Duizenden medewerkers van ABN Amro mogen de komende maanden met een handdruk vertrekken. Ook Philips, Unilever en Akzo Nobel hebben massaontslagen aangekondigd. Hoe brengen bedrijven het slechte nieuws? En welke trucs worden er toegepast?
Ontslag is business. Het is keiharde realiteit. Neem uitgever Erik Heussen van Weka Business Publishers. Onlangs lanceerde hij de praktijkgerichte losbladige uitgave Ontslag in de praktijk. “Er is een enorme vraag naar,” jubelt de uitgever. “Ontslag is belangrijk voor het imago van een bedrijf. Werknemers moeten op zodanige wijze ontslagen worden dat ze achteraf niet negatief over de organisatie praten. Wanneer de conjunctuur weer aantrekt, heeft dat bedrijf hen, of mensen uit hun vrienden- en kenniskring, immers weer hard nodig.”
ABN Amro heeft dat goed begrepen. De bank heeft het proces omgekeerd. Er moeten geen werknemers weg. Nee, een kwart van personeelsleden ontving de afgelopen maand een brief met de mededeling dat ze moeten blijven; hun functie is onmisbaar. De rest mag weg. Dat gebeurt vooralsnog met een gouden handdruk in ruil voor vrijwillig vertrek. “Gefeliciteerd, u mag weg en krijgt één maandsalaris voor elk dienstjaar. Ook van secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals korting op de hypotheek, mag u nog vijf jaar genieten.”
Niet elk bedrijf is zo slim. Maar ontslag is business, dus bieden ook steeds meer juristen hun diensten aan. Zowel werkgevers als werknemers kunnen daar gebruik van maken. De Amsterdamse jurist Bert Bakhuis heeft voor beiden ook hetzelfde advies: maak gebruik van e-mail. “Je bouwt er automatisch een dossier mee op. Je kunt, in het geval van een niet-functionerende werknemer, immers niet met lege handen bij de rechter aankomen. Je moet een dossier hebben en e-mail is daar een prima medium voor. Het gaat spontaan en ongemerkt. Nadeel ervan is wel dat beide partijen in hun mails soms wat kort door de bocht gaan. Vooral in de ict-sector zijn ceo's daar nogal eens toe geneigd.”
In het geval van een herstructurering is een andere aanpak gewenst. Dat is immers beursgevoelige informatie, dus dienen de aandeelhouders als eerste in kennis te worden gesteld. Bij voorkeur via de media, waarin je mooie ronde getallen noemt.
Bedrijven als Philips (10.000), Unilever (8000) en Akzo Nobel (2000) begrijpen dat maar al te goed. Hun aandeel spoot na de aankondiging van die ontslagaantallen meteen omhoog. De getallen waren dan ook waarschijnlijk niet door de interne rekenmeesters geconcipieerd, maar door de externe pr-bureaus. Ook daarvoor betekent de huidige ontslagtrend een aantrekkelijke inkomstenbron.
Trucs
In Singapore is de nieuwste trend ontslag via sms. Die sms met de eenvoudige tekst 'Sorry, you are fired' verscheen de afgelopen maanden ook op de gsm van menig Amerikaanse werknemer. “Philips gooide daar een van zijn chipsfabrieken dicht,” weet uitgever Heussen. “Dat is in Nederland volstrekt ondenkbaar; het is juridisch niet mogelijk. De wetgeving rond ontslag is hier volkomen dichtgespijkerd met wettelijke opzegtermijnen en afvloeiingsregelingen.”
Dat neemt niet weg dat er talloze trucs zijn om die wetgeving te omzeilen. Juriste Hieke Kok van CNV constateert dat die trucs de laatste tijd steeds meer worden toegepast. “In productiebedrijven bestaat meestal een regeling voor het meenemen van goederen. Maar meestal zijn die regels nogal informeel en ontstaan er ingeslopen gewoonten. Op het moment dat zo'n bedrijf een lastige of overtallige medewerker kwijt wil, wordt die op staande voet ontslagen.”
