Nu de gasprijzen snel stijgen, wijzen Europese leiders beschuldigend naar het gasrijke Rusland. Onze oosterburen zouden de gasexport niet willen verhogen, puur om ons continent te dwarsbomen. Centraal in deze discussie staat het Russische concern Gazprom, het grootste aardgasbedrijf ter wereld. De Europese Commissie onderzoekt of Gazprom zich schuldig maakt aan marktmanipulatie. Onder verscheidene EU-lidstaten heerst het vermoeden dat Gazprom de prijs van gas opdrijft, om sneller groen licht te krijgen voor het omstreden pijleidingenproject Nordstream 2.
Een krappe meerderheid van de aandelen in Gazprom is in handen van de Russische staat, dus de belangen van Poetin’s regering spelen hoe dan ook een rol. Twee zakenbanken melden op basis van gesprekken met Gazprom dat het Russische gasbedrijf rekening houdt met een verdere stijging van de gasprijzen. Het verhogen van de gasexport naar Europa zou zelfs geen prioriteit hebben voor de Russen, stellen analisten.
Machtigste man in aardgas
Door de aandelenconstructie staat Vladimir Poetin aan het roer van Gazprom. Maar ceo is Poetin niet. Daarvoor heeft de Russische president Aleksej Miller geïnstalleerd. Poetin daargelaten, is Miller daarmee de machtigste man in de wereld van het aardgas. Wat voor persoon gaat er schuil achter de Gazprom-ceo, wiens blik net zo stoïcijns is als die van Poetin?
Miller kwam in 1962 ter wereld in Leningrad, in een Russisch-Duitse familie. Zijn ouders waren onderzoekers voor het toenmalige ministerie van de luchtvaart. Millers vader stierf echter al snel aan de gevolgen van kanker, waardoor Miller voornamelijk door zijn moeder werd opgevoed. Op de middelbare school was Miller een weinig opvallende verschijning. Vrienden had Miller niet, hij richtte zich vooral op zijn studie.
Passie voor voetbal
Na zijn middelbare school ging Miller naar het Financieel en Economisch Instituut van Leningrad (LFEI) om er economie te studeren. Ook tijdens zijn studiejaren was Miller een onopvallende verschijning. Studentenfeestjes bezocht hij niet en vriendinnetjes had de jonge student ook amper. Millers professor Igor Blekhtsin probeerde de student te enthousiasmeren voor het schaken, de Russische volkssport pur sang, maar dat bleek aan dovemansoren gericht. Miller had zijn hart al verkocht aan voetbal. Toen de club van zijn stad Leningrad, Zenit, in 1984 kampioen werd van de toenmalige Sovjet-Unie, stemde dat Miller meer dan tevreden. Onder Millers leiding zou Gazprom in 2005 ruim 100 miljoen dollar in de club steken, waarmee Zenit de succesvolste voetbalclub van Rusland zou worden.
Miller promoveerde in de economie en bekleedde in de eerste twintig jaar van zijn carrière allerhande publieke functies, die hem steeds dichter bij de macht brachten. Zo werkte hij in de jaren ’90 bij een commissie voor externe betrekkingen voor zijn thuisstad, die inmiddels Sint-Petersburg heette. Zijn hoogste baas in die tijd was Poetin, met wie Miller het goed kon vinden. Na zijn werk voor de commissie kreeg Miller een directeursrol toegewezen bij een project om pijpleidingen voor olie aan te leggen in onder meer de Baltische Staten. In 2000 werd hij vice-minister voor energie.
Gazprom-schandalen
Poetin was intussen president van Rusland geworden. Hij was ontevreden over hoe het er bij Gazprom aantoe ging. Het bedrijf was in 1994 deels geprivatiseerd, maar toenmalig ceo Rem Vjachirev bleek miljarden te hebben weggesluisd naar zichzelf en zijn familie. Ook andere leden uit het management bleken frauduleus te hebben gehandeld. Poetin besloot daarom namens de Staat opnieuw een meerderheid van de aandelen in Gazprom in handen te nemen. De kersverse president ontsloeg het toenmalige management en benoemde de aan hem loyale Miller als nieuwe ceo van het gasbedrijf.
Miller wist het bedrijf de jaren erop weer op de rails te krijgen. Veel bedrijfsonderdelen waren onder het vorige mismanagement voor luttele bedragen verkocht. Miller kreeg diverse onderdelen weer in handen en beëindigde ongunstige contracten. Onder zijn leiding groeide Gazprom uit tot het grootste gasconcern ter wereld. Zijn managementstijl is weleens als ‘assertief‘ omschreven, of zo je wilt: autoritair. Werknemers moesten bij zijn aantreden te allen tijde loyaal aan hem en Gazprom zijn. Wie dat niet was, werd ontslagen.
Genadeloos tegen Oekraïne
Genadeloos was Miller ook in 2006 tegen buurland Oekraïne, dat er niets voor voelde om meer dan vier keer de prijs voor 1000 kubieke meter aardgas te betalen. Miller draaide enige tijd de gaskraan dicht, wat gevolgen had voor meerdere Europese landen. In 2015 werd Millers bedrijf door de Europese Unie aangeklaagd voor machtsmisbruik. Uit onderzoek was gebleken dat Gazprom onder meer zijn klanten had verboden gas door te verkopen naar andere landen, met als gevolg een stijging van de gasprijzen. Het bedrijf kreeg uiteindelijk geen boete, op voorwaarde dat Gazprom verbetering zou laten zien.
Ik sta eindelijk op een sanctielijst. Dit betekent dat we alles goed doen
In 2018 belande Miller samen met 23 andere Russische figuren op een Amerikaanse sanctielijst. De Gazprom-ceo reageerde laconiek: ‘Omdat ik niet op de eerste lijst stond, had ik zelfs enige twijfels – is er misschien iets mis? Maar ik ben eindelijk opgenomen. Dit betekent dat we alles goed doen.’
