Een moreel kompas is een goed ding. Maar niet altijd is iemands kompas makkelijk te meten.
Op uw werk doet zich een uitgelezen kans voor, al kleven er wel wat morele en ethische haken en ogen aan. Wat doet u? Laat u zich leiden door het adagium: ‘Als er een kans op succes is, voor mij, mijn team of de organisatie: doen!’ Of kijkt u naar hoe groot de kans is om ‘gepakt’ of beboet te worden? Oriënteert u zich liever op wetten en regels? Of gaat u bij uw beslissing uit van meer abstracte, algemeen geldende ethische en morele principes?
Drie hoofdfases
Allemaal vragen die betrekking hebben op uw ‘moreel kompas’. De Amerikaanse psycholoog Lawrence Kohlberg onderscheidt daarbij drie hoofdfases. De eerste is de pre-conventionele fase. In deze fase laten mensen zich leiden door beloning en straf, voor zichzelf, dan wel voor mensen in hun directe omgeving. ‘Iets mag als ik er beter van word, en het mag niet als ik ervoor gestraft word. Is de pakkans klein, dan doe ik het.’ Veel van de zichzelf verrijkende managers die we de laatste jaren gezien hebben dachten dus kennelijk pre-conventioneel.
Conventionele fase
In de volgende fase, die Kohlberg de ‘ conventionele fase’ noemt, laat iemand zich leiden door wetten en regels, of door de geldende beroepsethiek. Als de wet het niet verbiedt, mag het ‘dus’. Normoverschrijdend gedrag kan ontstaan doordat mensen de grenzen van de wet opzoeken, of zoeken naar mazen in de wet of in gemaakte afspraken. ‘Ik had met de commissarissen afgesproken dat ik tot X miljoen zelfstandig mocht beslissen over investeringen, daaraan heb ik mij altijd gehouden. Over de aard van die investeringen en mogelijk verdere eisen waren geen expliciete afspraken gemaakt’, aldus een inmiddels gevallen ceo van een woningbouwvereniging, die vooral zaken deed met zijn ‘vrindjes’.
Post-conventioneel
De derde fase in het moreel redeneren noemt Kohlberg de ‘post-conventionele’ fase. Mensen die post-conventioneel denken gaan uit van algemeen geldende, meer abstracte morele principes. Geen ‘greed is good’, geen ‘houd je aan de wet, en als het er niet in staat, mag het’, maar: denk zelf na, weeg zelf af en hanteer daarbij algemeen geldende principes.
Diverse tests
Inmiddels zijn er op basis van het model van Kohlberg diverse tests ontwikkeld. In deze tests worden mensen geconfronteerd met een aantal morele dilemma’s, vraag is steeds wat iemand in de gegeven situatie zou doen, en wat daarbij de overwegingen zijn. Daaruit blijkt welk moreel kompas iemand in de regel gebruikt. Duidelijk zal zijn dat voor veel functies een post-conventioneel kompas het meest geëigend is.
De appel
Of zo iemand ook altijd integer zal handelen, weet je niet. Maar het geeft wel een indicatie over de kans op grensoverschrijdend gedrag. Alhoewel het lastige materie blijft. Zou een psycholoog, met een gedegen, gecombineerde aanpak, Eva hebben kunnen behoeden voor het eten van de appel – en daarmee voor de val van de mensheid?
Lees meer van Frank van Luijk
Foto via Flickr.com
Dit verhaal komt uit de komende printeditie van Management Team. Ben je nog geen abonnee? Vraag de huidige editie dan aan als gratis proefnummer.
