In het kielzog van de economische wereldverovering krijgt het Chinese bestuursmodel steeds meer invloed. Na het Angelsaksische en Rijnlandse dringt het oosterse managementmodel in het westen door. Hoe ziet dat eruit?
Het aantal overnames van westerse bedrijven door bedrijven uit ‘opkomende landen’ steeg fors in de 2e helft van 2009, aldus KPMG, met vooral een actieve rol van China. Met zijn snel groeiende bbp en steeds prominentere aanwezigheid op westerse markten maakt het land een gestage maar -onverbiddelijke opmars door. Behalve economische ‘muscle’ krijgt de Chinese cultuur steeds meer invloed in het internationale zakenverkeer. Westerse managers krijgen te maken met collega’s, relaties of chefs uit China. Om succesvol te zijn moeten ze op zijn minst bekend zijn met de oosterse ‘mores’.
Drie modellen
Tot nu toe waren we in het westen bekend met de Angelsaksische en Rijnlandse bestuursstijl, daar komt nu iets nieuws bij. Het Angelsaksische model kennen we van zijn nadruk op aandeelhouders-waarde, kortetermijnwinst en hiërarchische verhoudingen, in het Rijnlandse staan solidariteit, overleg en de nadruk op meerdere stakeholders centraal – met het Nederlandse poldermodel als schoolvoorbeeld. De Chinese stijl wordt, volgens kenners, gekenmerkt door 12 factoren: autoritair, paternalistisch, relationeel, reflecterend, snel, flexibel, specialistisch, centralistisch, gericht op ‘face’, pragmatisch, overheidsgericht en minder ‘masculien’ dan we gewend zijn.Om te concurreren en samen te werken met Chinezen hoeven we hun stijl niet te kopiëren. Maar gezien de onstuimige opkomst van het land is het goed om te kijken wat we ervan kunnen leren.
De 12 kenmerken van oosters leiderschap:
1. Autoritair
Voor westerse managers klinkt het als het walhalla: in China is de baas nog steeds de baas. Wat hij zegt gebeurt. Zonder tegenspraak. Zeker in het openbaar. De hiërarchie in een Chinese onderneming is nog heilig. Communicatie kent één richting: top-down. “Chinese managers geven directief leiding en Chinese werknemers voeren opdrachten nauwkeurig en snel uit, zonder ze ter discussie te stellen”, zegt Dan Zhu, vice-president van het HR-Forum van de Europese Kamer van Koophandel in China. Zhu heeft in China, de VS en Europa gewerkt en lesgegeven en doceert nu intercultureel leiderschap op Nyenrode.
Die volgzame medewerkers mogen veel westerlingen paradijselijk in de oren klinken, altijd makkelijk is het niet, waarschuwt Zhu. “Voorwaarde voor de directieve manier van leidinggeven is dat de manager de opdracht helder en duidelijk omschrijft. Is dat niet het geval, dan zegt een Chinese werknemer niet dat hij de opdracht niet begrijpt, maar hij geeft er een eigen interpretatie aan. Dat kan desastreuze gevolgen hebben, waar je pas laat achter komt.”
Hoe hoger in de Chinese managementstructuur, hoe minder dominant de directieve stijl, constateert econoom en voormalig staatssecretaris Annette Nijs, die is verbonden aan de China Europe International Business School en onlangs het boek China met andere ogen schreef. “In de top van een Chinese onderneming is meer sprake van consensus. Er is een vorm van collegiaal bestuur waarbij de baas meer vrijheid laat aan zijn ondergeschikten. Er worden ideeën uitgewisseld, en tegenspraak is mogelijk.”
2. Paternalistisch
De bijna blinde volgzaamheid van werknemers zadelt de Chinese manager op met een grote verantwoordelijkheid. En de verplichting om de juiste keuzes te maken. Voor het bedrijf, voor het land, maar vooral ook voor zijn medewerkers. “De verhouding tussen een manager en zijn personeel is als die van ouder en kind”, stelt Zhao Shuming, dean van de Businessschool van de Universiteit van Nanjing, president van de International Association of Chinese Management Research en managementgoeroe in eigen land. “Het succes van een onderneming wordt bepaald door de baas en een paar van zijn senior medewerkers. Die grote macht schept verplichtingen voor de Chinese manager. Je moet goed voor je personeel zorgen.”
