Michiel Muller beschouwt zijn online supermarkt Picnic als e-commercebedrijf en acht zich daarom niet gebonden aan de supermarkt-cao. Een poging van vakbond FNV om hem er alsnog toe te dwingen, strandde vorig jaar bij de rechter: alleen voor de verkoopmedewerkers geldt de supermarkt-cao. Dat heeft de weg vrijgemaakt voor de eigen cao die Picnic nu is overeengekomen voor de 4000 medewerkers die de boodschappen verzamelen en afleveren aan de deur. De Unie is de vakbond die ervoor tekende.
Waarom De Unie?
Picnic-medewerkers konden stemmen over de cao. 2400 van hen hebben dat gedaan, 86,5 procent stemde voor. Daarmee is de cao aangenomen en onmiddellijk van kracht. De Picnic-cao voorziet in een loonsverhoging van 6 procent, een extra vakantiedag, sneller een vast contract en ieder jaar 200 euro opleidingsbudget.
Muller nodigde vorig jaar maart zowel FNV, CNV als De Unie uit om te praten over een mogelijke cao. Waarom Picnic met De Unie in zee ging, een veel kleinere speler dan FNV en CNV? Volgens Muller is De Unie helemaal niet zo klein als het gaat om de cao’s die het afsluit, en is de FNV nooit op het verzoek van Picnic ingegaan. ‘CNV wilde eerst de rechtszaak afwachten en liet daarna niks meer horen.’
Nieuwe manier vakbondswerk
De Unie-voorzitter Reinier Castelein is hoorbaar trots op de nieuwe cao, die gezien de voorgeschiedenis veel aandacht krijgt. Maar die trots betreft vooral de manier waarop die tot stand is gekomen. De Unie heeft – na overeenstemming met Picnic – eerst een onderzoek gehouden onder de Picnic-medewerkers over hun wensen en verlangens, waarna met de uitkomst hiervan in de hand de cao is uitonderhandeld.
‘Dit is een mooi voorbeeld van een nieuwe manier van vakbondswerk, die tegemoetkomt aan het draagvlakprobleem: vakbonden hebben steeds minder leden, terwijl die wel de uitkomst van cao’s bepalen.’ Castelein heeft wat dit betreft een punt: van alle Nederlandse werknemers die onder een cao vallen, is nog maar zo’n 13 procent vakbondslid, een organisatiegraad die blijvend afneemt volgens het CBS.
Niet zomaar een tooltje
De oplossing is volgens De Unie een methode die het DigiC heeft gedoopt. Daarbij worden alle medewerkers digitaal en via panels door een onafhankelijk bureau geraadpleegd en stemmen uiteindelijk ook mee over een cao. ‘Dit is niet zomaar een tooltje, dit hebben we de afgelopen jaren met vallen en opstaan ontwikkeld en is nu echt volwassen. We vervangen de rokerige zaaltjes met vakbondsleden door rationeel onderzoek van een onafhankelijk bureau. We leggen daarin vragen gespeend van retoriek voor aan de werknemers.’
Bij Picnic zullen hooguit een man of 20 lid zijn van een vakbond, veel minder dan de 1435 die eind vorig jaar aan de raadpleging door De Unie hebben meegedaan. Een groter draagvlak dus, maar ook een dat representatiever is, betoogt Castelein. ‘In het verleden heeft onze aanpak ook gewerkt bij Heineken Nederland, overigens in samenwerking met andere bonden, en bij Heineken Group. Daar werken 1100 mensen van vele nationaliteiten en leeftijden, maar 80 van hen, allemaal witte mannen van boven de 50, waren lid van De Unie. Laat je die de cao bepalen, dan gaan de discussies eerder over opa- en omaverlof dan over ouderschapsverlof. En bovendien: welke draagvlak heb je, als een handjevol collega’s beslist over de cao voor duizenden anderen?’
Gele vakbond
De FNV bleef bij zijn standpunt dat Picnic volledig onder de cao van de Supermarkt (VGL) moet vallen. De Unie gaf Muller zijn zin. Is dit niet een voorbeeld van hoe werkgevers kunnen shoppen met een cao? Daarbij gaan ze in zee met de vakbond die zich het soepelst opstelt. In de meest omstreden gevallen kan dit een kleine ‘spookvakbond‘ zijn zonder leden. Of zelfs een bond die met enige hulp van de werkgever zelf is opgericht: de befaamde ‘gele vakbond’.
