Na terugkeer in Nederland komen veel expats in de problemen. Ze voelen zich een vreemde in hun moederland en passen niet meer in hun oude baan. “Dat keurslijf, al die regeltjes, wat een gezeur.”
Soms is inburgeren in Nepal, Saoedi-Arabië of Amerika peanuts vergeleken met terugkeren naar Nederland. Isamar van Hilten (44), directeur van Partners in Relocation, kan daarover meepraten. Tot twee keer toe hield ze het, na een langdurig verblijf in het buitenland, niet vol tussen de tulpenbollen.
Haar eerste poging om zich weer in Nederland te vestigen was na een studie Hotel PR Communicatie aan de Amerikaanse Boston University. Het werd een fiasco. “Ik vond werk bij een internationale hotelketen,” zegt Van Hilten. “En ik vond het vreselijk. Ik was gewend aan de Amerikaanse instelling van let’s just dó it! Maar in de Nederlandse vestiging overheerste de voorzichtigheid. Eerst plannen maken, eerst overleggen. Ik vond het maar een stijve-hannesgebeuren. Na zes maanden dacht ik: wegwezen! Die Hollandse ambtenarencultuur beklemde mij – ook in het bedrijfsleven.”
Van Hilten vluchtte een jaar naar Spanje. Maar ook de tweede terugkeer in Nederland mislukte. Het werk beviel ditmaal goed. Op sociaal vlak bleef ze zich een vreemde eend in de bijt voelen en vertrok weer naar Amerika. Daar volgde ze een mba-studie en ging in New York aan de slag bij de Nederlandse Kamer van Koophandel. Van Hilten adviseerde Nederlandse bedrijven die voet op Amerikaanse bodem wilden zetten. Een droombaan, totdat behoefte aan meer contact met haar familie haar voor de derde keer naar Nederland zoog. “Opnieuw was het heel zwaar,” zegt Van Hilten. “Maar dit keer dacht ik: twee jaar móet ik het volhouden. Ik ren niet weer weg.”
Illusie
Voor velen is het een koude douche, de cultuurschok bij de terugkeer naar Nederland. Na een jarenlang verblijf in het buitenland denken veel expatriates terug te keren naar het vertrouwde nest. Een nest waarin alles vanzelf spreekt, dat geen aanpassing vereist aan een andere cultuur en gewoonten. Wanneer dit een illusie blijkt, is de schok groot. De expat merkt dat het verblijf in het buitenland hem heeft veranderd. In Azië en Afrika raakte hij gewend aan zijn riante huis, zijn bediende en zijn overdadige salaris. In de Verenigde Staten aan het gemak van grote koelkasten, take-away maaltijden en uitstekende service. Dat staat in schril contrast met de files, de kleine behuizing en de drukte in Nederland.
“Een headhunter waarschuwde mij nog,” zegt chemicus Mike Dijkstra (55), die jarenlang woonde en werkte in Zuid-Afrika: “Onderschat het niet, meneer Dijkstra, de terugkeer naar Nederland. Aan die waarschuwing heb ik nog heel vaak gedacht. Ik was in Zuid-Afrika veranderd en kwam terug in een land dat ook veranderd was. Ik was Angelsaksisch geworden. Had een buitenlandse vrouw, had eerst moeite met de taal en kon geen Nederlandse brief meer schrijven. Dat de terugkeer zo’n aanpassing was, had ik van tevoren niet ingeschat.”
Ook voor de verdere loopbaan heeft de ‘omgekeerde cultuurschok’ vaak grote gevolgen. De teruggekeerde expat ontdekt al snel dat het niet meevalt om een passende baan te vinden. “Men heeft te hoge verwachtingen,” zegt Peter de Bruin, directeur van reïntegratiebureau New Options. New Options is gespecialiseerd in de loopbaanbegeleiding van terugkerende expatriates. De Bruins klanten zijn doorgaans hoogopgeleiden met een leidinggevende functie, die zijn uitgezonden door een multinational of een ontwikkelingsorganisatie. “Deze mensen gaan weg met het idee: ‘internationale ervaring is goed voor mijn carrière’. Ze komen terug en verwachten meteen promotie te maken. Dat valt tegen. Een recruiter heeft vaak helemaal geen oog voor iemands buitenlandervaring. Die vraagt meteen: ‘Wat heb je vóór je uitzending gedaan?’ Zo gooien ze jaren ervaring weg. Dat is heel frustrerend.”
