Keer in de bestuurskamer een ander nooit de rug toe, voor je het weet zit er een mes in. Dat is een beetje de toon van toneelstuk De Prooi, gebaseerd op de bestseller van Jeroen Smit. Zegt het stuk van het Nationale Toneel iets over de bestuurscultuur van banken? Bankier Peter Bakker: "Ik vind het allemaal heel geloofwaardig. Het zou zo gegaan kunnen zijn."
Een slangenkuil, anders dan dat kan je de bestuurskamer van ABN Amro in het toneelstuk De Prooi niet formuleren. Alle hoofdrolspelers, Wilco Jiskoot, Rijnhard van Tets, Jan Maarten de Jong en natuurlijk Rijkman Groenink zijn vooral druk met zichzelf en de eigen positie. En dus wordt er gemarchandeerd, gekonkelfoesd, gedeald en gewheeled dat het een lieve lust is. Alle personages worden neergezet als op macht beluste, inhalige en arrogante types, die hun functie 'kopen', of afdwingen. De bank is als een schoolplein waar de bankiers hun voetbalplaatjes staan te ruilen. "Welke gek wil er nu weer een extra bonus opstrijken", roept Mark Rietman in een sterke vertolking van Rijkman Groenink, als hij hoort dat er buiten zijn medeweten is gesproken met de Amerikaanse zakenbank Bear Sterns. De enige die er in het stuk enigszins genadig vanaf komt en blijk geeft het belang van de bank in het oog te houden, is bestuurslid Joost Kuiper. De rest is alleen bezig met groter, meer, sneller.
De RvB heeft altijd gelijk
Voorafgaand aan de voorstelling zegt regisseur Johan Doesburg in de inleiding: "Het heeft zo kunnen gaan." Peter Bakker, manager kredieten bij een Nederlandse bank, vindt de opvoering heel aannemelijk. Hij spreekt op persoonlijke titel: "Ik denk wel dat het iets is dat zich vooral in de bestuurskamer van ABN Amro heeft afgespeeld." Bakker – eerder werkzaam bij verschillende grote Nederlandse en buitenlandse banken – stelt dat het hele spel om de macht en het oneigenlijk gebruik van die macht vooral onder bestuurders plaatsvindt. 'Ik word omringd door solisten!', omschrijft Rietman aka Groenink, de Raad van Bestuur (RvB). Bakker: "Het is een wereldje op zich. Bij Fortis heb ik meegemaakt dat je uit de lift moest stappen als de voorzitter van de RvB de lift instapte. De Raad van Bestuur heeft altijd gelijk. Ook als ze geen gelijk hebben. Als een bestuurder een fout maakt dan zullen ze dat bijna nooit toegeven uit angst voor gezichtsverlies." De RvB tegen de haren instrijken, zoals hoofd van ABN's zakenbank Alexandra Cook doet, is dan ook niet verstandig. Het kost haar een bestuurszetel. "Tja, tegen de heren ingaan, dat kan je de kop kosten", zegt Bakker.
Iedereen houdt van Wilco, inclusief Wilco
Een 'totale karikatuur' zo kwalificeerde oud-topman Groenink de trailer van De Prooi onlangs in het programma Nova College Tour. "Het staat ver bezijden mijn waarheid." Bakker, is het daar niet mee eens na het zien van het stuk op uitnodiging van MT. Hij herkent er veel in. In het stuk wordt bestuurslid Wilco Jiskoot regelmatig aangehaald als personage waar de bank niet zonder kan en waar iedereen ook bang voor is: 'Wilco kan niet opstappen! Iedereen houdt van Wilco; Rijnhard, Joost, Jan Maarten, Wilco zelf..'. Bakker: "Zo'n figuur als hij is eigenlijk veel interessanter. Hij kent iedereen en iedereen kent hem, hij kent alle klanten, die lopen met hem weg. Hij heeft ook veel kennis, die hij al dan niet voor zich houdt als dat handiger is voor hemzelf, heel herkenbaar. Zo'n type ambieert niet eens een tree hoger op de ladder, hij zit prima waar hij zit. Hij wil vooral zijn eigen koninkrijkje leiden. Ondertussen kan niemand om hem heen en dus bevindt hij zich in de ultieme machtspositie."
De klant is koning? Welnee, een boterham
De manier waarop over de individuele klant met zijn betaalrekening wordt gesproken, klopt ook volgens Bakker. Het gaat de bestuurders bij ABN Amro met name om investment banking en het zakenbankieren. 'Retail is detail', zegt Groenink in het stuk, 'dat zijn mensen die wonen op een erf met een pad van rubberen tegels'. En: 'retail is een bruine boterham, investment banking een croissantje'. "Die gewone klant doet er niet toe op dat niveau", zegt Bakker. Dat de bank daar uiteindelijk van terug moet komen en een draai van 180 graden moet maken, – de zwalkende koers van de bank dus – wordt mooi verbeeld vindt Bakker. Het knappe van De Prooi is dat door de beknoptheid eigenlijk in een notendop ineens heel helder wordt waardoor en waarom de bank ten onder is gegaan: de wisselende strategie, de verkeerde en te dure overnames, het gebrek aan toezicht, het solistische optreden van Groenink, het echec met World Online; er wordt constant op de verkeerde paarden gewed tot Groenink min of meer met de bank moet leuren. En dan, als het mis gaat, is er geen redden meer aan.
Hindenburg wilde Hitler ook niet
Het einde is bekend. De vraag is hoe je als manager hoog in de boom toch kan proberen invloed uit te oefenen op de top als je vindt dat die op de verkeerde weg zit. "Dat is heel moeilijk", zegt Bakker. "Je moet geduld hebben, bondgenoten zoeken en niet gefrustreerd raken als dat niet lukt. Ik keek altijd na een jaar terug om te kijken of ik iets was opgeschoten. Maar het is heel moeilijk om de RvB van een standpunt af te brengen. Daar is het controlerende mechanisme toch de Raad van Commissarissen voor, die moeten echt tegenspel bieden, maar die zijn ook niet onfeilbaar of kunnen bevooroordeeld zijn als ze uit eigen gelederen komen." Bakker vindt nog het meest intrigerende aan het drama bij ABN Amro waarom Kalff toch besloot om Groenink aan te stellen, terwijl hij er zelf zo tegen was. "Ik moet dan altijd een beetje denken aan Hindenburg, die wilde niets weten van Hitler, maar maakte hem uiteindelijk toch rijkskanselier omdat iedereen om hem heen het wilde."
Lees ook:
