Honderden managers spijkeren jaarlijks hun kennis bij aan een mba-opleiding. Status en goede loopbaanperspectieven zijn belangrijke drijfveren. Maar voegt een mba ook écht iets toe? “Managen is interactie tussen mensen. Daar heb je geen mba voor nodig.”
Annemieke Nijhof (37) werkte jarenlang als projectleider bij een milieuadviesbureau. Een aardige baan, daar niet van. Maar ze miste iets in haar werk. “Ik vond mezelf te eenzijdig naar problemen kijken,” vertelt ze na enig nadenken. “Ik heb een technische achtergrond. Dan leer je om grote problemen af te breken naar kleinere. Die los je op, en vervolgens metsel je ze weer aan elkaar. Maar op momenten dat er tegengestelde belangen meespeelden in mijn werk, wist ik daar geen raad mee.” De beperkingen van haar eigen vakgebied waren aanleiding om te reageren op een prijsvraag van het tijdschrift Intermediair. Ze stuurde een essay naar de redactie over de manier waarop technisch geschoolde managers problemen oplossen. Tot haar verbazing won ze de hoofdprijs: een geheel betaalde mba-opleiding aan de TSM Business School in Enschede. Acht jaar later is Nijhof plaatsvervangend directeur externe veiligheid bij het ministerie van VROM, een directoraat dat is opgericht na de vuurwerkramp in Enschede. De persoonlijke vaardigheden die ze tijdens haar mba-studie opdeed, brengt ze bijna dagelijks in de praktijk. “Ik heb geleerd dat je een groep van 35 mensen niet met één stijl kunt leiden. De één houdt er niet van om de vrije hand te krijgen. Die heeft meer sturing nodig, anders vindt hij dat ie geen steun krijgt. Een ander verwacht juist dat je ruimte laat voor eigen ideeën en inbreng. Vroeger had ik daar helemaal geen oog voor.” Nijhof staat niet alleen met haar verhaal. Jaarlijks volgen honderden Nederlandse managers een opleiding voor de felbegeerde, maar niet beschermde titel master of business administration. Uit een gebrek aan kennis op het gebied van management of bedrijfsprocessen, of met het oog op betere loopbaanperspectieven. Status speelt een grote rol. Prestigieuze instituten als Nyenrode en de Rotterdam School of Management (RSM) scoren al jarenlang hoog op internationale ranglijstjes. Met een mba op zak meer mans, en menig manager benut het papiertje om een carrièresprong te maken. “Een hoop managers zijn na het halen van een mba-graad binnen vijf jaar weg bij hun werkgever,” bevestigt Jack van der Veen, directeur van de mba-programma’s aan de Universiteit Nyenrode. Maar ondanks de enorme populariteit medio de jaren negentig, is de mba-titel anno 2004 sterk aan erosie onderhevig. Neem alleen al de wildgroei aan opleidingen. De LOI verzorgt sinds januari 2003 een mba-opleiding, waarmee de aspirant-deelnemer binnen twee jaar wordt klaargestoomd tot ‘zelfstandig opererend general manager’. Bij de Open Universiteit kan worden ingeschreven op een ‘Euro mba’, een consortium van zes Europese onderwijsinstellingen waaronder de Leon Koszminsky Academy, ‘de hoogst genoteerde business-school in Polen’, aldus een jubelende brochure. Iedereen kan bij gebrek aan wettelijke kaders een mba-opleiding opzetten. Volgens Rob van ’t Oever, bij de Rotterdam Business School verantwoordelijk voor de mba- en masterprogramma’s, maakten na 1996 veel hbo-scholen hier dankbaar gebruik van om verkapte masteropleidingen in het leven te roepen waarvoor anders geen wettelijke erkenning mogelijk was. Momenteel bieden zo’n dertig instellingen een mba-opleiding aan.
