Wie zijn de machtigsten in goede-doelenland, wie doneren de meeste euro´s en wie lopen met de meest ambitieuze filantropische plannen rond? Dit zijn MT´s 25 grootste, belangrijkste en opmerkelijkste idealisten.
Filantropie. Natuurlijk, het begrip is niemand vreemd, maar toch is die vorm van liefdadigheid in Nederland nog geen gemeengoed. We houden wel van geven, maar doen dat op girorekeningen, aan collectebussen of aan de kerk. En dan is er nog de overheid. Nederland heeft een traditie als het gaat om ontwikkelingssamenwerking. Niet voor niets is er bijna geen land in de wereld waar de non-profitsector zo sterk is ontwikkeld als hier in Nederland. Semi-overheden als Novib verdelen meer dan honderd miljoen euro aan overheidsgeld in ontwikkelingslanden. De topfuncties in die sector vindt u in dit overzicht. Maar hoe zit het dan met de rijken? Wat doen die met hun geld? Maken de welvarendste Nederlanders jaarlijks wat over aan de Kankerbestrijding of wordt geven net zoiets als verdienen: professioneel georganiseerd en ja, het moet gezegd, gemanaged? Wel, een van de grootste clichés over Amerika is opnieuw waar: wat in de VS gebeurt, gebeurt hier ook maar wat later. In navolging van Bill Gates, Michael Dell, George Soros en al die anderen, is ook in Nederland de filantroop in opkomst. De succesvolle entrepreneurs van de jaren negentig richten zich in toenemende mate op eigen beheer van hun charitatieve vermogen. De foundation op naam rukt op. Of het nu Sylvia Tóth Charity Stichting heet of de Joop Van den Ende Foundation, het zijn fondsen waar de oprichters eigenhandig leiding aan geven. Maar vergeet vernieuwers als Michiel de Haan of Louk Burgers niet. Zij zijn de initiatiefnemers van venture filanthropy: risicokapitaal waar de wereld beter van moet worden. Het overzicht hieronder bewijst: verdienen is niet veranderd, geven wel.
Hotemetóth
Sylvia Tóth > Sylvia Tóth Charity Stichting > budget: enkele miljoenen euro’s
La Tóth behoeft geen introductie. Waarom staat ze hier dan? Omdat Sylvia Tóth filantrope is geworden. Ze was jarenlang voorzitter van het Ronald McDonald Kinderfonds dat haar inspireerde de Sylvia Tóth Charity Stichting op te richten, nu zo’n vier jaar geleden. Eerste zichtbare resultaat is het recent geopende Sylvia Tóth Centrum, een vleugel van een ziekenhuis in Utrecht dat kinderen met ernstige neurologische problemen behandelt. Tóth vertelt dat het centrum haar 13 miljoen gulden heeft gekost. Hoeveel er nu precies jaarlijks omgaat in haar stichting ten behoeve van kansarme kinderen, wil ze niet zeggen. Vergelijkbare bedragen als de investering in het ziekenhuis, maar dat kan per jaar nogal verschillen, legt ze uit.
Internationaal ideëel tandarts
Jacob Gelt Dekker > Stichting Jade > budget: 25 miljoen euro ‘denk ik’
Studiebeurzen voor arme kinderen in Florida, bescherming van het koraal in zee rond de Antillen, van de neushoorns in Tanzania en Ethiopië, een instituut ter bevordering van culturele studies op Curaçao en financiering van een documentaire over de Ethiopische prins Ermias Selassie – kleinzoon van Haile – die gemaakt zal moeten worden door de Nederlander Niek Koppen. Het is nogal wat. Maar de ooit als tandarts opgeleide en met één-uur-foto´s en huurauto´s rijk geworden Gelt Dekker staat graag bijna de helft van zijn vermogen af aan een betere wereld. Waarom? In Management Team afgelopen maart: “Ik ben in de gelukkige positie dat ik het kan doen.”
