Economen noemden het 'een aardverschuiving'. De verlaging van de kredietwaardigheid van de Verenigde Staten door S&P. Waar de financiële markten wereldwijd zich schrap zetten voor een waar bloedbad, lijkt het er op dat de ECB met grof geschut echte paniek op de beurzen heeft weten te bezweren.
Iedereen die ook maar iets met de financiële markten te maken heeft, vreesde voor een bloedrode maandag op de beurzen. In de nacht van vrijdag op zaterdag nam kredietbeoordelaar Standard & Poor's de Verenigde Staten de AAA-topkredietscore af. Voor het eerst sinds 1941.
De afwaardering van de kredietwaardigheid zorgde voor paniek. Economen spraken van een aardverschuiving, China trok onmiddelijk de positie van de dollar als wereldmunt in twijfel. Centrale bankiers en politieke kopstukken stortten zich massaal in spoedoverleg om het vertrouwen in de markt niet verder te laten wegzakken.
Een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen sinds vrijdagnacht:
De schok
De verlaging van de kredietwaardigheid van de Verenigde Staten brengt een schok teweeg. Economen en analisten benadrukken dat het wereldwijde financiële systeem gebouwd is rond het uitgangspunt dat de Amerikaanse kredietwaardigheid stabiel is. De Amerikaanse Treasuries staan te boek als de 'ultieme veilige haven' en zijn de grootste belegging ter wereld. Volgens het ratingbureau Standard & Poor's (S&P), dat verantwoordelijk is voor de afwaardering, is in de VS echter het 'politieke risico te groot' om de hoogste kredietstatus te handhaven. De maatregelen die door de overheid worden genomen om de tekorten van de staatskas aan te pakken zouden ontoereikend zijn. De zorgen betreffen met name het Amerikaans begrotingstekort en de groeiende schuldenlast.
De VS reageert fel. De downgrade is onterecht, S&P zou een rekenfout hebben gemaakt. De geloofwaardigheid en integriteit van S&P worden in niet mis te verstane bewoordingen in twijfel getrokken. De kredietwaardigheidsberekenaars geven de fout toe, maar handhaven hun downgrade. In een aangepast oordeel wordt de geringe effectiviteit, stabiliteit en voorspelbaarheid van het Amerikaanse beleid benadrukt.
Nieuwe wereldmunt?
China, dat de grootste bezitter is van Amerikaans schuldpapier, laat er geen gras over groeien. De kredietwaardigheid van de VS omlaag? Dan is de positie van de dollar als wereldmunt niet langer automatisch gewaarborgd. Via staatspersbureau Xinhua stelt China dat de Verenigde Staten de stabiliteit van de wereldeconomie niet langer mag riskeren met zijn verslaving aan schulden en korte termijn denken. Een andere munt moet de wereldwijde standaard worden. Ook Guan Jianzhong, voorzitter van de Chinese kredietbeoordelaar Dagong Global Credit Rating laat van zich horen. Dagong verlaagde vorige week als eerste kredietbeoordelaar de rating van Amerika: van A+ naar A. Volgens Jianzhong zal de wereld de dollar nu gaan afdanken, een proces dat hij onomkeerbaar noemt.
China krijgt in de wereld niet meteen bijval. Rusland reageert bijvoorbeeld mild. Het land is niet van plan om de samenstelling van zijn reserves aan te passen. "We gaan niet sleutelen aan ons reservefonds, zoveel verschil zit er niet tussen een AAA en AA+-status", zegt de onderminister van Financiën zaterdag. De beleggingen in het reservefonds van Rusland, dat is opgezet als vangnet voor als de olie niet meer voldoende oplevert, zijn voor 45 procent in dollars, 45 procent in euro's en 10 procent in Britse ponden. Die samenstelling verandert niet.
Ook Brazilië meldt direct dat het zijn dollarreserves aanhouden. Tenminste, dat tekent persbureau Bloomberg op uit de mond van een anonieme functionaris. Brazilië is het vierde land met de meeste dollarleningen. Volgens de functionaris leidt de downgrade van de kredietwaardigheid van de VS er niet toe dat Brazilië gedwongen wordt zijn dollarleningen te verkopen of dollarreserves om te zetten in andere valuta.
Wereldwijd spoedverleg
Politieke kopstukken en centrale bankiers wereldwijd storten zich direct na de bekendmaking van vrijdagnacht in spoedoverleg om een naderende zwarte maandag op de beurs te voorkomen. Overleg is er tussen de leiders van de belangrijkste industrielanden van de G7 en de G20. De Europese Centrale Bank (ECB) belegt een noodvergadering en op lokale niveaus komen kopstukken bij elkaar.
Minister Jan Kees de Jager van Financiën zegt zaterdag over de crisisbesprekingen dat hij in voortdurend contact staat met collega's in andere landen, en de ontwikkelingen in de financiële markten op de voet volgt. Volgens de minister is op dit moment van belang dat de eurolanden de besluiten die genomen zijn op de recente eurotop – met betrekking tot economische hervormingen en budgettaire discipline -, ook daadwerkelijk implementeren.
De eerste nieuwe maatregelen om een nieuwe crisis te bezweren komen al in het weekend naar buiten. De regeringen van Spanje en Italië kondigen verdere bezuinigingen aan. Vóór de beurzen openen de boel sussen, dat is het eerste doel.
De eerste reacties op de beurzen
De eerste actie op beurzen die in het weekend handelen, voorspelt niet veel goeds. Onzekerheid over zowel de Europese als de Amerikaanse schuldencrisis teisteren de financiële markten al een tijd en beleggers zijn bloednerveus. Afgelopen week in Europa daalden de hoofdgraadmeters dag na dag. In Amsterdam zakte de AEX vrijdag zelfs even onder de belangrijke psychologische grens van 300 punten.