Selectie
Naast de hausse in het aanbod neemt de sympathie van werkgevers voor managers met een mba-diploma op zak af. Volgens onderzoek van de Foundation for European Leaderschip en trainingsbureau Krauthammer International vindt 30 procent van de Nederlandse topmanagers en boardroomconsultants mba’ers te eenzijdig opgeleid en hebben ze afgeleerd zelfstandig te denken. Oud-topman Kees van Lede, sinds januari commissaris bij de gerenommeerde Insead-school in Fontainebleau, reageerde in Het Financieele Dagblad op de onderzoeksresultaten met de opmerking dat managers onvoldoende worden voorbereid op wat ze later nodig hebben. Hij hekelde vooral de gebrekkige internationale ervaring van Europese mba-studenten, en de oprukkende terreur van het kwartaaldenken. Van Lede is niet de enige die twijfelt aan de waarde van een mba. In het boek Managers not mba’s stelt de Amerikaanse managementprofessor Henry Mintzberg de gedachte ter discussie dat mba’ers betere beslissingen nemen dan managers die binnen de muren van het bedrijfsleven zijn getraind. Een mba’er hanteert een managementstijl die Mintzberg omschrijft als ‘berekenend.’ Hij kijkt naar een rapport van twintig pagina’s, laat er een analytisch model op los en neemt vervolgens een beslissing. Deze planmatige aanpak heeft een dramatische uitwerking gehad op het functioneren van grote organisaties. De grote verdienste van Jack Welch was dat hij de verstikkende planningsafdelingen bij General Electric overboord zette, vindt Mintzberg. Goed management is volgens hem een mix van betrokkenheid, inzicht in de manier waarop een organisatie functioneert, het geheel aangevuld met basale analytische vaardigheden. Een mba-opleiding is geen garantie voor kwaliteit, vindt ook Wim Heine, directeur Performance & Talent management bij Sara Lee/DE. “Voor een aantal functies zijn mba’s zeker hun geld waard,” legt hij uit, “maar de meeste niet. Als jij in Rotterdam economie hebt gestudeerd, hoef je wat ons betreft niet veel meer bij te leren.” Heine noemt als nadeel van een mba-opleiding dat deze te veel rationele en technisch ingestelde mensen aflevert. “Dat een manager leert om een gedegen projectplan te maken is wel belangrijk, maar op dit moment zitten de veranderingen in een mondiaal bedrijf als Sara Lee veel meer bij procesharmonisatie. Wij zoeken managers die goed zijn in de interactie met mensen. Je hebt geen mba nodig om dat te leren.” Heine ziet veel meer heil in een strenge selectie aan de poort, job rotation en beleid om jonge managers al in een vroeg stadium ruime verantwoordelijkheden geven. “Een opleiding aanbieden is vaak niet de beste manier om medewerkers aan je bedrijf te binden. Iemand die een mba heeft gevolgd heeft toch snel de neiging naar een andere job te gaan omkijken. Daar moet je dus bovenop zitten en dat kost Sara Lee weer tijd, geld en moeite. Als we zelf een traineeship aanbieden, houden we iemands loopbaantraject veel beter in de hand.” Vorig jaar volgden ongeveer tien managers van Sara Lee een mba-opleiding, relatief weinig voor een multinational.
Modegril
Ook andere bedrijven vangen een eventueel gebrek aan managementvaardigheden op met eigen trainingsprogramma’s, al dan niet aangevuld met in-huis programma’s van mba-scholen. Zo sluit Pink Roccade binnenkort een samenwerkingsverband met Nyenrode, de Rotterdam Business School en TSM. Deze partijen zullen het onderwijs verzorgen voor vier modules, waaraan zo’n 1.200 werknemers gaan deelnemen. Alleen absolute toppers kunnen daarna eventueel nog naar een van de business-schools, maar directeur personeelszaken Hank Kuyt staat daar niet zonder meer positief tegenover. Hij ziet een externe mba-opleiding als te breed, met te weinig bedrijfsspecifieke inhoud. “Als jij bedrijfskunde hebt gedaan, lijkt een mba mij een beetje dubbelop. Een manager moet bij ons in de eerste plaats kunnen verkopen.” De business-schools zien deze ontwikkeling met gemengde gevoelens tegemoet. Er valt veel geld te verdienen met de verkoop van bedrijfsspecifieke onderwijs-programma’s maar dat zal ongetwijfeld ten koste gaan van het aantal aanmeldingen voor de overwegend door Nederlanders bezochte parttime mba-opleidingen. Wat is een mba-opleiding straks dan nog waard? Jack van der Veen, directeur van de mba-programma’s van Nyenrode, erkent dat de school op twee paarden wedt, maar bestrijdt de suggestie dat Nyenrode daarmee zijn eigen filosofie – een goede manager moet ervaring opdoen buiten de muren van het eigen bedrijf – te grabbel gooit. “Kijk, wij zijn er om het bedrijfsleven te dienen,” legt hij uit. “En dat kan op meerdere fronten tegelijk. Bedrijfsspecifieke opleidingen worden ingezet door bedrijven die hun managers in een gewenste richting willen opleiding. Een parttime mba op Nyenrode is bedoeld om een individu algemene vaardigheden bij te brengen. Er is voor elk wel wat te zeggen.” Deze ambivalente houding heeft ook bij TSM in Enschede de kop opgestoken. De school gaat er prat op dat zijn programma’s bij uitstek voorzien in een behoefte bij technische geschoolden. Technici belanden vaak in een managementbaan omdat ze inhoudelijk sterk zijn. Maar managementvaardigheden hebben ze vaak niet geleerd, zoals wel blijkt uit het verhaal van Annemiek Nijhof. Decaan Frank Schreve denkt met deze nichemarkt de kip met de gouden eieren te hebben gevonden. “Wij hebben zelfs een programma voor de bouwsector,” vertelt hij vol trots aan de telefoon. Ook hij vindt dat individuele managers meer baat hebben bij een externe mba-opleiding – klasjes met executives van verschillende pluimage – maar als er geld verdiend kan worden zal TSM geen ‘nee’ zeggen. “Natuurlijk zit daar een tegen-stelling,” legt hij uit. “Maar de ene keer neem ik de optiek van een bedrijf, en de andere keer de optiek van een manager.” Diversificatie én specialisatie: TSM en anderen lijkt er alles aan gelegen om zo veel mogelijk managers een opleiding aan te smeren, of ze er nu daadwerkelijk iets aan hebben of niet. Het is bijvoorbeeld nog maar de vraag of de huidige waardering voor technisch geschoolde managers – denk aan Jeroen van der Veer en Gerard Kleisterlee – meer is dan een tijdelijke modegril. In de jaren negentig stroomden mba-scholen vol met consultants en financieel managers. Met het instorten van de interneteconomie slonk vervolgens het aantal aanmeldingen met meer dan 30 procent.
