Als je als topmanager een nieuw idee of product wilt uitwerken, roep je doorgaans je team bij elkaar. Om te ‘brainstormen’ trekken jullie je met een stapel post-it’s terug in een overleghok. Kom maar op met die creativiteit.
Als muzikanten een nummer schrijven, doen ze dat doorgaans op één van de volgende twee manieren: ze beginnen met de tekst en verzinnen er een melodie op, of juist andersom. Wat het beste werkt, is volledig persoonsgebonden. De één gaat het liefst achter de piano zitten, speelt wat akkoorden en neuriet wat totdat daar een vaste melodie uit volgt. Een voorbeeld van dit type songschrijver is Muse-zanger Matthew Bellamy.
Arctic Monkeys-zanger Alex Turner schrijft juist eerst zijn teksten uit, en zet die vervolgens om in muziek. Of denk aan het voormalige schrijfduo Boudewijn de Groot en wijlen Lennaert Nijgh. Laatstgenoemde schreef de teksten, waarop De Groot er een nummer omheen componeerde.
Of de melodieuze of juist de tekstuele aanpak beter is, valt niet te zeggen. Waar het om draait, is het resultaat: goede muziek. Of voor ons stervelingen: een vruchtvolle sessie met collega’s.
De cut-up-techniek van Bowie
Een variatie van de tekstuele aanpak, laten we zeggen de ‘Methode Turner-De Groot’, is de zogeheten cut-up-techniek. Bij deze methode schrijf je als muzikant individuele zinnen of woorden op papier, knip je ze uit en leg je ze aselect onder elkaar. Sluiten sommige zinnen niet goed op elkaar aan, dan verschuif je deze zinnen totdat ze wel kloppen. De tekst die vervolgens ontstaat, kan per toeval briljant zijn. Of niet, dan schud je gewoon weer door.
De cut-up-techniek stamt uit de schilder- en literaire wereld, maar ook muzikanten gingen er in de laatste decennia van de twintigste eeuw mee aan de slag. ‘Cut-up‘ werd toegepast door zowel Bob Dylan, Iggy Pop als Radiohead-zanger Thom Yorke, maar verwierf vooral bekendheid dankzij David Bowie. De 4 jaar geleden overleden rockzanger begon al in de jaren ’70 met de techniek. Naarmate zijn carrière vorderde, gebruikte hij cut-up steeds vaker.
De techniek wordt ook in de zakenwereld gebruikt, zo bleek deze week uit een ingezonden artikel van ondernemer Jason Chicola in businessmagazine Inc. Chicola, CEO van transcriptie- en vertaalbureau Rev.com, legt uit hoe hij de techniek gebruikt tijdens brainstormsessies met zijn team of met zichzelf:
- Chicola neemt individuele gedachten op met een recorder.
- Hij noteert ze op een stuk papier.
- Pakt dan een schaar, om de stukken tekst op te breken.
- Na een aselecte schudding ontstaat een nieuwe tekst, vol out-of-the-box-inzichten.
Chicola herschikt de woorden continu om zo tot extra ideeën te komen. Hij noemt de cut-up-methode een ‘perfect vehikel om (…) creativiteit op te wekken, en een nieuwe betekenis te destilleren uit gedachten en ideeën.’
Een verse blik op dingen
In een video-interview uit de jaren ’70 legde Bowie uit waarom hij geregeld voor cut-up koos. ‘Ik gebruik het meer dan wat dan ook, omdat ik ermee ontketen wat er in mijn verbeelding zou kúnnen zijn. Het biedt je vaak een ontzettend interessante kijk op de zaken. Ik heb het geprobeerd met dagboeken en dergelijke, maar hiermee ontdekte ik verbazingwekkende dingen over mij. Wat ik had gedaan, waar ik naartoe ging.’
‘Ik ontketen ermee wat er in mijn verbeelding zou kúnnen zijn’
Twintig jaar later heeft Bowie samen met een vriend zelfs een poëziecomputer laten ontwikkelen, The Verbasizer. De machine koppelt verschillende woorden en woordcombinaties tot poëtische zinnen. Bowie laat zien dat ‘cut up’ niet alleen tot simpel knip-en-plakwerk leidt, maar een prima creatief steuntje in de rug is. Een opmaat naar een briljant, eigen werk, als de juiste emotie maar geprikkeld wordt.
De opvallende zin ‘the top kills itself‘ komt uit de ideeënmachine rollen en je ziet Bowie, sigaret in de hand houdend, nadenken. Het roept bij hem de associatie op van een zakenman die tijdens de Grote Depressie in de jaren ’30 uit het raam springt. ‘Dat alleen al zou voldoende zijn voor mij om er een heel nummer over te schrijven.’
Eurekamomentje afdwingen? Provoceer jezelf
In een ander interview uit de jaren ’90 zegt Bowie over de techniek: ‘Als je drie of vier losstaande ideeën samenbrengt en ongemakkelijke relaties tussen ze creëert, is de onbewuste intelligentie die uit die combinaties komt soms behoorlijk schokkend, provocerend.’
Loopt de brainstorm helemaal vast? Wil het maar niet lukken om buiten de gebaande paden te denken? Denk dan even aan Bowie.