3. Relationeel
Goed management draait in China om goede relaties. Met je baas, met je ondergeschikten, met je collega’s, met je klanten en met de overheid. Guanxi (‘goed netwerk’) is het toverwoord. “Harmonieuze relaties zijn essentieel om mensen in een Chinese werkomgeving productief te laten zijn”, aldus Zhao Shuming. “Om een bedrijf te leiden heb je zowel binnen als buiten de onderneming goede relaties nodig. Zo’n relatie is niet puur zakelijk, maar gebaseerd op vriendschap, loyaliteit en betrouwbaarheid. Het maakt dat de Chinese manier van managen erg mensgeoriënteerd is.”
4. Reflecterend
De grote macht van Chinese bazen vergt veel zelfreflectie. Bij elk besluit moet de manager zelf alle voor- en nadelen afwegen voor de betrokken partijen. “Een Chinese ceo is zich veel meer bewust van zijn eigen positie”, zegt Annette Nijs. “Hij neemt zijn verantwoordelijkheid als hij een fout heeft gemaakt. Niet vanwege de druk van buiten van bijvoorbeeld de media, maar vanuit een diepgeworteld verantwoordelijkheidsgevoel. Die zelfreflectie leidt tot een bescheidener, kwetsbaarder en zachtere vorm van leiderschap. Chinese leiders staan open voor kritiek, mits die op de juiste manier wordt gegeven.”
5. Snel
Niet alleen de economische groei gaat snel in China. Dat geldt ook voor beslissingen in bedrijven, zolang er tenminste geen ingewikkelde sino-westerse discussies aan vooraf gaan. Chinese bedrijven hebben daar intern weinig last van. Vergaderingen kunnen er buitengewoon kort zijn. Het onderwerp is duidelijk, er wordt altijd een beslissing genomen, discussie is er nauwelijks. “Chinezen zien sneller mogelijkheden en nemen sneller besluiten”, aldus Zhu Linyin, general manager van een DSM-fabriek in China. “In Europa wordt het hele traject van A naar B eerst goed onderzocht, alle risico’s worden afgewogen, er wordt een investeringsbesluit genomen en pas dan wordt er gestart. In Chinese bedrijven gaat dat anders. We gaan eerder aan de slag en werken in stapjes. Niet van A naar B, maar eerst van A1 naar A2, van A2 naar A3, en zo door tot B. Dat kan soms een hogere investering vergen, maar het betekent vaak ook dat je eerder profijt hebt. Het totale rendement is hoger.”
“Alles gaat hier in zo’n hoog tempo, geweldig om dat mee te maken, bijna verslavend”, zegt Anne Kloosterboer, die voor adviesbureau Hay Group werkt in Shanghai. “De hoge groei betekent dat managers hier en nu moeten leveren. Er is een enorme fixatie op wat op korte termijn winstgevend is. Bedrijven zijn daar helemaal op ingericht. Een veranderprogramma gaat hier in de helft van de tijd die je in het Westen nodig hebt.”
6. Flexibel
Een MT-vergadering is er binnen twee minuten te organiseren, werknemers zijn ’s avonds en in het weekend gewoon bereikbaar, de mobiel is altijd aan. Anders dan veel westerlingen denken – zeker zij die wel eens in China zaken hebben gedaan – is de Chinese bedrijfscultuur erg flexibel. “Het doel -heiligt de middelen,” zegt Zhao Shuming. “Dat wil niet zeggen dat de regels in China worden overtreden, het is eerder een kwestie van de regels buigen.”
Anne Kloosterboer noemt China “erg veranderingsgezind”. En Nijs: “In het Westen lijken we wel bang voor complexiteit. Chinezen vinden het juist leuk.”