Menselijke emoties
Scholen doen er goed aan om niet te veel af te wijken van de oorspronkelijke definitie van het begrip mba, vindt Jack van der Veen van Nyenrode. “Managementteams bestaan overal ter wereld uit een gemêleerd gezelschap. Juristen zitten om tafel met verkopers, techneuten, en mensen met een bedrijfskundige achtergrond. Als die groep goed wil functioneren, dan moeten ze dezelfde taal spreken. Dat doe je door deze mensen een general management opleiding te geven, ze te laten ruiken aan andere disciplines, oog te krijgen voor de cultuur van menselijke emoties, en ook eens naar het buitenland te laten gaan.” Bie de Graeve, bij de Tias Business School verantwoordelijk voor de mba-programma’s, is er zelfs voorstander van om pas halverwege een loopbaan een mba te volgen. “Benchmarken op latere leeftijd kan heel nuttig zijn,” legt ze uit. “Een manager die al dertig jaar is afgestudeerd kent de laatste managementtheorieën niet, doet veel op de automatische piloot. Zo iemand kan leren van zijn gelijken hoe hij tot oplossingen moet komen voor problemen waar hij geen raad mee weet. Het lijkt tegenstrijdig, maar een mba draait om verdiepen én verbreden.” Heine van Sara Lee/DE kan zich hier wel in vinden, al moet er wat hem betreft sprake zijn van een aantoonbare kennisachterstand. “Neem iemand met een mbo-opleiding die nu een senior managementpositie bekleedt,” werpt hij op. “Ik kan me voorstellen dat die persoon een inhaalslag heeft te maken.” Kuyt van Pink Roccade is minder enthousiast. “Als ik zo zou redeneren moest ik vierhonderd managers naar een mba sturen. Dat kan natuurlijk niet.”
‘Afbreukrisico viel mee’
Wie Jeroen Heijmans (30) Wat sales manager hr & pay-roll Waar Oracle Nederland Opleiding parttime international executive mba (IMM), Tias Business School “Twee jaar geleden had ik een baan in de pre-sales. Ik was verantwoordelijk voor de inhoudelijke hr-kennis in de verkooporganisatie van Oracle. Toen ik mijn huidige functie op het oog kreeg, merkte ik dat ik te weinig af wist van bedrijfsmatige processen. Qua studie heb ik een sociale achtergrond, ik studeerde psychologie, sociologie en personeelsmanagement. Leuke opleidingen, al krijg je weinig bedrijfsmatig denken mee. Een mba leek me een goede manier om die kennis alsnog op te doen. Oracle reageerde positief op mijn plannen. Wel moest ik een keus maken tussen die promotie of een mba. Mijn toenmalige manager wilde niet dat ik allebei tegelijkertijd zou doen, hij was bang dat ik dan te veel hooi op mijn vork zou nemen. Toen ik eenmaal met de mba-opleiding was begonnen, kreeg ik binnen een jaar alsnog die baan aangeboden, dus dat afbreukrisico viel achteraf bekeken wel mee. “Strikt gesproken stuur ik nu drie mensen aan, maar als ik een project onder mijn hoede heb misschien wel twintig man. Ik verkoop softwaresystemen voor salarisadministraties en personeelsafdelingen. Daar zijn grote bedragen mee gemoeid, dus je zit met veel verschillende partijen om tafel. De ene dag praat je met IT’ers, dan weer met personeelsmanagers of mensen van de juridische afdeling. Dan is het wel handig als je op al die vakgebieden kunt meepraten en hun jargon kent. Wat een hr-afdeling bedoelt met een competentiemodel, bijvoorbeeld. Door een mba te volgen heb ik geleerd om over de muren van mijn eigen discipline heen te kijken. En je leert veel van de problematiek bij andere bedrijven. Als ik in een klasje met alleen mensen van Oracle had gezeten, had ik die ervaringen nooit gehad.”
