Rotterdam, circa 1997. In mijn eindexamenklas zit ene Jeroen van Eeghen. Op een ochtend vindt onze aardrijkskundeleraar hem niet dociel genoeg en schiet flink uit zijn slof: ‘Wat denk jij wel niet? Denk je dat je met jouw achternaam niets hoeft te doen?’
Waarom is mij een raadsel, maar tijdens de voorbereiding van mijn gesprek met Jeroen, 15e generatie en thans directeur van Van Eeghen, komt deze herinnering weer boven. Met de kennis van nu: Van Eeghen vestigde in 1662 een handelshuis in Amsterdam. Het imperium, inclusief eigen schepen, groeide snel en was in de 19e eeuw vertakt tot over de hele wereld.
Het Vondelpark was een geschenk van de familie aan de stad Amsterdam, de Van Eeghens bezaten rond 1850 1,4 miljoen hectare grond in Amerika en in 1910 hield Samuel meer dan 29 commissariaten door heel Nederland. Er werd gefluisterd dat de familie Van Eeghen samen met de aangetrouwde familie Van Loon de touwtjes in handen had in het vooroorlogse Amsterdam. Aha…
Het Vondelpark was een geschenk van de familie
Gouden Eeuw
Terug in de tijd. De Vrede van Westfalen in 1648 maakte de opmars van het geslacht Van Eeghen mogelijk. De relatief vredige situatie in Europa zorgde ervoor dat de handel met de landen rond de Baltische zee en West- en Oost-Indië tot bloei kwam. Het gewest Holland profiteerde hiervan optimaal.
Tussen 1650 en 1672 bereikte de Gouden Eeuw in Holland zijn hoogtepunt. Zonder twijfel voelde oervader Jacob van Eeghen dat aan. Hij verliet in 1662 het Zeeuwse Aardenburg waar hij in 1632 was neergestreken na zijn vlucht uit de Zuidelijke Nederlanden en zocht zijn geluk in Amsterdam.
Hij begon daar een handelshuis in linnen en later onder meer in wijn, zout en hout. Aan de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) nam Van Eeghen geen deel: de calvinistische compagnie had lange tijd geen plek voor doopsgezinden als de Van Eeghens.
De bedrijfsgeschiedenis van Van Eeghen omspant inmiddels ruim 3½ eeuw. Als andere bedrijven wel eens denken dat ze een uitdagende periode hebben meegemaakt: ‘You know nothing’.
Van Eeghen heeft voor hete vuren gestaan: het rampjaar 1672, meerdere zeeoorlogen met Engeland, bijna fatale steun aan Amerikaanse patriotten, inlijving van Nederland bij het Franse keizerrijk met handelsbelemmeringen zonder weerga, het monopolie van de Nederlandse Handelsmaatschappij op de handel met Nederlands-Indië in de eerste helft van de 19e eeuw, twee wereldoorlogen, de beurskrach van 1929 en de nasleep ervan en ten slotte de financiële crises van de jaren ’80 en de meest recente. En dan laat ik nog 10 momenten buiten beschouwing.
Het rampjaar, Napoleon en twee wereldoorlogen. Van Eeghen overleefde
Schaakspel
Waar het hier om gaat: hoe overleeft een bedrijf dergelijke uitdagingen? En: Welke gemeenschappelijke trekken in 15 generaties Van Eeghen zorgden voor de juiste koers? Een ereplek komt de echtgenotes van de Van Eeghens toe. Maar liefst twee keer zorgden weduwes van Van Eeghens voor continuïteit en zakelijk succes.
In de 18e eeuw nam weduwe Suzanna Blok, de 24-jarige schoondochter van Jacob, de zaken over na diens dood. Zij initieerde ook een verschuiving naar vermogensbeheer. Tot haar 86e was ze betrokken bij het reilen en zeilen van het handelshuis. Niet veel later deed Cornelia de Clerq, net als Suzanne weduwe van een Van Eeghen, hetzelfde toen haar zoons nog te jong waren. Veel later, begin 20e eeuw, verknoopte het huwelijk tussen Samuel van Eeghen en jonkvrouw Olga van Loon twee machtige families aan elkaar. Huwen leek zelden zoveel op schaken.
Geen tijd voor lang krediet
Handel en soberheid: gaan die samen? Wel in Nederland. Eeuwenlange handel legden de Van Eeghens zeker geen windeieren, maar soberheid bleef een familiedeugd. Het is gemakkelijk om in de 21e eeuw spottend te doen over waarden als soberheid, voorzichtigheid en compassie met armeren. Feit is dat de Van Eeghens eeuwenlang 10 procent van de winst aan hun kerk doneerden. In tegenstelling tot vele andere doopsgezinde koopmansfamilies, kocht de familie in de 18e eeuw geen luxe buitenhuis aan de Vecht.
De voorzichtigheid bepaalde ook hun handel: grote risico’s werden vermeden en de financiering was conservatief. Meerdere oorlogen overleefde het handelshuis op reserves zonder dat er ook maar één cent omzet werd geboekt. De Van Eeghens waren bovendien strikt met betalen: altijd binnen 6 weken en geen dag later. De eerder genoemde Suzanna Blok schreef halverwege de 18e eeuw in haar dagboek: ‘Het is present geen tyd voor lang crediet’. De risico’s op niet-betaling waren eenvoudig te groot.
Handelshuis werd kennishuis
Flexibiliteit is misschien wel de belangrijkste eigenschap van een handelaar. Teveel hechting aan een product is gevaarlijk voor zaken. De Van Eeghens hebben die valkuil doorgaans vermeden. Viel een product tegen, dan was het tijd voor een ander product.
Op die manier zijn in 354 jaar wijd uiteenlopende voedingsmiddelen verhandeld door handelshuis Van Eeghen. Toch lijkt Van Eeghen pas nu de grootste transformatie uit zijn geschiedenis door te maken.
Directeur Jeroen van Eeghen: ‘We zijn geen handelshuis meer. Om te kunnen overleven in de specerijenhandel moet je ofwel groot zijn met flinke volumes ofwel heel klein met een duidelijke niche. We hebben voor toegevoegde waarde gekozen.
Van Eeghen Functional Ingredients is nu een kennishuis van gezonde voeding. We hebben hier voedseltechnologen in dienst die van de hoed en de rand weten. Van Eeghen heeft in dat opzicht gebroken met het verleden. Ik vind onze bedrijfshistorie belangrijk, want het is één groot bewijsstuk dat wij van de lange termijn zijn. In onze relaties met onze klanten, maar ook met onze medewerkers. Maar we kijken vooruit. Ik ben misschien historicus van achtergrond, maar zeker geen nostalgicus. Juist niet, als je de geschiedenis kent.’
Is de les dat je geschiedenis kunt navertellen als je maar op het juiste moment van koers verandert? Bijvoorbeeld door te verhuizen naar een ander land waar de toekomst beter is, door in andere voedselwaren te gaan handelen en pure handel vaarwel te zeggen en voor kennis te gaan? Misschien dat we dan over 350 jaar het verhaal lezen van een Syrische familie die 15 generaties terug in Nederland geluk vond.
Pieter van Gent is historicus en mede-eigenaar van PastFuture, bureau voor bedrijfsgeschiedenis. Hij schrijft in MT over veranderingen van bedrijven in het verleden en het belang daarvan in het heden.