7. Specialistisch
Anders dan in het Westen, waar generalisten zeer in trek zijn, ligt in China de nadruk op het zo goed mogelijk beheersen van een specialisme. De beste in het vak wordt de baas; mensen kunnen leiden of motiveren is daarbij minder van belang. Daar is zowel in de opleidingen als in de bedrijven weinig aandacht voor.
“Omdat de beste specialist niet altijd natuurlijke autoriteit heeft, moet zijn positie als baas duidelijk en onomstreden zijn”, legt Dan Zhu uit. In China zitten veel meer ingenieurs in de top van het -bedrijfsleven en de overheid dan in het Westen. “Je moet jarenlang bij hetzelfde bedrijf zitten als je wilt doorgroeien naar een topfunctie. Voor de huidige Chinese topmanagers is dat ook het geval, zeker bij staatsbedrijven. De jonge generatie doet meer aan jobhoppen. Dat wordt niet echt op prijs gesteld, maar ze kunnen het zich permitteren omdat er grote behoefte is aan jong talent.”
8. Centralistisch
China is een groot land, met al heel lang heel veel inwoners. Het is ook eigenijk altijd centralistisch bestuurd geweest. In die cultuur is iedere Chinees dan ook opgegroeid. Ook bedrijven worden -centraal aangestuurd. “Als een land duizenden jaren op die manier wordt geleid, raken mensen er psychologisch aan gewend om het leiderschap van een competente centrale autoriteit te volgen”, verklaart Zhao Shuming.
9. ‘Face’
Een van de vier onderdelen van het Chinese leiderschapsmodel is het begrip ‘face’, aldus managementgoeroe Zhao Shuming. “Het gaat om respect geven en respect ontvangen. Dat is een wederkerig proces. Als je respect ontvangt, moet je dat ook geven, anders lijdt de ander gezichtsverlies.” Volgens Annette Nijs is de kwestie van face niet altijd zo beperkend als door sommige mensen in het westen wordt gedacht. “Je zou het misschien niet verwachten, maar er is in China meer ruimte om fouten te maken dan in het Westen. In China gaan ze er echter vanuit dat je zelf van je fouten leert, zelf de oplossingen vindt. Mensen worden zelden openlijk op een fout gewezen. Wij in het Westen moeten elke fout helemaal uitpraten.”
10. Pragmatisch
De Chinese managementstijl kenmerkt zich door een groot pragmatisme. Als er met elektrische auto’s meer is te verdienen, dan maken we van het batterijbedrijf toch een autofabrikant, zoals bij Byd Auto? Net zo makkelijk. “Je ziet dat pragmatisme overal terug”, zegt Annette Nijs. “Een prachtig staaltje heb ik meegemaakt bij een Chinese vestiging van het Franse bedrijf Rhodia. Door de kredietcrisis lag de fabriek stil, de orderportefeuille was leeg. De Chinese ceo heeft toen een cirkel van 150 kilometer om zijn bedrijf getrokken en zijn machines opengesteld voor alle bedrijven binnen die cirkel. Hij heeft zijn fabriek gewoon verhuurd. Heerlijk pragmatisch.”
11. Overheidsgestuurd
Het Chinese managementmodel kan niet los worden gezien van de nauwe relaties tussen overheid en bedrijfsleven. “De belangen van een Chinees bedrijf moeten zich voegen naar de belangen van de overheid”, zegt Annette Nijs. “Bij grote ondernemingen zit iemand van de overheid in de raad van bestuur of in elk geval daar dicht tegenaan.” Het betekent vaak per definitie dat Chinese management-beslissingen zijn gericht op de lange termijn en niet alleen de winst beogen van de onderneming, maar vooral de voordelen voor het land. “Dat wordt ook niet als een probleem ervaren”, zegt Dan Zhu. “De meeste Chinezen zijn trots op hun land en hun cultuur en willen graag dat hun bedrijf daar iets aan bijdraagt.”
