Niet de afnemende vitaliteit of de slinkende carrièrekansen zijn het probleem voor de midlifer, maar zijn gepieker daarover. Je moet je problemen juist onder ogen zien en er mee om leren gaan, meent psycholoog Wouter Backx. “We onttrekken ons het liefst aan iets negatiefs.”
Bij wie de midlifecrisis inmiddels heeft toegeslagen, is een snelle uitweg niet makkelijk te vinden. Een therapeut, coach of een goede vriend met veel geduld kan soms redding bieden. Sommige mensen trekken zichzelf aan de haren uit het moeras. Voor zulke zelfdoeners biedt rationeel-emotieve the-rapie (ret) wellicht soelaas. Ret werd uitgevonden door de Amerikaanse psychoanalyticus Albert Ellis. Zijn overtuiging was dat mensen veel meer verantwoordelijk zijn voor hun gedachten en gevoelens dan ze beseffen. Ret wordt een 'cognitieve gedragstherapie' genoemd, wat betekent dat deze een verandering wil bewerkstelligen in denken en handelen. De gedachte hierbij is dat de mens niet zozeer lijdt aan wat hem overkomt, maar meer aan de ingewikkelde manier waarop hij ermee omgaat. Over midlife-perikelen zou je kunnen zeggen dat het niet zozeer het verlies van hun jeugd, de afnemende vitaliteit of de verminderde carrièrekansen op middelbare leeftijd zijn die het grootste probleem vormen, maar de manier waarop deze opgevat worden.
Psycholoog Wouter Backx ging in de jaren tachtig in de leer bij Ellis. Met zijn ret-praktijk en opleidingsinstituut in Haarlem is Backx nu verbreider van ret in Nederland. Vorig jaar verscheen de negende druk van Moeten maakt gek, dat hij samen met Ellis schreef. “Zelf heb ik op mijn 32e het roer omgegooid. Ik was wis- en natuurkundige en ging psychologie studeren. Ik raakte daar toen niet vreselijk door in een crisis; ik wilde gewoon wat anders doen. Zich heroriënteren kan op elke leeftijd. Bij mensen rond 45 jaar zie je soms dat ze niet effectief omgaan met bijvoorbeeld de wetenschap dat ze niet jeugdig meer zijn of met de mogelijkheden die afgesneden zijn, nu ze ouder zijn. Een schaatscarrière die er niet meer in zit of, in mijn eigen geval: een toekomst als componist, waar het niet meer van zal komen. Ze zitten vijftien jaar in hetzelfde beroep, moeten nog twintig, misschien zelfs wel dertig jaar en vragen zich af: zit ik wel in het goede vak? Of ze hebben verzuimd actief naar ander werk te solliciteren en zien dat het moeilijker is van werkgever te veranderen. Ze zijn twintig jaar getrouwd en denken: is dit nou alles?”
Gekmakende hersenspinsels dus, die je maar beter weg kunt denken?
“Nou, nee. Ret wordt inderdaad wel begrepen als een methode die zulke spinsels in het hoofd weg wil werken, maar het tegendeel is het geval. Ret propageert juist dat je je zo realistisch mogelijk opstelt tegenover kwellende hersensspinsels. Het is nu eenmaal goed denkbaar dat een dodelijke hersenbloeding jou kan treffen, dat die mooie carrière als astronaut er niet meer van komt en dat een kinderwens voor 43-jarige vrouwen niet gemakkelijk meer is te vervullen. Belangrijker is: hoe ga je vervolgens om met dit gegeven? We onttrekken ons het liefst aan iets negatiefs.
Zie de reactie van iemand die hoort dat zijn geliefde is overleden. Het is niet waar, zegt deze. We ontwikkelen rare manoeuvres om de werkelijkheid niet te zien. Mannen van in de veertig die niet willen weten dat ze ouder worden, nemen bijvoorbeeld een jonge vriendin, of ze kopen sportkleding naar de laatste modetrends terwijl ze – bij wijze van spreken – na het eerste fitness-rondje in elkaar zouden zakken. Een plots aan-geschafte grote auto of een nieuwe motor doet het ook goed. Allemaal schijnbewegingen die moeten compenseren dat ze minder kunnen.”
Het lijkt me tamelijk onschadelijk.
“Niet voor henzelf. Mannen die zich in dit soort gedrag gaan uitleven, blijven hangen. Ze blijven hangen, omdat ze het contract van het leven niet wensen te ondertekenen, waarin ouder worden een van de voorwaarden is. 'Dat moet toch eigenlijk kunnen, op je vijftigste nog astronaut worden bijvoorbeeld,' zeggen ze dan als ze bij mij komen. Wat ze doen is dit: ze klampen zich rigide vast aan een wens en proberen hun streven in hun fantasie te verwezenlijken, al moeten ze het heelal daarvoor ombouwen.
Ze worden een soort terrorist tegen zichzelf en hun omgeving, die er ook niet veel aan kan doen. Ze zeggen: het mag niet zo zijn dat ik niet jong meer ben, het mag niet zo zijn dat ik de volgende generatie ben die aan de beurt is om te sterven. Het mag niet zo zijn dat ik in mijn loopbaan de verkeerde keuzes heb gemaakt, dat ik nooit zoveel plezier in mijn werk zal hebben, als ik zou kunnen hebben.”
En van dat soort gedachten word je depressief? “Op korte termijn biedt de strategie soelaas: je hoeft geen afstand te doen van het streven. Op de lange termijn leidt het tot depressiviteit. Het mag niet zo zijn dat ik nu tot mijn 65e in deze klotebaan moet blijven, anders ben ik minderwaardig, is dan de gedachte. “Ik heb een neefje dat geen nasi lust. Zijn ouders beloofden hem laatst zijn favoriete toetje als hij zijn bord leeg at. Toen het toetje voor zijn neus stond, wilde hij niet eten. Hij had de nasi niet doorgeslikt. Zo is het ook met mensen die blijven mokken om iets wat ze anders gewild hadden. Ze dreigen daarmee hun favoriete toetje te missen.”
Hoe kan ret helpen om toch aan het dessert toe te komen?
“Ga goed na waar je zo ontevreden over bent, zegt ret. Wat is het dat je zo mist? Probeer dit gemis te dragen of er een houding tegenover te ontwikkelen. Als je IT'er bent en liever antropoloog was geweest, begin dan bijvoorbeeld aan een avondstudie. Ikzelf ben geen componist geworden, maar ik heb een goede muziekinstallatie gekocht, zodat ik toch met muziek bezig kan zijn.”
