Zelfsturende teams in de praktijk functioneren dus niet vanzelf, helaas. En er bestaat ook niet zoiets als een ‘onze-size-fits-all’ formule die voor elke organisatie geldt. Het blijkt iedere keer weer maat- en mensenwerk te zijn en veel werk om deze teams tot zelfsturing te krijgen.
Wat is een zelfsturend team?
Om die vraag te beantwoorden, moeten we eerst even kijken naar wat zelfsturing eigenlijk is. Met zelfsturing worden de volgende drie pijlers bedoeld:
- Verantwoordelijkheid nemen in het eigen werk;
- Het sturen op de eigen prestaties;
- Samen problemen oplossen.
De leidinggevende bij zelfsturende teams komt hierdoor meer op afstand te staan en zorgt ervoor dat de medewerkers hun afspraken goed nakomen en blijven samenwerken. Het is dus niet zo dat er bij zelfsturende teams geen enkele vorm van leiderschap meer nodig is. Sterker nog, misschien wel meer leiderschap dan ooit, maar dan niet meer vanuit status en hiërarchie (formeel leiderschap).
Wat er in zelfsturende teams veel meer nodig is in plaats van formeel leiderschap is informeel leiderschap, ook wel persoonlijk leiderschap genoemd. De leden van een zelfsturend team kunnen zelf zulk leiderschap ontwikkelen. En dat is weer van invloed op belangrijke processen binnen het team. Dit gedeelde leiderschap draagt bij aan het teamproces, maar kan het ook ingewikkeld maken. Het blijven mensen en het blijven relaties en daarin zullen altijd botsingen zijn.
Vier lessen uit de praktijk van zelfsturende teams:
#1 Zorg voor heldere kaders
Een leidinggevende met een zelfsturend team moet wel richting blijven geven, maar op een andere manier. Het gaat er niet meer om hoe iets wordt gedaan, dat is aan het team zelf. Het gaat er wel om wat er wordt gedaan en aan welke criteria dat moet voldoen. Die kaders zijn belangrijk om duidelijk te maken. Als je als leidinggevende teveel of te snel loslaat, is de stap te groot voor het team om het over te nemen. Het voelt dan alsof ze ineens teveel verantwoordelijkheid op hun nek hebben en het gevolg kan zijn dat het team verlamt. Zorg dus dat je het in kleine stapjes doet en communiceer jouw verwachtingen van het team op een heldere manier.
#2 Durf fouten te maken
Het vormen van goed functionerende, zelfsturende teams kost tijd en gaat met vallen en opstaan. Dus ja, er worden fouten gemaakt. En juist die momenten zijn essentieel om van te leren en tot een sterker team te komen. Zorg dus dat je vaak evalueert, zodat het hele team van deze ‘fouten’ kan leren. Je moet het team de kans geven om er zelf te achterhalen wat er mis is gegaan en ze de gelegenheid geven om zelf met een oplossing te komen. Wees als leidinggevende dus geduldig en zie dit als de kans om als team te groeien.
#3 Zorg dat je blijft testen
Er is geen ‘one-size-fits-all’ formule voor zelfsturende teams. En ook de plannen of de strategie die je aan het begin bedenkt, zal moeten wijzigen. Agile werken en blijven experimenteren is dus zeker een voorwaarde. Wat is bijvoorbeeld de beste structuur om in samen te werken? Probeer verschillende structuren uit op basis van de voorkeur binnen het team en kijk wat het beste werkt. Hoe groot moeten de teams zijn? Welke sturing hebben zij nog wel nodig van een leidinggevende of coach? En welke overlegstructuur werkt het beste?
#4 Let op de cultuurverschillen
Wat voor cultuur heerst er in de organisatie? Is het een kleine stap naar zelfsturing? Is er al sprake van persoonlijk leiderschap onder de teamleden? Of is het juist een cultuur met heel veel hiërarchie, status en verantwoordelijkheid van bovenaf. Probeer goed in te schatten wat het startpunt is van waaruit je vertrekt, want dat maakt nogal verschil in het proces om tot zelfsturing te komen. Als de organisatie nog ver afstaat van zelfsturing, neem dan zo klein mogelijke stapjes en kijk zorgvuldig wat er goed gaat en wat niet.
Jos de Blok – oprichter van Buurtzorg – is een veelgevraagd spreker als het aankomt op zelfsturende teams. Hij vertelt in dit fragment over de manier waarop zelfsturende teams bij Buurtzorg besluiten nemen.
Wil je aan de slag met het creëren van een zelfsturend team en meer zicht krijgen op het type leiderschap dat daarvoor nodig is? In de Opleiding Secure Base Leadership leer je onder leiding van diverse experts en hoogleraren vanuit diverse invalshoeken naar jouw eigen leiderschap te kijken.