Multinationals geven hun expats doorgaans een terugkeergarantie. Maar het valt velen zwaar om weer in de wereld van protocollen en procedures terecht te komen. De Bruin: “Ze vertrokken als specialist en komen terug als generalist. Velen hebben alles gedaan, behalve hun vak. Ze hebben geleerd om heel veel aan te pakken, zelfstandig beslissingen te nemen en problemen op te lossen. Terug in Nederland krijgen ze een keurig kantoor en moeten ze weer binnen een hiërarchie opereren. Dat lukt vaak niet meer.”
Weinig expats voelen zich dan ook happy in een grote, hiërarchische organisatie. Chemicus Mike Dijkstra nam na een jarenlang verblijf in Zuid-Afrika een baan aan bij DSM. “Het was toen nog een typisch Nederlands bedrijf. Het was erg politiek. Ik was niet gewend om beslissingen eerst te toetsen bij collega’s en bazen, en collega’s van bazen. Ik was gewend om een akkoord te krijgen van het hoofdkantoor en dan mijn plan uit te voeren. Hier moest ik zo verschrikkelijk veel overleg voeren. Niet dat dat slecht was, maar ik was het gewoon niet gewend.”
Bijna kwam ook Isamar van Hilten, na haar derde terugkeer in Nederland, terecht bij een multinational. Achteraf is ze blij dat het niet doorging. “Ik heb altijd gedacht dat ik later bij een multinational uit zou komen en in een team zou gaan werken. De sollicitatieprocedure die ik in Nederland had lopen was intensief en ik was ervan overtuigd dat ik een goede kandidaat was. Uiteindelijk wezen ze mij af. En wel omdat ze vermoedden dat ik niet genoeg uithoudingsvermogen zou hebben voor langdurige prijsonderhandelingen over kleine bedragen. Ik denk achteraf dat ze daar gelijk in hadden. Ik heb een bepaalde rusteloosheid: snel werken, oplossen en verder, die in het buitenland heel goed werkt. Maar in een grote multinational in Nederland is dat geen voordeel.”
Keurslijf
Door de cultuurschok van de terugkeer, kost het multinationals grote moeite om hun ‘vliegende Hollanders’ binnen de poort te houden. Uit onderzoek van de Employee Relocation Council blijkt dat 60 procent van de expats die bij grote bedrijven terugkeren, na een jaar is verdwenen. Kriegel worden ze. Van het keurslijf, van de vele regeltjes, van het vele overleg en van de vele schijven waarover beslissingen lopen.
Velen belanden na verloop van tijd in een ander soort organisatie, zegt Peter de Bruin: “Een kenmerk van veel expats is dat ze ondernemend zijn. Ze zijn goed in het aansturen van mensen en goed in het omgaan met veranderingsprocessen. Terug in Nederland komen ze vaak terecht in het change-management. Of ze kiezen voor een kleiner bedrijf, waar ze algemeen directeur worden.”
Voor die laatste optie koos Hans Huistra (35). Al voor zijn terugkeer uit Saoedi-Arabië voorzag hij dat hij beter niet meer bij Friesland Coberco kon blijven werken. Het bedrijf had hem acht jaar lang uitgezonden, naar Vietnam, de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië. Huistra werkte er als logistiek manager en leidinggevende van lokale fabrieken. “Internationaal is Friesland Coberco een schitterend bedrijf,” zegt Huistra. “Maar ik vreesde er in Nederland niet de uitdaging te krijgen die ik zocht. Hoe dichter je bij het hoofdkantoor zit, hoe trager het gaat.”
Van manager bij een multinational werd Huistra directeur van drie kleine bedrijven: Wijnveen International, Votex en Votex Bison. De bedrijven maken maaiers, zijladers en machines voor de vee-voederindustrie. “Wat ik nu doe spreekt me enorm aan,” zegt Huistra. “Ik heb de totale eindverantwoordelijkheid. Zet de koers uit, ga hard aan de slag met mensen. Het is een echte ondernemersomgeving met korte lijnen en snelle beslissingen. Ik ging van een uiterst ondernemende organisatie in het buitenland naar een ondernemende organisatie in het binnenland.”