Koning Bijbaan
Herman Wijffels > budget: niet van toepassing
Hoe veel hij zelf in goede doelen steekt, is niet bekend. Maar de bijdrage van de voorzitter van de Sociaal Economische Raad bestaat doorgaans meer uit zijn aanwezigheid dan uit zijn geld. Een opsomming van waar hij tegenwoordig zijn bed voor uit komt (naast zijn bezoldigde bijbanen): voorzitter Vereniging Natuurmonumenten, voorzitter Nationaal Comité Europees jaar voor Mensen met een Handicap, lid raad van advies van venture philanthropist Sovec (zie verderop) en lid World Advisory Council Caux Round table (een internationale groep van zakenlieden die een moreel verantwoord kapitalisme willen bewerkstelligen). Is verder lid van de raad van toezicht van het Rijksmuseum en lid stichtingsbestuur van de stichting Beelden aan Zee. Haal Wijffels in uw bestuur en het komt voor de bakker.
Grootwildgever
Paul Fentener van Vlissingen > budget: circa 10 miljoen euro
Naast zijn natuurparken in Afrika, waar hij door de jaren heen zo´n 25 miljoen euro in heeft geïnvesteerd en die hij overigens met sluitende begroting wil exploiteren, geeft Van Vlissingen veel aan gezondheidszorg: kankerbestrijding (het Ank van Vlissingen Fonds, hij is oprichter en geeft ook een tweejaarlijkse prijs), botontkalking, hersenonderzoek, nieren en darmen, gerontologie. Daarnaast geeft hij veel aan Amnesty, met name voor specifieke projecten. “Ik heb het niet opgeteld. Alles bij elkaar een bedrag per jaar van zeven cijfers. Maar het gaat niet om de omvang, het gaat erom wat je ermee doet.” Een wijs man, die Van Vlissingen.
Chari-multimiljonair
Boudewijn Poelmann > Nationale Postcode-loterij en Sponsorloterij > budget: 203 miljoen euro
In de persoon van Boudewijn Poelmann is commercie en liefdadigheid wel een heel gelukkig huwelijk aangegaan. In 1989 richtte Poelmann, ceo van Novamedia, de Nationale Postcodeloterij op. Het begon bescheiden, maar in de jaren erna groeide de loterij explosief. In 2002 bedroeg de opbrengst het astronomische bedrag van 338 miljoen euro. 60 procent daarvan ging naar goede doelen: 203 miljoen euro. Poelmann, die ooit nog bij Novib werkte, is toch niet onomstreden. Toen zijn loterij als een gek groeide, groeide zijn bankrekening evenredig mee. De bonusregeling voor de directie van de loterij leidde tot een onderzoek op instigatie van toenmalig staatssecretaris Kosto. Poelmann en de zijnen werden uiteindelijk vrijgepleit van verdenking van zelfverrijking, maar er bleef een smetje. Poelmann zou zijn bonusregeling eerder naar beneden hebben moeten bijstellen.
Ex-dijkgraaf
Jan Jaap de Graeff > Vereniging tot behoud van Natuurmonumen-ten > budget: 114 miljoen euro
Het is een van de topfuncties bij non-profitorganisaties: directeur van Natuurmonumenten. Het is geen geheim dat de vereniging veel macht heeft en bovendien veel geld. Over de goede besteding daarvan waakt sinds 1 oktober ir. Jan Jaap de Graeff, voorheen van beroep dijkgraaf. Langer geleden werkte De Graeff onder meer bij VNO-NCW op het gebeid van milieu en ruimtelijke ordening. De nieuwe directeur van Vereniging Natuurmonumenten heeft nog weinig van zich laten horen. In een interview met NRC Handelsblad typeerde hij zichzelf niet als een actievoerder. De Graeff afficheert zich als een groot voorstander van breed gedragen convenanten met de overheid.
IT’alist
Eckart Wintzen > Ex´tent en Home Foundation > budget: ‘geen commentaar’
De voormalige it-tycoon houdt er niet van om in lijstjes genoemd te worden. En al helemaal niet als er bedragen bij komen te staan. Door Quote – ‘die braaklijst’ – wordt zijn vermogen op 55 miljoen euro geschat. Verreweg het grootste deel heeft hij in green venture capital-fonds Ex’tent gestopt, in ecologisch en anderszins verantwoorde activiteiten die minimaal return on investment moeten genereren. Daarnaast heeft Wintzen in 1986, toen zijn automatiseringsbedrijf BSO tien jaar bestond, de Home Foundation opgericht, waarmee hij ideële projecten financiert met als doel aan te tonen dat economie en ecologie prima samen kunnen gaan. Resultaat: een biologische boerderij waar kinderen vakantiewerk doen en nieuwe geldbronnen voor de gorilla’s van Dian Fossey. Over wat voor bedragen hebben we het dan mijnheer Wintzen? … Stilte.
