Het is op zijn minst onrustbarend. Landen die hun staatsschuld tot ver boven hun bnp laten oplopen om hun economie overeind te houden. Een herstelfonds van de EU, waarin 540 miljard euro aan coronahulp klaarligt voor lidstaten. En als klap op de vuurpijl de Europese Centrale Bank (ECB), die met verschillende programma’s dit jaar alleen al ruim 1000 miljard euro aan schulden opkoopt van overheden en bedrijven.
Let wel: er stond al voor 2600 miljard schuldpapier op de balans uit het jarenlange opkoopprogramma, de Quantitative Easing waarmee de Europese economie uit de vorige crisis moest worden getild. Met andere woorden: van de schuldberg uit de vorige crisis is nog geen stuiver afgelost, terwijl Europa zich alweer dieper dan ooit in de schulden steekt en de geldpersen in Frankfurt op volle toeren draaien.
Geen nieuw normaal
‘Allereerst: er gaat niemand van uit dat die schulden op de balans van de ECB ooit weer worden verkocht aan de markt’, zegt Edin Mujagic, hoofdeconoom bij vermogensbeheerder OHV en schrijver van onder andere Geldmoord en Boeiend en geboeid: een monetaire geschiedenis van Nederland sinds 1814/1816. ‘En in theorie kan de bank eeuwig doorgaan met schulden opkopen: dat is een kwestie van de geldpers laten draaien.’
Hij klinkt opmerkelijk geruststellend voor een macro-econoom die de ECB kritisch volgt en voor alles een expert is in de zaken die de prijs van geld bepalen: rente en inflatie. ‘De coronacrisis schept wat mij betreft niet een nieuw normaal. Waar we het nu over hebben, speelde al toen corona alleen nog maar bekend was als biermerk.’ Hoewel: ‘Die 1000 miljard die de ECB dit jaar in de economie pompt, komt neer op 50.000 euro per seconde: dat is anderhalf keer een modaal jaarinkomen. Dat is veel.’
ECB verstoort de markt
Het probleem met de baaierd aan steunacties: er is steeds minder zicht op de échte waarde van geld. ‘De ECB koopt schulden op tegen elke prijs, ongeacht de kwaliteit ervan en verstoort zo de marktwerking, dé kern van een vrijemarkteconomie. Het schatrijke Noorwegen leent daardoor bijvoorbeeld tegen een hoger tarief dan Frankrijk, dat al jaren hard toe is aan een stevige sanering van zijn staatshuishouding. Als zich zo’n partij als de ECB op de markt meldt, verstoort dat de prijsvorming. Het drijft de prijs op, en op de geldmarkt betekent dat dat de rente zakt.’
Die lage rente zou de Europese economie op termijn overigens wel degelijk kunnen opbreken. Pensioenfondsen maken nauwelijks rendement op obligaties en door de lage rente belandde hun onderdekking op recordlaagte. ‘Beleggers zullen vroeg of laat weigeren nog geld te lenen tegen bijna 0 procent, omdat ze onmogelijk aan hun verplichtingen kunnen voldoen. Nu hebben we het nog over korten of niet korten, straks wordt de vraag: korten we met 10 procent of méér? Denk je eens in wat voor maatschappelijke verontwaardiging dat met zich mee zal brengen. Maar zo lang die ophef uitblijft, kan de ECB nog even voort.’
Verslaafd aan 0 procent
De geldmarktrentes zullen misschien nog wel verder onder het nulpunt zakken, want een renteverhoging is, zeker in crisistijd, lastiger. ‘Hele sectoren van de economie zijn na al die jaren verslaafd aan 0 procent rente. Als je die van ze afneemt, kun je een verslaafde reactie verwachten: ze worden depressief, of ze gaan wild om zich heen slaan. De centrale banken weten simpelweg niet hoe een economie na een decennium van 0 procent rente zou reageren op een hogere rente. Dan wil je dat moment natuurlijk zo lang mogelijk uitstellen.’
Wat dat betreft is het nieuwe normaal van geld gelijk aan het oude: een rente die rond het nulpunt laveert, bij een inflatie die niet het ideaal van tegen de 2 procent heeft bereikt waar de centrale bank op stuurt. Terwijl: je zou op grond van het basisboek Economie verwachten dat die aanhoudende gelddouche de inflatie opstuwt en de euro flink devalueert.
Banken hielden geld vast
Twee dingen hebben dat tot nu toe verhinderd, zegt Mujagic. Allereerst: er is geen munt waarin valutahandelaren kunnen vluchten zolang achter de belangrijkste, de dollar, vergelijkbaar monetair beleid schuilgaat. ‘Europa volgt steevast twee jaar later het voorbeeld van de Fed. Het koersverschil loopt daardoor nooit echt ver uiteen.’
Voor de tweede verklaring moet je de economische wijsheid van voor 2008 laten varen. ‘Vanaf de vorige financiële crisis gold niet langer de wetmatigheid, dat geld dat je in de economie pompt, doorsijpelt tot de mensen die het uitgeven en zo de inflatie aanjagen. De banken konden alles lenen wat ze wilden, maar ze bleven op hun geld zitten, ook vanwege striktere regelgeving rond hun buffers. Hoe ver de ECB de geldkraan ook openzette, het geld ging niet stromen.’
Gevaar voor inflatie
Met zekerheid valt het niet te voorspellen, maar aan die lage inflatie zou weleens een eind kunnen komen. Als de ECB geld leent aan banken, zijn die meer dan voorheen verplicht dat ook uit te zetten bij bedrijven en particulieren. De bankbalansen, daar hamert ook het kabinet op, staan er gezond voor. ‘Zie het als leidingen, die de afgelopen jaren zijn doorgespoeld en gerepareerd: het geld kan weer vrijuit gaan stromen. Maar dan kan er ook ineens heel veel geld beschikbaar komen, waardoor de inflatie uit de hand loopt. Mijn angst voor de toekomst is nu dat de ECB de rente laag houdt, maar dat de marktrente voor de lange termijn sterk zal oplopen, doordat beleggers rekening gaan houden met die oplopende inflatie.’
Nu grootschalig investeren
Dat zal in deze recessie niet gebeuren, maar gelukkig, zegt Mujagic, is economisch herstel ‘onvermijdelijk’. ‘Vergis je niet: een recessie duurt meestal een jaartje en in 2021 groeit de economie weer. Als de groei terugkeert en de inflatie stijgt vragen de geldmarkten zich af: is die lage rente wel realistisch? De ECB kan dan met zijn rentes het beest nog in bedwang houden, maar uiteindelijk winnen de marktkrachten het van de kunstmatige manipulatie.’
Met het oog op die rentestijging zouden bedrijven als ze daar goede plannen voor hebben, nu grootschalig moeten investeren. Gecorrigeerd voor de inflatie is de rente voorlopig vrijwel 0, dat is historisch gezien uniek en een kans die je juist nu zou moeten grijpen. Dit kunnen jaren zijn waar ondernemers in de toekomst met nostalgische gevoelens op terugkijken.’
