Bas Haring: ‘Niets mis met economisme’

Economisme wordt als iets heel ergs neergezet. Maar is het dat wel, vraagt filosoof Bas Haring zich af.

Een van de meest invloedrijke Nederlandse columns van afgelopen jaren is die van Ronald Plasterk voor Intermediair, in november 1997. Hij introduceert daar de term: ‘ietsist’, voor iemand die gelooft in ‘iets’. Ik kan niet tippen aan Plasterk, maar ik ga in deze column een soortgelijke term introduceren: die van ‘economist’. Hoewel ik moet toegeven dat de daaraan gelinkte term van ‘economisme’ al bestaat. Sterker nog, die term is de aanleiding. Vanwege Jesse Klavers boek De Mythe van het Economisme.

Economisme

‘Economisme’ heeft een negatieve connotatie. Wat het precies betekent weet ik niet, maar ik stel me er het volgende bij voor: het overdreven kwantificeren van ongrijpbare waarden met precieze cijfers, en die cijfers belangrijker vinden dan de waarden waarvoor ze staan. Een mooi voorbeeld vormt een vriend van mij. Die – niet toevallig – econoom is. Een uurtje met zijn vrienden is hem 50 euro waard. Als een soort van vuistregel. Heeft-ie niks te doen, dan levert zo’n uur hem 50 euro op, maar als hij in datzelfde uur 100 euro kan verdienen door te werken, dan verkiest hij dat. Klinkt als economisme: mijn vriend vertaalt iets waardevols als vriendschap naar een getalletje, en neemt dat getalletje bijzonder serieus. Mijn vriend is misschien een vreemde snuiter, maar doet hij iets verkeerd? Vergist hij zich?

Een economist is iemand die accepteert dat je alles van waarde kunt vergelijken

Plat maken met een cijfertje

In eerste instantie zou ik denken van wel en bevind ik me dus in het kamp van Jesse Klaver: hoe kun je nou iets ongrijpbaars en waardevols als vriendschap plat maken met een cijfertje? Maar als ik er nog eens over nadenk is mijn vriend zo gek nog niet. Want wat betekent die 50 euro? Het is feitelijk niets meer dan een maat die uitdrukt hoe waardevol mijn vriend het ene vindt ten opzichte van het andere. Als hij wél 50 euro overheeft voor een uurtje met zijn vrienden, maar niet voor een etentje, dan betekent dat eenvoudigweg dat-ie het gezelschap van zijn vrienden hoger waardeert. Waarom zou er iets mis zijn met deze expliciete uitspraak? Sterker nog, ik vind het wel handig en het voorkomt vage plichtplegingen: ‘Ik vind vriendschap heel belangrijk. En lekker eten ook. En gezondheid. Veiligheid. Superbelangrijk allemaal.’ Maar wat nou als je moet kíezen?

Een economist schrikt niet van de vraag hoeveel gezondheid meer waard is dan lekker eten

De economist

Een economist is iemand die accepteert dat alles van waarde vergeleken kan worden met al het andere van waarde. Gezondheid, vriendschap, lekker eten, veiligheid; ze zijn allemaal waardevol. Maar geen ervan prevaleert per se boven de andere en de uitruil van de ene waarde voor de andere is in principe altijd mogelijk. Een economist schrikt niet van de vraag hoeveel gezondheid waard is ten opzichte van lekker eten. Of veiligheid ten opzichte vriendschap. Sterker nog, een economist durft dit soort vragen te beantwoorden met concrete cijfers.

Durft u alles wat voor u ertoe doet, af te zetten tegen al het andere dat voor u ertoe doet? Zo ja, dan bent u een economist. En oké, misschien ben ik er zelf ook wel een.

Lees meer Bas Haring:

• Leve ons gebrek aan talent
  
• De wereld is een (begrijpelijke) broodrooster
  
• Wat is het probleem, als machines alles maken?
  
• Begreep ik strategie niet beter, toen ik wist dat ik het niet begreep?
  
• Alle bijdragen van Bas Haring

Dit verhaal staat in de meest recente printeditie van Management Team, die helemaal in het teken staat van de Finance-sector. Ben je nog geen abonnee? Vraag de huidige editie dan aan als gratis proefnummer.