Iedereen heeft anno 2004 recht op een gelukkig leven, nee, zelfs de plicht om er alles aan te doen om dat te bereiken. Slimme psychologen, aanbieders van cursussen, goeroes en de coachbranche: allemaal weten ze een flinke graan mee te pikken van deze groeimarkt. De handel in emoties.
Geluk in tien stappen, een cursus stresshantering en een personal coach: waarom groeit die vraag naar producten en dienstverlening die gericht is op het voorzien in emotionele behoeftes zo? Het is allemaal begonnen zo rond de millenniumwisseling. Genotzoeken en consumeren; daar waren mensen vooral mee bezig gedurende de tweede helft van de vorige eeuw. Het leven was een soort funlab, zoals psychologe Susanne Piët het noemt in haar boek De emotiemarkt, waar men kon experimenteren in hoe zo veel mogelijk geld te verdienen, succes te behalen en bovenal te genieten. Helden waren de mensen die hier goed in slaagden, zoals filmsterren, tv-persoonlijkheden of ceo’s. In de vorige eeuw kregen technologie en geld het primaat, groei was het streven, godsdienst was uit, meten was weten, emotie werd verwaarloosd. Maar mensen beginnen hier genoeg van te krijgen. Als het daarom draait, dan is het leven knap leeg. Verveling en een ‘is dit alles’-gevoel steken de kop op. Met als gevolg dat men veel meer belang is gaan hechten aan emoties.
Het is zoals gedragswetenschapper Abraham Maslow al in de jaren vijftig verklaarde aan de hand van zijn piramide van menselijke behoeften. De allereerste behoefte, aan de basis van de piramide, is het bestrijden van honger, dorst en puur overleven. Dan zoekt de mens veiligheid, vervolgens liefde en saamhorigheid, daarna erkenning, en helemaal bovenin de piramide van Maslow zoeken mensen alleen nog maar naar zelfverwerkelijking. Met andere woorden: ben ik gelukkig, ben ik mezelf en ben ik dat wel voldoende?
Gelukkig genoeg?
En dat is precies wat velen zich tegenwoordig regelmatig afvragen. Er is brood op de plank en de kachel brandt: gelukkig zijn is de enige opdracht in het leven. En daar gaat het mis, want wie veel heeft, heeft ook veel te verliezen. De mens voelt zich niet veilig. Hij wordt door zijn eigen technologie omver gelopen, want het tempo van de omgeving ligt hoger dan waartoe zijn eigen systeem is uitgerust. De mens krijgt aangepraat dat alles maakbaar is: alles groeit en bloeit, jeugd en schoonheid, roem en succes. Dus moet je gelukkig zijn. De mens is van een op materie jagende consument, een naar binnen gekeerde consument geworden die van zijn geluksbehoefte zijn levensproject heeft gemaakt. Dat heeft tot een verschuiving geleid die vooral in de media goed zichtbaar is. Serieuze problemen zijn buitengewoon interessant geworden. Mensen met een incestverleden, een zware handicap, overmatige eetneigingen of juist anorexia, de dood van een ouder op jonge leeftijd of een kind, kunnen rekenen op veel aandacht. Dat was in de jaren tachtig anders: toen waren mensen die ongeluk overkwam losers. Men deed er alles aan om happy go lucky door het leven te gaan: althans voor het oog van de buitenwereld. Maar mensen die iets hebben moeten doormaken, lijken meer levenslust en meer vitaliteit te hebben. Daar valt dus iets van te leren. Bovendien doet de ellende van anderen realiseren het zelf zo slecht nog niet te hebben. Het gevoel van leegte dat de moderne mens kwelt is, zoals Piët het omschrijft, een bodemloze put die goed is voor een schier onverzadigbare markt. Gelukkig zijn er ruim voldoende Riagg’s en sociaal werkers, trainingsinstituten, goeroes, genezers, psychiaters, boeken met raad van slimme auteurs, levensovertuigingen om toe te bekeren, tijdschriften, cosmetisch chirurgen die geld verdienen aan de illusie dat een mooier uiterlijk gelukkiger maakt, et cetera.
