Doe het zelf-geluk

Door: Dominique Haijtema

Geschreven door:
Dominique Haijtema

1 januari 2001 01-01-2001 4,5 minuten

Gelukkig zijn kun je leren. Dat is de boodschap van de Amerikaanse psycholoog Martin Seligman. Hij leidt een nieuwe en revolutionaire beweging: de positieve psychologie. ‘Het moet maar eens afgelopen zijn met het door-en-door-verrot dogma dat de wereld beheerst.’

Hij stond met zijn vijfjarige dochter in de tuin te werken. Zingend en dansend gooide ze het onkruid in de lucht. Geërgerd door deze afleiding gaf hij haar een snauw, waarna het kind afdroop. Even later kwam ze terug met de mededeling dat ze met haar vader wilde praten. Haar boodschap was simpel, maar voor een vijfjarig kind op z’n minst ongewoon: “Papa, weet je nog hoe ik altijd jengelde? Toen ik vijf werd, besloot ik dat ik nooit meer zou jengelen. Dat was het moeilijkste wat ik ooit heb gedaan. En als ik kan stoppen met jengelen, kan jij stoppen een brombeer te zijn.”
De vader was stomverbaasd maar moest zijn dochter gelijk geven. Martin Seligman (1942) was ondanks zijn maatschappelijke succes al vijftig jaar een brombeer. Zijn werk bestond net als dat van andere psychologen uit het bestuderen van ongelukkige mensen. Zelf werd hij vooral bekend door zijn onderzoek naar aangeleerde hulpeloosheid: het fenomeen dat mensen na voldoende negatieve prikkels apathisch en depressief worden. Over die periode zegt hij: “Na tientallen jaren in de psychologie wisten we alleen hoe we ongelukkige mensen iets minder ongelukkig konden maken.”
Na het voorval met zijn dochter besefte Seligman dat het geen nut heeft de zwaktes van zijn dochter te corrigeren. Hij kon zich beter richten op het ontwikkelen van haar goede eigenschappen, zoals haar sociale intelligentie. En zo startte de beroemde Amerikaanse psycholoog een revolutionaire beweging: de positieve psychologie. Waar de psychiatrie en psychologie van oudsher focussen op wat er allemaal mis is en mis kan gaan, richt de positieve psychologie zich op wat er goed gaat en kan gaan.
‘Het moet maar eens zijn afgelopen met het door-en-door-verrot dogma dat de wereld beheerst.’ Zo omschrijft Seligman in zijn bestseller Authentic happiness zijn missie. Hij wil de overheersende kijk op de mens in zowel kunst als sociale wetenschappen veranderen. Zo wordt zelfs bij een succesvol zakenman als Bill Gates getracht diens succes te verklaren vanuit het diepe verlangen zijn vader te verslaan. Jaarlijks zitten miljoenen mensen bij psychologen en psychiaters om op zoek te gaan naar het jeugdtrauma dat hun onvrede veroorzaakt. Seligman hekelt de nadruk op de invloed van gebeurtenissen uit het verleden. Dat er steeds meer mensen aan depressies lijden, is volgens hem vooral te wijten aan een cultuur en tijdperk waarin het ik en gevoelens centraal staan. De nadruk op het in contact komen met en uiten van gevoelens heeft volgens Seligman een generatie van narcisten opgeleverd die zich louter met zichzelf bezighouden. Doorgeschoten individualisme en het stimuleren van de slachtofferrol zijn goede ingrediënten voor een stevige depressie. Waar de aandoening depressie de laatste jaren is vertienvoudigd, is het geluksgevoel gelijk gebleven.

Chocolade

In de meeste landen zijn voldoende ‘genoegens’ (zie kader) beschikbaar: televisiekijken, chocolade eten of een mooie film zien. Dat levert echter alleen kortstondig plezier op en zeker geen voldoening en geluk, is Seligmans overtuiging. Geluk is nu eenmaal een stuk moeilijker te bereiken; het vergt actieve inspanning.
Om gelukkig te zijn hoef je geen rasoptimist te zijn die het glas altijd als halfvol beschouwt. Optimisme is slechts een van de vele eigenschappen die leiden naar duurzaam geluk, stelt de psycholoog. Dankbaarheid speelt bijvoorbeeld een grote rol. Zo organiseerde een van zijn studentes een keer een avond waarbij een aantal studenten iemand mocht uitnodigen die veel voor hen heeft betekend. De avond, die voor alle betrokkenen bijzonder ontroerend was, leidde tot een duidelijke verbetering van de persoonlijke relaties. Ook voor Seligman was deze cursus een verademing, na jarenlang lesgeven in abnormale psychologie. De dankbaarheidoefening is sindsdien een belangrijk instrument in de positieve psychologie. Ook vergevingsgezindheid is een belangrijke eigenschap. Zolang een gescheiden vrouw wrok koestert tegen haar ex-man die haar heeft bedrogen, zal het voor haar zeer moeilijk zijn een nieuwe huwelijksrelatie aan te gaan. En dat kan zij maar beter wel doen. Want als er een recept is voor geluk dan is het wel een goed huwelijk.Geld maakt niet gelukkig. En een goede gezondheid evenmin; die wordt doorgaans als vanzelfsprekend beschouwd. Ook het vergaren van materiële zaken eindigt vaak in een vicieuze cirkel die eindigt in een gevoel van leegte. Volgens sommige psychologen leidt materialisme ertoe dat mensen het gevoel hebben dat ze hun hele leven maar blijven aanmodderen. Het advies van Seligman voor een vijftigjarige directeur in midlifecrisis? Koop geen cabriolet, maar breng meer tijd door met je kinderen. Gelukkige mensen blijken erg weinig tijd door te brengen in hun eentje, maar omringen zich met familie en vrienden van wie ze houden. Het verrichten van goede daden leidt eveneens tot een intensief en authentiek geluksgevoel. Daar kan geen spectaculaire film tegenop. Geluk is in de theorie van Seligman een state of mind die bestaat uit drie elementen: dankbaarheid voor het verleden, optimisme over de toekomst en tevredenheid met het heden. Op deze drie gebieden kunnen mensen actief hun gedachten en gevoelens sturen. De psycholoog adviseert om met jezelf de discussie aan te gaan bij negatieve gedachten. Hoe reëel is het dat je inderdaad je baan kwijtraakt als je een project niet goed hebt afgerond. Waarom zou je dom zijn als je een keer een antwoord niet weet?
De inzichten die Seligman in zijn boek presenteert zijn niet schokkend of nieuw, eerder een kwestie van gezond verstand. Het is moeilijk om het niet met hem eens te zijn. Wat overigens niet betekent dat de ontwikkeling van geluk een makkelijke opgave is. Zoals Stephen Covey, auteur van de eeuwige bestseller The seven habits van effective leaders, het al stelde: “Common sense is not common practice.” Het ontwikkelen van de noodzakelijke vaardigheden (zie kader) om het geluk te vergroten is vooral het ontwikkelen van karakter. En dat is – weet zelfs een vijfjarige – geen makkelijke taak.

Geluk en de zes deugden

Seligman maakt onderscheid tussen voldoening en genoegens. Een genoegen geeft even een goed gevoel, maar maakt niet blijvend gelukkig. Echte voldoening en authentiek geluk bereiken mensen uitsluitend door zes belangrijke universele deugden te ontwikkelen waaraan 24 competenties zijn verbonden die mensen al van nature in zich hebben (zoals bijvoorbeeld bescheidenheid, zelfbeheersing of humor).