Maar geel, groot of klein, alle bonden hebben een financieel belang bij het succesvol afsluiten van een cao: de werkgeversbijdrage die het bondswerk deels moet bedruipen. ‘Natuurlijk worden we betaald voor onze inspanningen bij Picnic. Als de cao niet tot stand komt, brengen we de onderzoekskosten in rekening’, aldus Castelein. Vergeleken met FNV en CNV is De Unie overigens voor een kleiner deel afhankelijk van werkgeversbijdragen. Die maken zo’n 19 procent van de begroting uit, vergeleken met 20 procent bij FNV en 27 procent bij CNV.
Niet actiebelust
Blijft de vraag of De Unie, die niet echt bekend staat als machtige en actiebeluste bond, het onderste uit de kan haalt voor de werknemers. Hoe kunnen die inschatten welke onderhandelingsruimte er is? ‘Tijdens ons onderzoek spijkeren we hun kennis bij over de arbeidsvoorwaarden. En hoeveel weten werknemers daar over als ze niet toevallig vakbondslid zijn? Bovendien hebben wij een adviserende rol: wij kunnen goed overzien wat wel en niet werkt, en welke algemene belangen spelen. Wat ons betreft is dit niet anders dan in het traditionele onderhandelingsproces.’
‘We kunnen op onze beurt ook niet terugkomen met een resultaat waar geen meerderheid voor is. De wensen van de medewerkers zijn voor ons leidend, wij nemen geen politieke standpunten in. We gaan ervan uit dat de meeste werkgevers wel deugen. De vergroting van het draagvlak is de essentie van onze opdracht.’
Collectieve regelingen uitgehold
Hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp van de Universiteit van Amsterdam is niet echt enthousiast over de Picnic-cao. ‘Dit heeft alle schijn van een werkgever die zijn zin niet krijgt bij de ene vakbond en daarom op zoek ging naar een alternatief.’ Dankzij de loonsverhoging zullen de arbeidsvoorwaarden beter zijn dan ze waren, maar Verhulp betwijfelt of de nieuwe cao zich kan meten aan die voor het ‘echte’ supermarktbedrijf.
‘Zelfs al zouden de werknemers zelf even goed of beter af zijn, dan nog missen zaken als de sectorale pensioenregeling en bijdragen aan scholingsfondsen. Toch belangrijke collectieve regelingen die hiermee worden uitgehold. Ahold zou nu hetzelfde kunnen doen als Picnic: zijn bedrijf indelen in onderdelen die niet onder de supermarkt-cao vallen om te gaan concurreren op arbeidskosten. Tot nu toe had dat concern het fatsoen om zoiets niet te doen.’
Als de DigiC-methode een flink deel van de werknemers wezenlijke inspraak geeft in cao-voorstellen, is dat wat Verhulp betreft wel een goede compensatie voor het afkalvende draagvlak. ‘Dan blijft wel nog staan dat ons cao-stelsel uitgaat van gelijkwaardige machtsverhoudingen tussen werkgevers en bonden. Daar kun je bij een kleine speler als De Unie niet van spreken. Hoe kan die met zo weinig leden en middelen de acties organiseren die een goed onderhandelingsresultaat afdwingen?’
Concurrentie op arbeidskosten
De hoogleraar arbeidsrecht verwacht niet dat successen als die van Picnic zorgen voor een groeiend aantal bedrijven die met eigen cao’s afstand nemen van de bedrijfstak-cao waaraan ze zijn gehouden. ‘Met de groei van het aantal bedrijfscao’s valt het wel mee, er ontstaat wel meer ophef over. De vraag is dan telkens of die ontstaat doordat FNV en CNV een probleem hebben met hun teruglopende ledenaantallen, of dat werkgevers een steeds hardere concurrentiestrijd voeren en op arbeidskosten willen concurreren.’
Castelein klinkt intussen redelijk ambitieus, als hij zegt dat De Unie met zijn nieuwe manier van werken, die ook in de statuten van zijn bond is opgenomen, inspeelt op een belangrijke vraag. ‘Wij zijn een interessante vakorganisatie voor werkgevers die draagvlak willen voor hun cao, in het verleden onderhandelingen hebben zien ontaarden in een onredelijke strijd en nu een keer naar hun werknemers willen luisteren in plaats van dogmatische vakbonden.’
ASML de volgende
Het bewijs daarvoor dient zich op veel grotere schaal aan dan bij Picnic. Bij ASML is De Unie dit jaar begonnen met een onderzoek onder diens 15.000 medewerkers. ‘ASML wil dispensatie van de cao Metalektro omdat het niet uit de voeten kan met de trage besluitvorming in de sector en de weinig flexibele bepalingen in de cao zelf. We hebben het hier over een bedrijf met werknemers van over de hele wereld, die consequent bijna alle cao-afspraken en zeker het loon flink opplust omdat het altijd op zoek is naar talent.’
Fervente tegenstanders van de alleingang van ASML: FNV Metaal en CNV Vakmensen.