1 Psychologie Magazine
‘Wat wil ik echt? Tips en oefeningen die uw wensen ontsluieren en inzicht geven in uw levenspad.’ ‘Leren accepteren. Het is dé sleutel tot levensgeluk.’ Dit zijn twee onderwerpen die het maandblad Psychologie Magazine recent behandelde, het blad dat in de afgelopen vier jaar vrijwel verdubbelde in oplage naar 75 duizend exemplaren. Met een groei van 30 procent per jaar laat het alle andere tijdschriften ver achter zich. Reden om in 2002 het blad uit te roepen tot tijdschrift van het jaar. De jury: “Het blad is er onder de bezielende leiding van hoofdredacteur Suzanne Weusten in geslaagd een sterke marktpositie te veroveren.” De inmiddels voormalige hoofdredacteur Weusten is een coachende manager: “Ik pleit voor openheid en teamwork. Ik zei nooit: ‘Zo moet het’, maar wel: ‘Zo kan het ook en zo heb ik het graag’”. Maar de 30 procent groei is natuurlijk niet alleen toe te schrijven op het conto van Weusten. De markt zit ook mee.
2 Oprah en Dr. Phil
‘Live your best life’, luidt Oprah Winfrey’s motto. De wereldberoemde Amerikaanse is de uitvinder van zingevingtelevisie. Ze is er miljardair mee geworden. Dagelijks praat Oprah op televisie met mensen over hun problemen, verdriet, ervaringen en ontvangt regelmatig therapeuten die met traditionele christelijke regels of tienstappenplannen mensen met persoonlijke problemen proberen te helpen. Dr. Phil is zo’n therapeut die nu met zijn eigen praatprogramma dagelijks op de televisie is te zien. Inmiddels begint Oprah’s bedrijf trekken van een heus imperium te vertonen. Ze heeft een eigen televisieomroep, Oxygen, die te ontvangen is in en rond Chicago. Oprah After the Show, een soort Korrelatie, is daar te zien. Ze heeft een tijdschrift getiteld O en met haar boekenclub wil zij mensen de zin van het leven teruggeven. Aan Oprah’s Angels Network kunnen mensen geld doneren, dat onder meer ten goede komt aan kinderen in Afrika. Alle uitingen zijn gekoppeld aan haar website, waar ze kleding, tassen en petjes en serviesgoed verkoopt.
3 Coach
Coachen heeft in Nederland de laatste jaren een opmerkelijk grote vlucht genomen. Zoals trainer en coach Thera van der Vooren opmerkt: “De ene helft van Nederland, coacht de andere helft.” Een coach en een therapeut verschillen niet eens zo gek veel van elkaar: ze luisteren naar zorgen, helpen oplossingen te vinden, motiveren en bieden een steun in de rug. Het verschil is het werkgerelateerde karakter van de coach, wat hem minder beladen maakt. Vaak wordt in een coachingstraject gewerkt aan een persoonlijk ontwikkelingplan. Vooraf worden een of meerdere leerdoelen geformuleerd, waarna het traject naar het bereiken van deze doelen toe invulling krijgt. Van der Vooren: “In de non-profit is coachen al langer een bekend verschijnsel. Daar spreekt men echter niet van een coach, maar van een supervisor. Dat laatste roept het beeld op alsof je onder curatele staat. Voor het bedrijfsleven werkt de term coaching daarom beter.” Maar ook als bezigheid onder leidinggevenden, is coachen in opkomst. Van der Vooren: “Managers worden zelf al meer coach. Ze proberen het beste uit hun team te halen door mensen te motiveren en hen meer zelfstandigheid te gunnen. Vanuit de gedachte dat wie gelukkig is, ook goed werkt levert. Voorwaarde voor een coachende manager is een hoge emotionele intelligentie.”
4 EQ
Emotionele intelligentie heeft IQ vervangen als graadmeter. Emotionele intelligentie komt tot uiting in de manier waarop mensen met anderen omgaan, maar ook hoe ze bijvoorbeeld situaties aanvoelen en hun eigen gevoelens onderkennen. Belangrijk bij dit laatste is om deze gevoelens de ene keer een woordje mee te laten spreken (intuïtie, mededogen) en een andere keer te analyseren en er gecontroleerd mee om te gaan (boosheid, jaloezie). De laatste jaren zijn er veel boeken verschenen waarmee de emotionele intelligentie is op te krikken. Het EQ van een persoon is te meten aan de hand van vijf elementen:
• zelfkennis
• zelfbeheersing
• zelfmotivering
• empathie
• betrokkenheid.
5 Cursussen
Het gros van de aangeboden cursussen gaat niet langer over het aanleren van vaardigheden, maar over het verbeteren van het persoonlijk functioneren. Als het op het werk niet goed gaat, dan is daar niet zoals voorheen de baas, het werk, de collega’s of de omstandigheden schuldig aan. Tegenwoordig kijkt men naar zichzelf. Cursussen stresshantering, persoonlijke effectiviteit of natuurlijk leiderschap helpen belemmeringen weg te nemen zodat werken weer fijn is.
6 Managementboek van het jaar
Vorig jaar nog was het meest verkochte en meest gewaardeerde boek Hoe word ik een rat? van Joep Schrijvers. Het doorzien van politieke spelletjes op de werkvloer om daar vervolgens zelf voordeel mee te kunnen doen, werd toen het meest interessant gevonden. Dat dit jaar De emotiemarkt van Susanne Piët is verkozen tot Managementboek van het jaar, is een teken dat de interesse aanmerkelijk is verschoven. Bovendien onderschrijft de toekenning van de prijs aan een boek als dat van Piët de observatie van de psychologe zelf. Het onbeperkt en onbezorgd najagen van meer geld, meer spullen, meer genot leidt tot verveling en emotionele leegte. Rechtvaardigheid, fatsoen en zinnige bezigheden zijn belangrijk.
7 Energiestroomopwekkers
Volgens de leer van psychosynthese staan lichaam en geest met elkaar in verbinding. Lichamelijke problemen hebben mentale gevolgen en vice versa. Bovendien staan ook alle mensen met elkaar in verbinding en beïnvloeden dus elkaar. Een shiatsu-massage is een Japanse manier van masseren, acupunctuur heeft een gunstig effect op de energiestromen in het lichaam. In de zoektocht naar een beter, gezonder, vitaler gevoel, zijn talloze semi-medische praktijkjes ontstaan. Alle beloven beterschap, maar meestal in nogal new age-achtige bewoordingen, zodat de scepticus er meestal het zijne van denkt. Degenen die er gebruik van maken, zeggen meestal er baat bij te hebben.
8 Nieuwe kerken
Dankzij de zucht naar zingeving heeft het aantal ‘nieuwe kerken’ zich flink uitgebreid. Nergens in de psychobusiness is de scheiding tussen rabiate gelovigen en niet-gelovigen zo scherp als hier. Dat er flink aan te verdienen valt, bewijzen de vele onderzoeken en schandalen die in Amerikaanse en recent nog in Nederlandse kranten zijn verschenen rond de Scientology Church. De kerk, die verdacht veel weg heeft van een sekte, klopt haar gelovigen enorme hoeveelheden geld uit de zak voor boeken, lessen en andere studiebenodigdheden. Filmsterren als John Travolta, Tom Cruise en Nicole Kidman zijn aanhangers. Een andere nieuwe kerk – maar meer een
stroming dan een organisatie – is de new age-beweging, die zich beroept op astrologische kennis. De term wijst op een nieuw tijdperk dat aangebroken zou zijn, de tijd van de Waterman. In deze nieuwe harmoniserende tijd zal het gaan om liefde en eenheid. Dat is veel belangrijker dan waarheid, waar het in de polariserende ‘Oude Tijd’ om draaide. Tegenstelling en tussen mensen zullen daardoor gaan vervagen.
Recent is er steeds meer te doen om kabbala. Kabbala, wat ‘geheime traditie’ betekent, stamt uit de Middeleeuwen, toen joodse en Arabische schriftgeleerden het in het Westen introduceerden. De kabbalisten gebruiken intuïtie en een telsysteem met vierkanten om de karaktereigenschappen van een persoon te doorgronden. Bovendien zijn er diverse methoden om de toekomst te voorspellen. Bijvoorbeeld de popster Madonna zou zich hiermee bezighouden.