‘Niet te gefixeerd raken op mijn werkomgeving’
Wie Veronique van der Graaf (43) Wat sales operations manager Waar Hewlett Packard Opleiding parttime executive mba, Rotterdam Business School “Ik durf het bijna niet te zeggen, maar ik moet mijn mba nog altijd afmaken. Ik begon er in 2001 aan toen ik nog business analyst was. Een jaar geleden kreeg ik mijn huidige functie aangeboden en daar is sindsdien het merendeel van mijn tijd en energie in gaan zitten. Raar eigenlijk. De mogelijkheden die een mba mij zou bieden, uitzicht op een baan met meer verantwoordelijkheden, dienden zich al aan voor ik het papiertje op zak had. De fusie tussen HP en Compaq had er veel mee te maken. De mogelijkheden om door te stromen waren ineens een stuk groter. “Ik zocht een mba die me vooruit zou helpen, zowel intern als extern. HP had me misschien ook wel verder kunnen trainen, maar ik wilde het per se breder trekken en niet te gefixeerd raken op mijn huidige werkomgeving. Ik wilde de denkwereld van de manager doorgronden, een ‘helikopterview’ ontwikkelen die ook in andere situaties van pas zou komen.“Toen ik aan mijn opleiding begon gaf ik geen leiding. Nu nog steeds niet, trouwens. Ik heb vooral financiële vakken gevolgd: financial planning & control, projectmanagement, corporate finance. Eerst vijftien maanden lang colleges en tentamens, daarna binnen negen maanden een afstudeeropdracht maken. Het leukste vond ik de bedrijfsbezoeken en het bezoek aan de Universiteit van Portsmouth, de partner van de Rotterdam Business School. Dat was met een groep van tien studenten. Je leert elkaar dan best wel goed kennen. Met sommigen heb ik nog steeds contact, we mailen wel eens.”
‘Sociale vaardigheden aanscherpen’
Wie Vijay Gangadin (31) Wat risk manager Waar LeasePlan Opleiding parttime executive mba, Rotterdam Business School “Toen ik in 1997 begon aan de opleiding was ik insurance manager. Ik stond voor de keuze om me verder te specialiseren of een generalist te worden. Ik koos voor het laatste. Een mba zag ik als een goede manier om mijn horizon te verbreden en als een opstap naar een hogere functie. Mijn vooropleiding was op zich voldoende om verder te komen, maar een mba was een prima aanvulling. Er zat destijds een financieel directeur die me hierin begeleidde en aanmoedigde, en ook bereid was alle kosten te vergoeden. Ik ben eerst gaan rondshoppen, maar dan kom je al gauw bij ongekende bedragen die er gevraagd worden. En de inhoud is negen van de tien keer hetzelfde. Ik heb naar de prijs-kwaliteitverhouding gekeken voor ik een keuze maakte. “Een mba geeft je een bredere basis mee, naast de puur financiële opleidingen. Ook al gaat het wat slechter, de financiële sector is nog steeds een levendige markt. Er is veel in te bereiken. Ik ken een hoop mensen die een mba willen doen om meer uitzicht op een betere baan te hebben. Maar ja, in de financiële wereld werken niet altijd de meest extraverte personen. Als je verder wilt kan een mba best helpen om je sociale vaardigheden aan te scherpen. Je bezoekt andere bedrijven, je werkt in teamverband aan projectopdrachten. Er is veel aandacht voor persoonlijke ontwikkeling. In een managersbaan is inhoudelijke kennis alleen niet genoeg. Het mooie van een mba is dat je daarna op verschillende niveaus kunt meepraten. Over thema’s die in elke directiekamer wel spelen en niet direct op je eigen vakgebied liggen. Tijdens je studie trek je lering uit andere bedrijven, je doorziet beter wat voor fases een organisatie doorloopt. Ik kan het iedereen aanraden.”
Top-10 mba-opleidingen in Nederland
1 Nyenrode University
2 Tias Business School
3 Rotterdam School of Management
4 TSM Business School
5 Nimbas executive mba (voor ervaren managers)
6 Nimbas mba
7 IBO-Slot Zeist
8 Webster University
9 Business School Nederland
10 Henley Management College
