Het terugdraaien van de schaalvergroting in onderwijs, zorg en wonen is geen oplossing voor de problemen. Het draait om maatvoering.
De schaalvergroting in het onderwijs heeft tot een ravage bij Amarantis geleid. Het falen van de moloch wordt in analyses teruggebracht tot hapklare brokken, met makkelijk te herkennen schuldigen. De bestuurders gedroegen zich als ceo’s en verrijkten zichzelf. Hun ego's leefden op een Viagradieet. Dáárom ging het mis.
Schaalvergroting terugdraaien
Wat is volgens velen de oplossing? We draaien de schaalvergroting in onderwijs, zorg en wonen terug. We gaan bovenop de bestuurders zitten, zodat die weer gewoon ambtenarensalarissen verdienen. We gaan terug naar vroeger, toen alles beter was en de politiek nog controle uitoefende en ambtenaren de feitelijke scepter zwaaiden. Simpel toch? En uit te leggen aan de kiezer, die niet beter weet…
Te simpel
Toch is het te simpel. Want wie maakt deze analyse? Het zijn de politici die dit zeggen. Zij willen opnieuw aan de touwtjes trekken in deze maatschappelijk relevante sectoren. Want de maatschappij, dat zijn zij. Politici willen niet alleen sturen op geleverde onderwijs-, zorg-, of woonkwaliteit, maar zich ook met de bedrijfsmatige keuzes bemoeien. Ja, er is veel mis gegaan. Mar nee, strakkere politieke sturing is niet de oplossing.
Amateurisme in de hoofdrol
Even terug. Waarom leek schaalvergroting in de eerste plaats een goed idee? Was dat toevallig omdat kleinschaligheid gecombineerd met politiek departementale aansturing een ramp bleek? Het zorgde voor een waanzinnig verlies aan efficiency, een hoofdrol voor amateurisme en de benodigde controlerende bureaucratie nam Kafkaëske vormen aan. Elk spoor van ondernemerschap en vernieuwing werd zorgvuldig in de kiem gesmoord. Als kind van een schoolbestuurder herinner ik me het volgende tafereel. De vooraf ingediende begroting van drie schooljaren eerder was afgekeurd. Uiteindelijk werd het een wanhopige-dus-dan-maar-geamuseerde zucht.
Dit kan niet zijn waar we naartoe willen.
Waar komen de excessen vandaan?
Dus voordat we koers zetten naar vroeger is het belangrijk om te weten waarom het op afstand zetten van onderwijs, zorg en wonen tot zoveel excessen heeft geleid. Komt het door de slechte bestuurders die zich als wanstaltige ceo's gingen gedragen? Speelt een rol. Hufters heb je overal. De vraag is alleen waarom ze zo massaal aan de top kwamen in die maatschappelijk kritische sectoren. Neem woningbouwverenigingen. Die zijn ingehangen als partijen die met een commerciële vastgoedtak een maatschappelijke taak moeten financieren. Wat ben je dan, de ceo van een vastgoedontwikkelaar of de bestuurder van een coöperatie van armeluishuisvesting? Niemand die het wist, niemand die het weet. In dat vacuüm pakken eikels hun kans en rijden in een Maserati naar een zwart betaalde villa. Waar je mee omgaat, daar word je mee besmet en de bouw is de meest corrupte sector van het land. Pak de hufters.
Vergrotende prikkel
Maar dat vacuüm is een politieke verantwoordelijkheid. Het is ontstaan omdat het politieke bestuur terugdeinst voor de consequenties van het streven naar efficiency. Ja, het is makkelijk een 'efficiencykorting' op te leggen. En ja, dan introduceer je een prikkel die dwangmatig grootte zoekt. Size matters. Aan de achterkant zijn er kosten die door schaalvoordelen verlaagd kunnen worden. Schaalvergroting werd afgedwongen door de overheid die eist dat meer met minder wordt gedaan. Vanuit de scholen, de zorginstellingen en de corporaties is het een logische en terechte bedrijfseconomisch rationele reactie.
Verwijt richting Den Haag
Het is niet het enige verwijt richting Den Haag. Het op afstand zetten van die sectoren had alle kenmerken van het ‘over de schutting flikkeren’. Daar in het veld werken de ‘professionals’. Zij wisten het immers beter, omdat ze alle dagen ‘met hun poten in de modder’ staan. Het was een roemloze exit. Geen doordacht plan. Het was slechts een reactie op de eerder – onder politieke sturing – aangerichte chaos.
Tijgers met tanden
Als je je zo snel mogelijk terugtrekt van je met kadavers bedekte slagveld vergeet je wel eens iets. Het inrichten van een structuur waar de checks and balances verankerd zijn, bijvoorbeeld. Stevige, controlerende toezichthouders zijn dan belangrijk. Tijgers met echte tanden. In aard, omvang en mandaat in staat de nieuwe barbaren in te tomen. We zien dezelfde na-het-kalf-dempen-we-de-put-reflex als in de financiële wereld. DNB en AFM verloren hun melktanden pas nadat de DSB grotesk de boel belazerd had en de banken het land naar de rand van de afgrond leidde. Grote maatschappelijke bedrijven blijven alleen in balans als ook de andere spelers in het veld een vergelijkbare schaal hebben. Big is beautiful, maar alleen in een veld met gelijken.
Anders slecht
Ja er is veel mis gegaan. Het opknippen in kleine eenheden met alle overheidsbureaucratie die daarvoor nodig is, is echter niet de oplossing. Voordat we de snelweg naar vroeger pakken, is het wijs om eerst te denken en te kijken. En misschien zelfs te leren van gemaakte fouten.
Vroeger was alles niet beter. Vroeger was op zijn best anders slecht.
Eerdere columns van Arjan Zweers:
- Demotie houdt oudere aan het werk
- Rutte schiet mis met geladen pistool
-
De terroristen van bouwend Nederland
