De catch-22 van Wiebe Draijer (Rabobank): boeren helpen verduurzamen zonder zelf kopje onder te gaan

‘Leiderschap is geen heldenrol, maar een worsteling’, zei hij eerder deze maand in Trouw. Rabobank-ceo Wiebe Draijer is duidelijk geen autoritaire leider die precies weet hoe het allemaal moet. Tegelijkertijd is hij de man die bedrijven, met name in de agrarische sector, moet helpen voortaan anders te gaan ondernemen. ‘Hij is de bankier, de financier van de transitie naar een duurzame economie’, zegt Rens van Tilburg, de directeur van het Sustainable Finance Lab aan de Universiteit Utrecht. Draijer is met andere woorden de man die aan de knoppen draait.

Hij wil graag een maatschappelijke rol spelen. Het is zeker niet alleen een cijferman

Volgens Herman Wijffels, een van Draijers voorgangers bij de bank (hij was van 1986-1999 voorzitter van de hoofddirectie red.) is dat ook wat Draijer motiveert. ‘Hij wil graag een maatschappelijke rol spelen. Het feit dat hij van McKinsey overstapte naar de SER, liet dat al zien. Het is zeker niet alleen een cijferman.’

Even later: ‘Toen Rabo hem vroeg om bestuursvoorzitter van de bank te worden, belde Wiebe me ’s avonds op. De belangrijkste vraag die hij me stelde was: sta ik hier voor een bancaire opdracht, of voor een maatschappelijke? Toen heb ik gezegd: wat mij betreft het tweede. Dat past in de traditie van de Rabobank, daarvoor zijn we ooit opgericht.’

Van ingenieur tot bankier

Bankier worden was niet meteen wat de jonge Draijer voor ogen had. Hij studeerde werktuigbouwkunde aan de TU Delft en studeerde af bij Philips Natlab. Daarna overwoog hij een carrière als journalist en werkte onder andere als sociaal-economisch redacteur voor NRC. Uiteindelijk koos Wiebe Draijer in 1990 voor McKinsey. Daar zou hij 22 jaar blijven, deed in de tussentijd een MBA-opleiding aan Insead, en werd uiteindelijk partner en directeur.

Tot het blijkbaar tijd was voor iets anders: Draijer stapte over naar de SER. Hij werd er als onafhankelijk kroonlid voorzitter. Tot verdriet van zowel werkgevers als werknemers lokte de Rabobank hem binnen twee jaar weg. Daar is de energieke Twent – Draijer is geboren in Enschede – nu alweer bijna zeven jaar de hoogste baas.

Als dingen niet opschieten, komt Wiebe in actie

‘Hij is enorm geduldig’, zegt Ugur Özcan, die jarenlang nauw met hem samenwerkte. ‘Wiebe luistert goed, stelt vooral veel vragen. Zodat je als team gaandeweg gaat nadenken en tot een oplossing komt.’ Özcan was onder andere directievoorzitter van Rabobank Almere, later werd hij verantwoordelijk voor de sales bij zakelijke klanten van Rabo Nederland. ‘Als dingen niet opschieten, komt Wiebe in actie. Niet door met de vuist op tafel te slaan, maar ludiek. Hij haalde bijvoorbeeld voor iedereen iets speciaals bij de bakker in de buurt van Loosdrecht, waar hij woont. Dat doet hij om de sfeer los te maken.’

Druk van de toezichthouder

Draijer moest, al snel nadat hij aantrad, de structuur van de Rabobank aanpassen. Dat gebeurde onder druk van de toezichthouder, die vond dat de organisatie moest worden gecentraliseerd. ‘Het was een heel ingewikkeld en zwaar proces’, zegt Wijffels daarover. ‘De bank is als coöperatie immers groot geworden dankzij al die lokale vestigingen met hun voelsprieten in de samenleving.’

De hele operatie kostte in een paar jaar tijd wereldwijd 14.000 banen. Begin dit jaar kondigde de bank aan dat er de komende vijf jaar nog eens 5000 worden geschrapt. Daardoor gaan er nog meer lokale vestigingen dicht, wat het ‘eigen karakter’ van de bank verder aantast. Maar ook bij de Rabobank verloopt het contact met de klant steeds vaker digitaal. Intussen maakt de Rabobank nog altijd winst, in tegenstelling tot andere banken wel in de rode cijfers doken door corona. Over het eerste halfjaar van 2021 verdiende Rabobank bijna 2,2 miljard euro.

