Het nieuwe DX300-onderzoek brengt in kaart welke bedrijven de digitale transformatie in Nederland leiden en welke dienstverleners hen daarbij helpen. Zo ontstaan twee lijsten van elk 150 zogeheten leaders in en enablers van digitale transformatie.
Het belang van digitale transformatie van organisaties voor hun toekomstige groei en die van de economie kan nauwelijks worden onderschat. Om ons heen woedt wat wel de vierde industriële revolutie wordt genoemd: de integratie van de digitale en de fysieke wereld in compleet nieuwe verdienmodellen.
Zakelijke beslissers beoordelen op digitale transformatie
‘Maar staar je vooral niet blind op technologie’, waarschuwt onderzoeksleider Henk Volberda, hoogleraar Strategic Management en Innovation aan de Universiteit van Amsterdam. Met zijn team van het Amsterdam Centre for Business Innovation en projectleider Niels van der Weerdt ondervroeg hij tussen september en november 2021 1.740 zakelijke beslissers. Samen gaven zij ruim 5.000 beoordelingen van organisaties op verschillende criteria. Op basis daarvan stelde het onderzoeksteam de DX300-ranglijsten op.
Het gevaar is dat bedrijven zich blindstaren op technologie, terwijl digitale transformatie een integraal veranderingsproces is
Kunnen organisaties in álle economische sectoren transformeren? Volgens Volberda wel. ‘Kijk naar de landbouw. Die is heel ver met het inzetten van technologieën als robotisering, drones en precisielandbouw. Niet alle sectoren zijn even ver. Voorop loopt natuurlijk de ICT-sector, dat ligt voor de hand. Digitale transformatie is immers hun bread and butter.’
Digitale transformatie: meer dan technologie
Een wijdverbreid misverstand is volgens Volberda dat digitale transformatie draait om het inzetten van technologie. ‘Dat klopt maar ten dele, al is technologie niet onbelangrijk. Het gevaar bestaat dat bedrijven zich op technologie blindstaren, terwijl digitale transformatie juist een integraal veranderingsproces is. Het gaat ook niet alleen om digitaliseren, maar om het volledig opnieuw inrichten van bedrijfsprocessen: van silo’s naar een aligned organisatie, waarin processen gestroomlijnd zijn in een volledig platte organisatie.’
Nieuwe technologie maakt nieuwe verdienmodellen mogelijk. En die leiden tot nieuwe digitale routines, een nieuwe organisatievorm met een nieuw ecosysteem. Volberda geeft het voorbeeld van een machinefabrikant die zijn componenten voorziet van sensoren die preventief onderhoud mogelijk maken.
Meer data, nieuwe dienstverlening
Deze fabrikant verzamelt tegelijkertijd ook gegevens over de bedrijfsvoering van zijn klant. Daardoor kan hij adviseren over aanpassingen in het productieproces, om de capaciteit te vergroten. Machines en advies kunnen worden gecombineerd in een dienst waarop afnemers een abonnement kunnen nemen. Die dienstverlening kan vervolgens worden uitgebreid tot aanpalende schakels in de keten.
Veel bedrijven zijn te laat en moeten dus wel grootschalig transformeren. Dat brengt risico’s met zich mee
Is het slim de digitale transformatie grootschalig aan te pakken, of is het beter met enkele kleine experimenten te beginnen? Volgens Volberda hangt die keuze af van hoeveel tijd een onderneming nog heeft om te transformeren. ‘Veel bedrijven zijn te laat en moeten dus wel grootschalig transformeren. Dat brengt risico’s met zich mee.’
Hoeveel tijd is er nog voor digitale transformatie?
Organisaties die meer tijd hebben kunnen voorzichtig met één afdeling beginnen en afhankelijk van het succes opschalen. Het probleem is alleen: niemand weet van tevoren hoeveel tijd hij precies heeft.
‘Digital natives – organisaties die vanaf het prille begin digitaal worden ingericht – hebben het makkelijker. Bedrijven met veel fysieke assets en een technologische erfenis zoals voormalige staatsbedrijven als PostNL en KPN – de zogeheten digital incumbants – hebben het natuurlijk veel zwaarder.’
| Top 5 leaders in digitale transformatie | |
|---|---|
| 1 | Bol.com |
| 2 | Booking.com |
| 3 | ING |
| 4 | PostNL |
| 5 | RadboudUMC |
Bol.com en Booking.com digital natives
De topscorers in de lijst van digitale leiders van Nederland hebben Volberda niet verrast. Dat Bol.com en Booking.com als digital natives de plaatsen één en twee bezetten ligt voor de hand.
‘Zij bestaan nu ruim twintig jaar. De prestatie van de nummer drie is opmerkelijker. Als bank sleepte ING een grote technologische erfenis uit het verleden achter zich aan. Enkele jaren geleden heeft het bedrijf resoluut gekozen geen bank meer te zijn, maar een technologiebedrijf. De bank is agile gaan werken, heeft gekozen voor holacracy, met zelfsturende teams.’
Petje af voor staatsbedrijf PostNL
Op vier staat een dinosaurus uit de oude economie: het voormalige staatsbedrijf PostNL. Volberda neemt de pet af voor het management dat het postbedrijf de afgelopen jaren in hoog tempo heeft getransformeerd.