De eerste beurzen die zaterdag opengaan na het AAA-nieuws – die in het Midden Oosten -, laten dan ook direct een koersval zien. De beurs van Saudi-Arabië is de eerste die de downgrade voor de kiezen krijgt. Het resulteert in een daling van 5,5 procent voor de Tadawul-index, waarbij alle fondsen in de min staan. De schrik zit er in, bij het land dat erg afhankelijk is van export. Tenminste, zo lijkt het. Volgens lokale analisten is de neerwaartse trend al langer gaande en valt de schade mee. Zondag laat de beurs alweer een klein plusje zien.
In Tel Aviv vindt de onzekerheid zeker zijn weerklank op de beurs. De aandelenhandel wordt zondag zelfs tijdelijk stilgelegd. De koersen dalen bij opening ruim 6 procent. Een automatisch ingebouwde handelsstop die intreedt wanneer de verliezen te sterk oplopen, treedt na een uur in werking. Het zijn met name Israëlische banken die last hebben van onzekerheid vanwege hun blootstelling aan Amerikaanse staatsobligaties. Israël is bovendien voor 45 procent afhankelijk van export. Een mogelijke nieuwe crisis voor de Verenigde Staten en of Europa zal een grote weerslag op het land hebben.
Ook in Dubai, Abu Dhabi, Bahrein, Oman, Koeweit en Qatar laten de beurzen zaterdag en zondag verliezen zien, die oplopen op tot ruim 5 procent.
Geen bloedbad
Ondanks deze eerste beursdalingen is in het weekend niet direct sprake van het bloedbad, waar analisten voor vrezen. De wetenschap dat wereldleiders, zowel politici als bankiers, plannen smeden om maatregelen te treffen, dempt de paniek.
De ECB meldt zondagavond nog dat het een belangrijk akkoord heeft bereikt over een 'verdergaande actieve implementatie van haar obligatie inkoopprogramma'. Dit betekent in de praktijk dat de ECB zich vanaf maandag actief meldt als koper van Italiaans en Spaans schuldpapier, met andere woorden: extra leningen verstrekt aan beide landen. Volgens een berekening van zakenbank Goldman Sachs zal de Europese Centrale Bank mogelijk voor 100 à 130 miljard euro Spaans en Italiaans papier inkopen.
Kort voor opening van de Aziatische beurzen komt ook de G7 met een aankondiging. De 7 grote industrielanden melden in de nacht van zondag op maandag dat ze 'al het noodzakelijke zullen doen, in gecoördineerde stappen, om de kalmte op de financiële markten te waarborgen'. De G7 zal, indien nodig, extra geld in omloop brengen en maatregelen nemen om valutaschommelingen en -speculatie tegen te gaan. De ministers van financiën en de centrale bankiers blijven de komende tijd nauw met elkaar in contact en houden de ontwikkelingen op de geld-, aandelen- en obligatiemarkten scherp in de gaten, zo melden ze. De leden van de G7 zijn Japan, Frankrijk, Duitsland, Italië, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Canada.
De acties van de ECB en de G7 brengen enigszins rust in de tent. In elk geval maandagochtend. De inkoop van de ECB moet als een soort dam werken tegen de verkoopgolf van Spaans en Italiaans staatspapier, en zo de besmetting van de hele eurozone tegengaan. Voorlopig werkt het, de rentes die Spanje en Italië aan beleggers moeten betalen wanneer ze schuldpapier van hen kopen, dalen. En dat is goed nieuws.
Maandagochtend op de beurzen
De eerste beurzen die na het weekend de handel openen zijn de Aziatische. Altijd een belangrijke graadmeter voor het algemeen sentiment. Na de AAA-schok noteren ze weliswaar massaal in de min, maar is ook hier geen sprake van blinde paniek en een waar slagveld. De Nikkei-index in Tokio verliest uiteindelijk 2,2 procent, de Kospi in Seoul noteert een min van 3,8 procent, de All Ordinaries in Sydney daalt 2,7 procent en de beurs van HongKong staat in de middaghandel 3,9 procent lager.
Ook in Europa lijkt de paniek in de ochtend vervolgens mee te vallen. Na aanvankelijke minnen op de koersenborden, zijn er zelfs al snel wat voorzichtige plusjes waar te nemen. De Amsterdamse hoofdgraadmeter, de AEX opent met een min van 1,6 procent, maar ziet het openingsverlies al gauw teruglopen en staat zelfs even in het groen, begin van de ochtend.
Records
Er zijn ook echte winnaars. De prijs van goud stijgt maandagochtend fors en tik de recordpijs van 1702,70 dollar per troy ounce (31,1 gram) aan. Het is voor het eerst in de geschiedenis dat de grens van 1700 dollar per troy ounce wordt doorbroken. Beleggers zien de in principe speculatieve belegging in goud momenteel als een relatief veilig alternatief voor investeren in onzekere bedrijven en landen. Al maandenlang breekt de groudprijs hierdoor record na record.
Ook de waarde van de Chinese munt, de yuan bereikt maandagochtend een mijlpaal. De Chinese centrale bank meldt dat het het middelpunt van de bandbreedte waarin de yuan mag bewegen ten opzichte van de dollar, met 0,2 procent heeft verhoogd. De onrust over de verlaagde kredietwaardigheid van de VS stuwt de munt daarop tot een recordhoogte. Voor 6,4270 yuan krijg je nu 1 dollar. Vrijdag moest hier nog 6,44 yuan voor worden neergelegd. De opmars van de yuan is ingezet sinds China in juni 2010 besloot de wisselkoers enige ruimte te geven en bedraagt sindsdien een waardevermeerdering van 6 procent.
> update: Vrees voor dubbele dip zet beurzen toch lager