Anders dan Mike Dijkstra en Isamar Van Hilten ontsnapte Hans Huistra aan het onaangename gevoel terug te keren in een Nederland dat het zijne niet meer was. Tot zijn eigen verbazing: “Ik had verwacht dat dit de moeilijkste verhuizing zou worden,” zegt Huistra. “Maar dat was het niet. Ik voel me uitermate goed thuis in Nederland.” Huistra denkt dat het feit dat hij al direct een prettige baan had, hem daar zeker bij geholpen heeft.
Vangnet
De terugkerende expat kan zelf veel doen om een dip te voorkomen. De grootste fout die een expat kan maken, is alle contact met Nederland te verbreken om bij terugkeer te verwachten in een gespreid bedje te belanden, zegt Peter de Bruin van re-integratiebureau New Options. “Je denkt van Nederland: ‘dit is mijn thuis, dit is mijn vangnet’. Ginds ben je altijd sterk geweest en heb je alles aangepakt. Je denkt ‘als ik thuiskom, dan mag ik achteroverleunen. En dan blijkt dat je wéér moet knokken en dat wat je ginds gedaan hebt niet als vanzelf wordt gewaardeerd. Dan breekt dat terugkeren je lelijk op.”
Goede voorbereiding kan veel leed voorkomen. De Bruin raadt expats aan om hun contactennetwerk bij te houden. En om goed op de hoogte te blijven van de veranderingen in wetgeving en bestuurlijke zaken. Om eens met een recruiter te praten tijdens een verlof en de kansen op de arbeidsmarkt in te schatten. Ook Mike Dijkstra uit Zuid-Afrika vond zijn draai in Nederland. Al kostte het veel tijd. “Het duurde uiteindelijk vijf jaar voor ik hier weer goed in mijn vel zat.” Pas toen hij vertrok bij DSM, van zijn vrouw scheidde en weer een Nederlandse vriendin kreeg, groeide het gevoel van ‘ik ben er weer’.
Dijkstra begon uiteindelijk een eigen bedrijf voor personeelsmanagement, Personnel-Solutions. “Je wordt wereldburger,” zegt hij achteraf over zijn lange verblijf in het buitenland. “Als ik hier geen opgroeiende kinderen had, dan was ik morgen wellicht in Timbuktu of Bagdad. Dan was ik vrij in mijn keuze. Weggaan of hier blijven, ik sta er neutraal tegenover. Ik zie de wereld als mijn leefterrein.”
Ook Isamar van Hilten is het gelukt, na haar derde terugkeer in Nederland. Ook Van Hilten begon, net als Mike Dijkstra, een eigen bedrijf, Partners in Relocation. Zij maakte van haar ervaringen als expat haar werkterrein en begeleidt nu buitenlandse expats bij hun komst naar Nederland. Binnenkort begint zij met workshops ‘omgekeerde cultuurschok’, voor terugkerende expats. “Steeds vaker krijg ik de vraag om ook iets te doen voor Nederlandse terugkeerders. Veel bedrijven zijn ermee bezig. Voor hen is het van groot belang, omdat zij veel werknemers verliezen. En ik wéét waar die werknemers het over hebben.” Ook al heeft Van Hilten inmiddels de rust in Nederland gevonden, het gevoel blijft nog steeds een buitenstaander te zijn. “Ik leg nog steeds gemakkelijker contacten met buitenlanders dan met Nederlanders. Vaak heb ik het gevoel dat ik mezelf moet verdedigen, omdat ik anders ben en de dingen anders heb gedaan.”
Demp de terugkeerschok
– Kijk naar Nederland als naar het buitenland, niet als je thuisland. Beschouw je terugkeer als een nieuwe uitzending.
– Neem de tijd voor je verdriet, woede en heimwee. Het hoort erbij. Maar geef jezelf ook op tijd een schop en ga weer door.
– Knoop niet alleen contacten aan met ‘provincieburgers’, maar ook met ‘wereldburgers’, net als jezelf. Ook jij bent immers een halve buitenlander geworden.
– Laat een objectief iemand kijken naar je sterke punten. Dat kan een consultant zijn, of een andere teruggekeerde expat.
– Schrap alle exotische plaatsnamen van je CV. Recruiters willen niet weten waar je bent geweest, maar wat je hebt gedaan en vooral hoe.
– Zoek naar wat jou in het buitenland gelukkig maakte. Probeer dat opnieuw te vinden. Het maakt niet uit of dat in Nederland of in het buitenland is.