Nieuwlichter
Louk Burgers > Sovec > budget: nog niet
Ex-ontwikkelaar van gevangeniscomplexen begon anderhalf jaar geleden samen met Henk Hietink, de voorzitter van de raad van commissarissen van zijn bedrijf PLC, Sovec: een venture philanthropy-fonds op zoek naar potentiële succesbedrijven in de Derde Wereld, die een vliegwielfunctie moeten gaan hebben in de betreffende regio. Investeerders in het fonds kunnen hun investering als gift beschouwen. De ondernemers in de Derde Wereld daarentegen zullen zich als een echte start-up behandeld zien, die de investering in principe ook weer moet terugbetalen. Met dat geld kan dan weer een nieuwe kandidaat gefinancierd worden. De partners (de andere vier zijn Robert Meijer, Matthijs de Haan, Thijs Malmberg en Hadewych Cels) mikken op een fonds van minimaal 10 miljoen euro, ‘maar we hopen op meer’. Eind januari moet het eerste projectvoorstel aan de potentiële investeerders toegestuurd worden. Hoe deze potentiële topper heet en waar hij (of zij) vandaan komt? Dat willen Burgers c.s. nog even voor zich houden.
Charitybabe
Willemijn Verloop > Warchild > budget: 3 miljoen euro
Willemijn Verloop is mooi, jong en succesvol, meestal het recept voor veel media-aandacht. Alleen maar goed, zal ze vast denken, want de directrice van Warchild moet het hebben van bekendheid. Dat opent de deuren van directiekamers waar het geld tenslotte vandaan moet komen. Dankzij haar bevlogenheid staat Verloop inmiddels bekend als een bekwaam fondsenwerver. Voor Warchild, dat ze na een verblijf in Bosnië-Herzegovina in 1995 oprichtte, collecteerde Verloop vorig jaar 2,6 miljoen euro, een stijging van 71 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Laatste wapenfeit in de media was Verloops verdediging van haar vriendin Mabel Wisse Smit.
De sfinx
Kees de Waal > Stichting De Waal > budget: 1,5 miljoen euro
Wie kent Kees de Waal nog? In 1985 verkocht hij zijn kledingwinkelketen Hij en Zij. Dat geld ging niet naar drie nieuwe buitenhuizen, maar voor tweederde naar een fonds om Zuid-Amerikaanse kinderen en moeders te helpen. De De Waal stichting heeft nog altijd een vermogen van ongeveer 20 miljoen dollar. De 81-jarige Kees de Waal, die nooit de publiciteit heeft opgezocht, laat vanuit zijn woonplaats New York weten dat hij sinds 1985 al zo’n 40 miljoen dollar heeft uitgegeven aan kleinschalige projecten. Volgens De Waal heeft hij met heel beperkte middelen veel bereikt. Het begon ooit met polio-inentingen, maar tegenwoordig ligt de nadruk op prenatale zorg. In Zuid-Amerika lopen 500 trainers van de De Waal Stichting rond die de kennis daarover verspreiden onder de bevolking. De Waal zelf gaat nog meerdere keren per jaar naar landen als Peru om te zien hoe zijn investeringen renderen.
Koffieman
Nico Roozen > Stichting Solidaridad > budget: 6 miljoen euro
6 miljoen euro per jaar lijkt weinig, maar Nico Roozen heeft als directeur van stichting Solidaridad toch grote invloed. Met zijn ontwikkelingsorganisatie heeft hij het begrip fair trade op de Nederlandse kaart gezet. Want wie kent Max Havelaar-koffie nou niet? Ook de Oké-bananen en het trendy jeansmerk Kuyichi (zie p. 64) heeft Roozen opgezet en medegefinancierd. Al die projecten zijn gericht op het verbeteren van de leefomstandigheden in Zuid-Amerika. Laatste project is weer koffie. Roozen ontwikkelde Utz Kapeh, een label voor maatschappelijk verantwoord ondernemen voor de grote koffiemerken. Ahold (Perla) doet al mee.
