We gaan steeds meer richting een on demand-economie, betoogt Lieman in zijn boek Uber voor Alles. Want wie kan zich nog een leven indenken zonder services als Uber? Het taxibedrijf is zelfs uitgegroeid tot een nieuw economisch verdienmodel: Uber voor ‘X’. Steeds meer apps duiken op met een soortgelijk on demand aanbod. In het boek doet Lieman uit de doeken hoeveel impact deze apps hebben op de economie en ons leven en hoezeer we ons hiervan niet bewust zijn.
Lieman reisde naar van Amsterdam naar San Francisco en Berlijn om erachter te komen hoe de on demand-economie nou exact werkt. Hij sprak met durfkapitaalinvesteerders en topmanagers bij Uber, Helpling en Deliveroo. Daarnaast sprak hij vele bezorgers, schoonmakers en freelancers van andere apps over hun werk, terwijl hij zelf ook meedraaide als freelancer voor UberEATS, Helpling en Deliveroo.
Wat was jouw ervaring met het werken voor verschillende apps?
‘Werken voor een app betekent dat je telefoon het uitzendbureau wordt: algoritmes bepalen voor een groot deel wanneer je werkt, wat je verdient en hoeveel kans je maakt op bestellingen. Het betekent ook dat je te maken krijgt met allerlei werkprikkels: stimulansen van platformbedrijven om platformwerkers aan het werk te krijgen op de juiste momenten en plaatsen. Meer geld is de belangrijkste werkprikkel. Die werkprikkels zijn interessant, omdat ze ingaan tegen de belofte van Uber en Deliveroo dat hun opdrachtnemers helemaal vrij zijn om te bepalen wanneer ze werken. In theorie klopt dat, in de praktijk niet.’
‘Bij Deliveroo maakte ik mee dat het platformbedrijf overging van werken met mensen in loondienst naar zzp’ers. Omdat ik voor het platform werkte, zag ik van dichtbij dat de onvrede onder een groep bezorgers groeide. Je gaat namelijk harder werken als je freelancer bent, dat is niet per se goed. Als je namelijk per bestelling betaald wordt in plaats van per uur, loont het om harder of langer door te werken, zodat je meer bestellingen kunt bezorgen en dus meer kan verdienen. Het heeft ook tot gevolg dat je geen werknemersrechten hebt, geen recht hebt op minimumloon en niets verdient als er geen bestellingen binnenkomen.’
Wat voor impact heeft de on demand-economie op ons dagelijks leven?
‘Sinds Uber zijn er steeds meer apps gekomen om allerlei dagelijkse taken makkelijker te maken. Niet alleen in Nederland, maar ook internationaal. Denk aan Deliveroo en Foodora voor je boodschappen en avondeten, Airbnb voor je overnachting, Helpling voor schoonmaakhulp, Zoofy voor karweitjes in huis en Helpr als je een oppas voor de kinderen nodig hebt. Wat je ook wil, het staat binnen een paar minuten op de stoep. Als we alles tegenwoordig kunnen bestellen, gaan we dan straks nog naar de winkel of supermarkt toe? De Amerikaanse socioloog Ray Oldenburg gaf eerder al aan dat onze ‘derde omgeving’ wordt aangevallen. Dat is de plek naast werk en thuis, waar je regelmatig vrienden of familie ontmoet. Denk aan het koffiehuis op de hoek, de boekhandel of het café. We hoeven minder naar buiten, dus doen we dat straks nog wel?’
Op welke manier vernieuwt het de arbeidsmarkt?
‘Het Uber voor ‘X’-model zorgt ervoor dat mensen op een andere manier gaan werken. Anders dan traditioneel werk op kantoor, maar ook freelancewerk. Je hebt geen manager als baas, maar een algoritme. Want wanneer iemand op de knop klikt en een taxi bestelt, is de dichtstbijzijnde Uber-chauffeur al onderweg. Hij wordt dus gestuurd door vraag en aanbod en dat wordt geregeld door een algoritme. Zo geldt het eigenlijk voor elke app. Wat nu als Uber voor ‘X’ de standaard wordt? Grote bedrijven gaan dan veel meer gebruik maken van zzp’ers in plaats van vast personeel, waardoor er ontslaggolven kunnen volgen.’
Hebben deze apps dan enkel negatieve invloed op de arbeidsmarkt?
‘Nee, zeker niet. Mensen krijgen veel meer vrijheid om hun eigen werk(dag) in te plannen en kunnen flexibeler met werk en privé omgaan. De keerzijde daarvan is dat wanneer je inkomsten afhangen van het aantal uren dat je werkt, mensen vaak steeds meer en harder gaan werken. Harder dan ze misschien aankunnen. Omdat er nu nog weinig beleid is voor de on demand-economie, kunnen de negatieve gevolgen uit de hand lopen. Het is dus vooral belangrijk dat we met elkaar afspraken maken over wat we maatschappelijk acceptabel vinden en wat niet. Er moet regelgeving komen.’
Is het opstellen van nieuwe regelgeving hiervoor vergelijkbaar met bestaande regelgeving?
‘Nu nog niet, omdat de on demand-economie nog zo nieuw is. We kunnen nog niet precies zien en meten wat de effecten ervan zijn. Daarom duurt het ook even voor hier wet- en regelgeving voor gemaakt kan worden. Maar het belangrijkste nu is het voeren van een maatschappelijk debat. Er zijn al wat juridische problemen geweest met bedrijven als onder andere Uber en Airbnb. De gemene deler zit ‘m in dat geen van deze organisaties willen worden aangemerkt als werkgever. Dan moeten ze namelijk allerlei kosten maken voor hun ‘werknemers’, zoals verzekeringen, premies en pensioen. Daarnaast probeerde Uberpop eerder de wet te omzeilen door te stellen dat ze een techbedrijf zijn, geen taxibedrijf. Zo hoefden ze zich namelijk niet te houden aan de vervoersregels en daardoor werden ze erg concurrerend. Aan de andere kant zijn er de traditionele taxichauffeurs die zich wel aan die regels moeten houden. Zij ondervinden dan oneerlijke concurrentie. De on demand-economie staat dus soms op gespannen voet met de publieke belangen. Daarom moeten we het gesprek hierover gaan voeren.’
Als de apps maatschappelijke problemen opleveren, blijven mensen ze dan op lange termijn nog gebruiken?
‘Dat denk ik wel. Wie kiest er nu voor om een taxicentrale te bellen en zeker een half uur te wachten op zijn taxi, terwijl je ook met een 
druk op de knop binnen tien minuten een Uber voor je neus hebt? Wie gaat er nog briefjes ophangen in de supermarkt op zoek naar een oppas of schoonmaakhulp met Helpr en Helpling? Het idee is misschien romantisch, maar dat zullen mensen niet doen.’
‘Bovendien kan het ook positieve, maatschappelijke impact hebben. Want als we over een paar jaar zelfsturende Uber-auto’s hebben die na een ritje automatisch weer naar de volgende klant rijden, hebben we geen gigantische parkeerplaatsen meer nodig. Het is gewoon een kwestie van goed begrijpen wat voor positieve en negatieve uitwerkingen deze apps hebben. Dan kun je er beleid voor maken en de on demand-economie zo in goede banen leiden.’
Het boek ‘Uber voor alles’ verschijnt op 15 februari. Je kunt hier een exemplaar bestellen.