Dat overkwam ook de medewerker van een verffabriek. Lege blikken en plastic kuipjes mochten door de werknemers mee naar huis worden genomen. Wel onder de voorwaarde dat ze dat in een boekje aantekenden. Meneer Jansen, zoals we hem gemakshalve noemen, nam op een dag een flink aantal bakjes mee. Hij wist niet hoeveel zijn echtgenote er nodig had voor het invriezen van de groenten van hun volkstuin. Na de lunchpauze zou hij het definitieve aantal in het boekje vermelden. Maar dat hoefde niet meer. 'Jansen, je bent ontslagen,' klonk het. CNV bemoeide zich ermee. In hoger beroep werd Jansen uiteindelijk in het gelijk gesteld. Hij kreeg een flinke schadevergoeding. Alleen was hij inmiddels wel zijn baan kwijt.
Hijgerige cijfers
Ontslagtrucs zijn er altijd geweest. Ze komen, zo melden woordvoerders van de bonden, nu alleen wat meer voor. Maar écht zorgwekkend is het nog niet. De huidige trend, ontslag volgens het poldermodel – 'gefeliciteerd, u mag weg' – is véél zorgwekkender.
“Het is de hijgerigheid van de kwartaalcijfers. Het is machomanagement,” meent Joep Bolweg, consultant bij adviesbureau Berenschot en hoogleraar 'mens, arbeid en organisatie' aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Beleggers willen dat bedrijven ieder kwartaal hun resultaten presenteren en de beurs reageert vaak heftig op tegenvallers. Bedrijven denken daardoor – heel Amerikaans – in steeds kortere cycli. In Nederland hadden we het model van de stakeholders; alle belanghebbenden telden mee. Dat is bij sommige bedrijven ingeruild voor het shareholder-model waarbij alleen de aandeelhouder telt.”
Akzo Nobel is zo'n bedrijf. Negen miljoen minder winst dan in het topjaar 2000, dus tweeduizend mensen eruit. De beleggers reageerden positief; de vakbonden niet. “Ze roepen gewoon maar een getal. Het is een gebaar naar de aandeelhouders: kijk eens hoe flink wij zijn,” meent bestuurder Wiel Brandt van FNV Bondgenoten.
Ontslag is business geworden, dus wordt de huidige trend door goed geoliede pr-machines gestroomlijnd. Na de aankondiging in de media volgt er doorgaans fraaie aan het huisadres gerichte direct mail met aanbiedingen om van te watertanden. 'Gefeliciteerd, u mag weg. U hoeft ook helemaal niet naar de kantonrechter te stappen. Wij hanteren zelf de kantonrechterformule. Eén maand salaris voor elk dienstjaar of anderhalve maand voor wie boven de veertig is'.
Zo kan de ABN Amro-medewerker zich na een twintigjarig dienstverband ook een heuse sabbatical veroorloven. Hij moet tijdens zijn wereldreis alleen niet te veel piekeren over de vraag of hij daarna nog aan de bak komt.
Met duizenden tegelijk
De laatste maanden zijn er wereldwijd een kleine 300.000 banen geschrapt. De verwachting is dat het totale aantal dit jaar op zo´n 500.000 arbeidsplaatsen uitkomt. De grootste klappen vielen tot nu toe in de telecomsector, waar in totaal meer dan 140.000 banen verdwijnen. Motorola en Nortel Networks kondigden elk een massaontslag aan van 30.000 arbeidsplaatsen. Bij Ericsson gaan 22.000 banen verloren, bij Lucent 15.000, bij Alcatel 14.000 en bij Siemens 10.000 arbeidsplaatsen.
In de technologiesector komen zo´n 75.000 banen te vervallen. JDS Uniphase schrapt 16.000 arbeidsplaatsen, Fujitsu 16.400, ABB 12.000, Cisco Systems 8.500 en Compaq kondigde een ontslag van 8.000 banen aan.
Ook Nederland blijft niet bespaard voor de economische malaise. Bij Philips moeten 10.000 banen verdwijnen, Unilever schrapt er 8.000, Akzo Nobel 2.000, NedCar 1.600, Buhrmann 1.200, Start 700 en bij Versatel gaan 300 banen verloren.