‘De staatsonderneming had ruime middelen, maar de postmarkt zakte volledig in en de sense of urgency was hoog. Tegelijk bleek online logistiek een groeimarkt. Minder brieven werd gecompenseerd door meer pakketjes. Het bedrijf heeft de tracking & tracing goed voor elkaar.’
Ziekenhuis transformeert snel
Het Radboud UMC op vijf is volgens Volberda niet onlogisch, maar verrast hem wel. Nederland scoort internationaal hoog op de digitale vaardigheden van de bevolking. ‘Dat zie je ook terug in het ziekenhuis: UMC Utrecht staat op twintig, het Máxima Medisch Centrum op 31.’
Specialisten zijn kostbaar, processen moeten efficiënter. Chirurgen voeren inmiddels precisie-operaties uit met robotarmen, alles wordt digitaal opgeslagen. Het aanvankelijk falende digitale patiëntendossier functioneert nu op de meeste plekken goed. ‘Mijn eigen huisarts liet mij vorige week weten dat ik mijn dossier nu ook digitaal kan inzien.’
Een digital native in de financiële sector als Knab komt tot Volberda’s verrassing op plaats dertig. ‘Ook Coolblue had ik eerlijk gezegd hoger verwacht dan plaats 63, één plek boven de diepvriesaardappeltjes van Aviko.’
Coolblue blijft achter
Die plaats is verklaarbaar als je kijkt naar de score op verschillende dimensies. Op strategie bezet Coolblue de 85ste plaats. Ondanks ‘alles voor een glimlach’ bleef de klantervaring steken op plaats 65 en scoorde het bedrijf op de toepassing van technologie plek 101.
‘Coolblue heeft het de afgelopen tijd flink voor de kiezen gekregen’, constateert Volberda. ‘De beursgang werd afgeblazen. Het bedrijf verwacht veel van groei in Duitsland, maar moet het daar opnemen tegen Amazon.’
Gemeente kiest voor kunstmatige intelligentie
De eerste gemeente die tussen de digitale leiders opduikt is Amsterdam op plaats 36. De hoofdstad werkt intensief samen met de Universiteit van Amsterdam voor allerhande toepassingen van kunstmatige intelligentie, weet Volberda.
Gemeenten doen het over de hele linie niet slecht, constateert de hoogleraar. Dat heeft opnieuw alles te maken met de hoge score van Nederland op e-participatie en digitale vaardigheden van de bevolking.
Belastingdienst was ooit koploper digitale transformatie
Een triest verhaal schuilt in de 142ste plaats voor de Belastingdienst. ‘Ooit was de dienst een internationale koploper op het terrein van digitale transformatie’, herinnert Volberda zich. ‘Ons aangiftesysteem oogstte alom lof, de dienst won prijzen voor zijn digitale transformatie en zelfsturende teams.’
De organisatie is slachtoffer geworden van het eigen succes: de overheid heeft te veel taken aan de dienst gedelegeerd. ‘De toeslagenaffaire gaf de dienst de genadeklap. Die regelgeving is te complex, doordat voor zo’n beetje elke groep in de samenleving een uitzondering is bedacht.’
| Top 5 Enablers van digitale transformatie | |
|---|---|
| 1 | NCOI |
| 2 | Icttrainingen.nl |
| 3 | AFAS Software |
| 4 | Lenovo |
| 5 | KPN |
Enablers helpen bij digitale transformatie
Bij de dienstverleners die helpen bij digitale transformatie valt de grote diversiteit in achtergrond van de topscorers op. In de ranking is vooral gekeken naar de samenwerking met klanten in digitale transformatietrajecten, de expertise van digitale dienstverleners, de kwaliteit van de uitvoering en de bijdrage die geleverd werd aan de bedrijfsresultaten.
Coolblue had ik eerlijk gezegd hoger verwacht dan plaats 63, één plek boven de diepvriesaardappeltjes van Aviko
De eerste twee plaatsen worden bezet door opleiders. De beide bedrijven verdienen hun plek met hoge scores op de criteria samenwerken en resultaten. Op één staat NCOI, opgericht in 1996, waarvan inmiddels ook het veel oudere en niet op IT gerichte Schoevers en Luzac onderdeel zijn.
AFAS gelauwerd voor organisatiestijl
De nummers twee en drie zitten volgens het rekenmodel van de onderzoekers heel dicht bij elkaar. Opleider Icttrainingen.nl scoort nipt hoger dan de softwareleverancier AFAS, die alom wordt gelauwerd voor zijn organisatiestijl. Lenovo is de hoogst scorende hardwareleverancier op de vierde plaats.
KPN verovert op nummer vijf volgens Volberda een mooie positie voor een bedrijf dat – net als PostNL – een achtergrond heeft als staatsonderneming en veel fysieke assets en activiteiten heeft. ‘Wat je hier ziet, is het effect van de wet van de stimulerende achterstand.’
Opvallende afwezigen in de top van de DX300
Er zijn ook opvallende afwezigen in de toprankings, constateert Volberda. ‘Ik had een hoge score verwacht voor partijen als Amazon, Cognizant, Oracle of Wipro die veel grote internationale bedrijven bedienen. Zij staan wel in de lijst, maar niet in de top. Een ICT-leverancier als Ordina staat op plaats 64, Google op 113.’