12. Vrouwelijk
Misschien verrassend, maar het glazen plafond is in China minder dik dan in het geëmancipeerde Westen. “Ik zie in Chinese managementteams meer vrouwen dan bij westerse bedrijven”, zegt DSM-manager Zhu Linyin. “In China is het normaal dat vrouwen werken en gelijke functies vervullen als mannen. Ze hebben dezelfde opleidingsmogelijkheden en hoeven niet per se thuis te blijven voor de kinderen. Dat is nog een erfenis uit de Mao-tijd. Bij bedrijven heeft het een positief effect. Mannen en vrouwen nemen toch op een andere manier beslissingen. Het is goed dat er een betere balans is tussen mannen en vrouwen.”
Een voorbeeld voor de wereld?
Gaat de Chinese manier van leidinggeven de wereld veroveren? De China Europe International Business School heeft westerse én Chinese studenten gevraagd hoe zij de ontwikkelingen zien op managementgebied. Beide groepen verwachten dat er een mix van stijlen ontstaat waarbij -verschillende culturen van elkaar leren. Voormalig staatssecretaris Annette Nijs ziet het in de praktijk gebeuren. “Chinezen zijn meer gericht op uitvoering en minder op strategie. En dat werkt heel goed. Een toonaangevend bureau als McKinsey wordt daardoor beïnvloed. Dat hecht in zijn advisering ook steeds minder belang aan strategie.”
Managementgoeroe Dan Zhu denkt dat het centralistische Chinese model in de rest van de wereld aan populariteit zal winnen. “Grote multinationals weten dat natuurlijk al lang. Wie denkt dat je een onderneming van 50.000 mensen als een netwerkorganisatie kunt besturen, is naïef.”
Maar ook Zhu verwacht dat slechts een aantal elementen uit de Chinese managementcultuur worden overgenomen. “Het is nu een hype, zoals in de jaren ’80 het Japanse model. Uiteindelijk kun je alleen de dingen overnemen die passen binnen je eigen culturele setting.”
DSM-manager Zhu Linyin ziet bij haar eigen bedrijf hoe de westerse en Chinese managementstijl tot kruisbestuiving komen. De Chinezen leren van het geavanceerdere Europese risicomanagement, de Europeanen komen terug van het eindeloze overleg. “Sneller beslissen, dat kan geen kwaad. Aan de andere kant werkt DSM veel minder top-down dan Chinese bedrijven. Er is meer ruimte voor overleg. Daar moeten mensen hier wel aan wennen.”
Anne Kloosterboer, consultant bij Hay Group, vindt dat ondernemingen in China slim omgaan met de veranderingen in de economie. “Het is een kwestie van de juiste mensen uitzoeken. Westerlingen, lokale Chinezen, in het buitenland opgeleide Chinezen. Door mensen met een verschillende achtergrond bij elkaar te brengen ontstaan spanningen, en daar komt innovatie vandaan. We kunnen iets opsteken van de kracht van visionair en richtinggevend leiderschap, als alternatief voor de meer democratische leiderschapsstijl in het Westen. Dergelijk krachtig leiderschap vereist echter wel dat de leiders oog hebben voor de samenleving en niet alleen voor de eigen winst.”
De mediagenieke macho topmanager is in het westen al geruime tijd uit. In China is juist veel bewondering voor de geslaagde topmensen van internationaal succesvolle Chinese ondernemingen, zoals Li Ka-shing, topman van Hutchison Whampoa, Haier-ceo Zhang Ruimin en de baas van Huawei: Ren Zhengfei. Toch zijn dat in zeker opzicht atypische Chinese managers, denkt Annette Nijs. “De Chinese manager is bescheiden, pragmatisch en heeft aandacht voor mens en maatschappij. Dat zijn eigenschappen die erg passen bij de manager van de 21e eeuw.”
Met dank aan Nyenrode Europe China Institute en Maastricht School of Management.
China Business Award
Dit jaar wordt door Cathay Pacific voor de 14e keer de China Business Award uitgereikt, de prijs voor het meest succesvolle Nederlandse bedrijf in China. Kandidaatstelling is mogelijk tot 1 september. Zie mt.nl/chinabusinessaward
