Huil niet om de participatiesamenleving

De participatiesamenleving vraagt om veerkracht. Het maakt optimistischer, minder vaak ziek, creatiever en productiever. 

Nadat het kabinet de 'participatiesamenleving' introduceerde, waren de meeste reacties op z'n minst cynisch. Hoe lacherig we er ook over doen, vast staat dat de overheid zich steeds verder terug zal trekken. Collectief zullen we het snel gaan merken, zodra diverse taken en verantwoordelijkheden met beperkt budget worden overgedragen van de centrale naar de gemeentelijke overheid. Het probleemoplossend vermogen van de burgers moet worden aangesproken, luidt het adagium. Dat vraagt om veerkracht, want veerkrachtige burgers hebben minder steun nodig, kunnen zich aanpassen aan nieuwe omstandigheden en weten hun capaciteiten en middelen optimaal in te zetten.

Veerkracht de nieuwe trend?

We verschillen allemaal in veerkracht. Niet alle kinderen die onder moeilijke omstandigheden opgroeien, worden matig functionerende volwassenen. De een absorbeert de meegemaakte ellende zo hevig dat het functioneren sterk gehinderd wordt, terwijl een ander juist wordt gestimuleerd door tegenslag, waardoor de veerkracht steeds sterker ontwikkelt. Psychologische veerkracht is al decennia thematiek van onderzoek. Niet iets nieuws dus, maar dat er een steeds groter beroep op zal worden gedaan, wordt de trend. 

De participatiesamenleving is er niet opeens

Ook de veerkracht van groepen, de psychosociale veerkracht, is al diverse keren thema van onderzoek geweest. Het begrip veerkracht in het kader van de participatiesamenleving komt dus niet plompverloren van de politieke tekentafel af. Veerkracht is niet louter een verkoopargument voor lastig verkoopbaar beleid. Dat veerkracht al decennia een serieus thema van onderzoek vormt, is fijn. Willen we iets kunnen benutten of versterken, dan zullen we eerst moeten weten wat het is en wat de mogelijkheden zijn om het te versterken.

Hulpeloze onderklasse?

Hoe goed iemand in staat is om met een persoonlijke ramp of schokkende gebeurtenissen om te gaan, hangt sterk samen met karaktereigenschappen. Bepalende eigenschappen voor persoonlijke veerkracht zijn zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, optimisme en zelfdiscipline. Helaas worden deze eigenschappen in grote mate bepaald door aanleg en kunnen ze ook maar in geringe mate en met veel inspanning beïnvloed worden. Dat is waarschijnlijk ook de overtuiging van de groep mensen die het onverantwoordelijk vindt als de overheid zich steeds verder terugtrekt. Zij verwachten dat een terugtredende overheid zal zorgen voor een snel groeiende, hulpeloze onderklasse. Daar valt wat op af te dwingen, want naast persoonlijkheidskenmerken leveren ook doelgerichtheid en een goede sociale context een essentiële bijdrage aan de veerkrachtigheid van individuen. 

Doelgerichtheid en sociale context

Voor doelgerichtheid is een helder beeld over de eigen waarden, motieven en doelen essentieel. Heeft iemand zo’n heldere toekomstbeeld, dan helpt dat om op een eenmaal ingeslagen weg voort te gaan. Met een doel voor ogen wordt het bij tegenslag eenvoudiger om weloverwogen keuzes te maken. Naast doelgerichtheid vormt de kwaliteit van de sociale contacten een andere bron van veerkracht. Het gevoel hebben op anderen te kunnen bouwen, levert nog meer vertrouwen. Niet alleen contact met de directe naasten, maar ook de wijdere sociale omgeving, zoals mensen uit de buurt, medeverenigingsleden en de collega’s, zijn in dit verband van belang.

Het aanhalen van je contacten

Regelmatige sociale contacten, zaken echt samen ondernemen en iets voor elkaar over hebben, versterkt de interne overtuiging om met tegenvallende omstandigheden om te kunnen gaan. Bij gebrek aan die sociale context, is er veel eerder sprake van oplopende stress, als zaken tegenzitten. Aan persoonlijkheidskenmerken kan misschien niet zoveel gedaan worden, maar het sterker aanhalen van de contacten met familie, vrienden, buurtgenoten en collega’s is veel eenvoudiger.

De kans voor bedrijven

We kunnen blijven mopperen op dit kabinet. Misschien zelfs terecht, maar we kopen er niets voor. De coalitiepartijen hebben elkaar in de tang en zullen nog een tijdje verder broddelen. Wat we nodig hebben is veerkracht. Als we die veerkracht weten te versterken, komt dat niet alleen de overheid goed uit, ook voor bedrijven heeft het positieve effecten. Veerkrachtige mensen zijn optimistischer, minder vaak ziek, creatiever en productiever. Kortom, ze leveren een grotere bijdrage aan de winst. Hoe kunnen we veerkrachtigheid versterken? Daarvoor moet samenwerking echt gestimuleerd worden, en moeten medewerkers geholpen worden met het vinden van belangrijke waarden, motieven en levensdoelen. Leidinggevenden kunnen dus aan de slag, ervan uitgaande dat zij van nature veerkrachtig zijn en niet meehuilen met de wolven in het bos.

Bekijk de Troonrede terug, waarin het begrip 'participatiesamenleving' door Koning Willem-Alexander werd gebruikt: