Ergernis op de werkvloer, iedereen kent het. Doe mee met de peiling van psychologe Roos Vonk: wat zijn jouw grootste ergernissen?
Je familie heb je niet zelf gekozen, maar je collega’s, medewerkers en leidinggevenden vaak ook niet. Erger nog: anders dan je familie kun je ze vaak niet uit de weg gaan. Geen wonder dat mensen zich ergeren op de werkvloer. Helaas, want ergernis is een van die emoties die leiden tot een verhoogde lichamelijke activatie en daardoor slecht zijn voor hart en bloedvaten.
Wat je zegt ben je zelf
Het is een bekende volkswijsheid: je ergert je het meest aan menselijke zwakheden die je zelf ook hebt. Heb je een bord voor je kop, dan is dat meestal geen enkele belemmering om de splinter in het oog van een ander te zien. Ben je een betweter, dan weet je het natuurlijk ook écht beter dan die andere betweter. Freud noemde dit defensieve projectie: je projecteert een ongewenste eigenschap van jezelf op de ander, omdat je er niet aan wilt dat jijzelf die eigenschap hebt. Dat betekent niet alleen dat je je er gauw aan ergert, maar ook dat je die eigenschap sneller opmerkt bij anderen. En misschien zelfs wel opmerkt als ie er helemaal niet is.
Bewijs
In het algemeen zijn de bewijzen voor Freuds gedachtengoed niet altijd even overtuigend naar hedendaagse wetenschappelijke standaarden, maar het verschijnsel van defensieve projectie is in de jaren negentig keihard aangetoond door de sociaal psychologen, Newman, Duff en Baumeister. Zij lieten zien dat de verhoogde gevoeligheid voor je eigen ergerlijke eigenschappen onstaat door pogingen om gedachten aan je eigen onhebbelijkheden te onderdrukken. Dat werkt net als bij elke gedachte die je onderdrukt. Neem iemand die gierig is en dat niet van zichzelf wil weten. Die mag van zichzelf niet denken ‘Ik ben gierig’, en dat lukt ook wel, maar in het café met vrienden houdt ie drommels goed in de gaten of iedereen even vaak een rondje geeft. Mist iemand een keer zijn ‘beurt’, dan denkt de gierigaard: ‘Die probeert zeker een rondje uit te sparen!’ Terwijl het heel goed kan zijn dat die ander daar juist helemaal niet mee bezig is, en gewoon niet in de gaten had dat het zijn beurt is.
Valkuilen en irritaties
Anders gezegd, it takes one to know one. Maar er bestaat er ook een tegengesteld verschijnsel: je kunt je ook ergeren aan eigenschappen die het tegendeel zijn van hoe je zelf bent. In de kernkwadranten-theorie van Daniel Ofman heet dat zelfs letterlijk je ‘irritatie’. Neem bijvoorbeeld iemand die een echte doorzetter is en daarmee veel voor elkaar bokst; dat zou dan een kernkwaliteit van die persoon kunnen zijn. De valkuil van zo’n persoon, in de theorie van Ofman, is een overmatige vasthoudendheid en drammerigheid, en de uitdaging is juist om wat meer los te laten en te relaxen. De irritatie in dit plaatje is een teveel aan loslaten, dus passiviteit en een laat-maar-waaien-houding. Iemand die vasthoudend is zal zich groen en geel ergeren aan mensen die alles best vinden of het makkelijk opgeven. Omgekeerd, iemand die juist relaxed is en makkelijk dingen loslaat, ergert zich suf aan het fanatisme van de volharder.
Zelfonderzoek
Als je het zo bekijkt, is er in de wereld een hoop om je aan te ergeren. Maar wat deze theorieën allebei laten zien, is iets essentieels over hoe de medemens waarnemen. Wat we zien bij anderen zit vaak meer in the eye of the beholder (degene die waarneemt) dan in de ander die wordt waargenomen. Dat betekent dat je veel over jezelf kunt leren door te letten op je eigen interpretaties. Als je bepaalde zwakheden snel constateert bij anderen, of je er kapot aan ergert, is het de moeite waard om wat zelfonderzoek te plegen: heb je die zwakheid stiekem zelf ook? Of zit de ander juist in je irritatiegebied, en zit jouw eigen valkuil aan de andere kant? Op die manier bekeken is iedere ergernis een kans om iets over jezelf te leren.
Doe mee met de peiling
Komende weken doet Management Team onderzoek naar ergernissen op de werkvloer, samen met hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk. Op haar website staat een peiling met 33 ergernissen. Welke ergernissen komen het meest voor? willen we weten. En: wie ergert zich aan wie? De peiling duurt een paar minuten. De resultaten worden half april bekend gemaakt in dit blad en op de Facebook-pagina van Roos Vonk.
Deze column is deels ontleend aan: Je bent wat je ziet, uit Ego’s en andere ongemakken van Roos Vonk.