Wiebe Draijer heeft een moeilijke missie (…) De bank kan dit niet alleen

Het is na de drastische ingrepen aan Wiebe Draijer om de ‘nieuwe’ Rabobank inhoud te geven. Wijffels: ‘Ik zie hem dingen doen die mij bevallen, al volg ik het natuurlijk op afstand. Hij is een verbinder, hij zet de lijnen uit zodat mensen weten waarop ze zich moeten oriënteren. Maar hij heeft een moeilijke missie. De Rabobank wil een rol spelen bij de transitie naar een post-industriële samenleving. Naar een maatschappij die nog niet echt een naam heeft, het is duidelijk dat die organisch en ecologisch van karakter moet zijn. De bank kan dit niet alleen. De hele voedselketen moet meedoen.’

Risico’s nemen

Rens van Tilburg, die Draijer al meer dan tien jaar kent, is kritischer. ‘Hij is er absoluut in geslaagd voor de Rabobank een mooie maatschappelijke doelstelling te formuleren. Maar de berichten zijn dat boeren die duurzamer willen gaan werken bij de Rabo soms niet terecht kunnen, terwijl dat bij een andere bank dan wel kan.’ Onderzoeksprogramma Zembla wijdde daar eerder al een aflevering aan, anderen vertelden gefrustreerd over hun ervaringen in de Volkskrant. Van Tilburg: ‘Elke vernieuwing brengt risico’s met zich mee. Als je boeren in hun transitie wil ondersteunen, moet je die risico’s als bank kunnen dragen. Meer eigen vermogen bij de banken helpt daarbij.’

Ik had gehoopt dat Draijer ons pleidooi meer zou steunen

Ook andere economen pleiten er al langer voor dat banken hun eigen vermogen vergroten. Dan kunnen ze meer risico nemen als ze krediet verlenen aan ondernemers, zonder dat de toezichthouder meteen in hun nek hijgt. Van Tilburg: ‘Ik had gehoopt dat Draijer ons daarin meer zou steunen. Voor ING en ABNAmro, die beursgenoteerd zijn, ligt het gevoelig als ze  minder dividend uit kunnen keren. Maar bij de Rabobank blijkt het geld binnen de coöperatie, bij de leden. Dat zijn de boeren zelf. Dat is een stukje visie dat ik wel bij hem mis.’

Geen spreadsheatmanagement

Oud-topman Wijffels reageert afhoudend op de kritiek die er nu op Rabobank wordt geuit. ‘De duurzame businessmodellen moeten wel rendabel zijn. Rabo is geen subsidieverlener’, zegt hij. ‘Dat kun je niet van de Rabobank vragen. Dan is de kas zo leeg.’ Hij vindt dat ook andere partijen in de keten, zoals supermarkten en veilingen, het met hun prijzen mogelijk moeten maken dat boeren de overstap kunnen maken.

Ik weet zeker dat dit soort kritiek Wiebe niet koud laat

Ook bij Ugur Özcan wil het verhaal over de starre houding van de Rabobank er niet helemaal in. ‘Ik weet zeker dat dit soort kritiek Wiebe niet koud laat. Hij zal daar intern mee aan de gang gaan en tegenwicht aan dat zogenaamde spreadsheetmanagement willen bieden. Toen ik trouwens nog bij de Rabobank werkte, en dat is echt nog niet zo lang geleden, was het verhaal juist dat wij onze klanten heel lang bij bleven staan. Mensen kwamen daarom van andere banken naar ons toe.’

Teveel op de achtergrond?

Van Tilburg verwacht van Draijer dat hij in deze hele discussie de regierol pakt. ‘Juist híj zou als financier van de hele keten partijen bij elkaar kunnen brengen en een plan kunnen smeden. Hij kan als een SER-voorzitter te werk gaan, hij weet hoe dat werkt. Maar dan moet hij wel eerst erkennen dat er een probleem is, dat het niet snel genoeg gaat met de transitie. En dat ook de Rabobank het niet alleen af kan. Waarom vraagt hij niet om hulp?’

Het is bij hem niet uit het oog uit het hart

Draijer mag zich in het openbaar amper laten horen, binnenshuis is hij zeer aanwezig. En buitengewoon attent, zeggen mensen die hem kennen. Özcan, die tegenwoordig bij vermogensbeheerder Wilgenhaege Capital Markets werkt, appt Draijer nog regelmatig. ‘Het is bij hem niet uit het oog uit het hart. Als ik ergens advies over wil, stuur ik hem een berichtje. Wiebe is een wonder, zo snel als hij op een appje reageert. Ook op een zondagavond. ‘

Ook Wijffels heeft nog altijd contact. ‘Er zijn bij de Rabobank geregeld bijeenkomsten van oud-bestuurders, al zijn die er door corona nu al een tijdje niet geweest. Verder doe ik nog wel eens een optreden voor jonge medewerkers, of juist gepensioneerden. Dan kom ik hem tegen. Over de bank hebben we het dan nooit. Meer over thuis en over de maatschappelijke dingen die spelen.