Marketeer
Paul Lem > Plan > budget: 78,8 miljoen euro
In september vorig jaar volgde Paul Lem, een marketeer afkomstig van de weekbladpers, Rolf Pagano op. Interimmer Pagano was in mei van dat jaar aan de schandpaal genageld vanwege zijn vermeend al te hoge maandprijs (18.000 euro). Aan Lem de schone taak om Plan, het voormalige Foster Parents Plan, in rustig vaarwater te brengen en te houden, met behoud van het – toch zeer respectabele – budget. Vooralsnog lijkt hem dat redelijk af te gaan, voor 7.000 euro bruto per maand.
Investeringspionier
Michiel de Haan > Venture Phi-lanthropy > budget: in oprichting
Wereldburger De Haan (geboren in Shanghai) wordt een echte pionier genoemd. Eind jaren tachtig richtte hij een van de eerste participatiemaatschappijen van Nederland op: Atlas Venture, waarmee hij aan de wieg stond van de European Venture Capital Association, een pan-Europees netwerk waarbij nu venture capitalists ter waarde van miljarden zijn aangesloten. Nu hoopt hij een vergelijkbaar effect te bereiken met Venture Philanthropy. De Haan wil Europeanen bewegen geld te steken in startende bedrijven in de Derde Wereld, teneinde – we noemen maar wat – een ‘Afrikaanse Microsoft’ mogelijk te maken. “We gaan mikken op ambitieuze ondernemers; ontwikkelingshulp uit de sfeer halen van ‘hand ophouden’.”
Textieldonateurs
Familie Brenninkmeijer > Stichting Porticus > budget: enkele tientallen miljoenen?
De ‘nieuwe openheid’ die de Brenninkmeijers het afgelopen jaar in diverse media hebben geëtaleerd, strekt zich nog niet uit tot hun ideële activiteiten. Maar dat de rijkste familie van het land gul geeft, staat vast. De in Amsterdam gevestigde stichting Porticus beheert de chari-miljoenen van de roomse miljardairs, maar inzage in de cijfers kunnen we vergeten. Karel Brenninkmeijer, directielid bij C&A in Brussel, wil er nog wel wat over zeggen. “We geven veel; volgens mij een behoorlijk percentage van de winst.” Nou stelt de winst van C&A tegenwoordig niet zo veel voor, maar de vastgoedactiviteiten van de familie compenseren dat ruimschoots. Enkele tientallen miljoenen per jaar, schatten wij zo.
Nieuwkomer
Manuela Monteiro > Hivos > budget: 58 miljoen euro
Van de zes grote medefinancieringsorganisaties is Hivos de grote onbekende. Maar de op humanistische leest geschoeide hulporganisatie heeft geen kinderachtig budget. Sinds kort staat Manuela Monteiro daar aan het roer. Ze beschikt over ruime ervaring in het veld en wordt daarom gezien als echte vakvrouw. Onlangs had Monteiro kritiek op het regeringsbeleid. Ze vindt dat het belang van ict in ontwikkelingslanden wordt onderschat. Hivos zelf onderscheidt zich juist met ict-projecten. Vorig jaar ging onder leiding van Monteiro 4,4 miljoen euro naar 79 initiatieven op ict-gebied in ontwikkelingslanden.
Drogistfamilie
Familie De Rijcke > Stichting De Oude Beuk > budget: onbekend
Net als zoveel filantropen zoekt de familie De Rijcke geen publiciteit. Toch duikt de drogistenfamilie op als navraag wordt gedaan bij insiders. Waarom? Omdat de familie bijzonder rijk is. De verkoop van het Kruidvat-concern leverde augustus 2002 1,3 miljard euro op, goed voor een nummer-vijfnotering in de Quote 500. Een klein gedeelte van het vermogen dat de in 1997 overleden eigenaar van Kruidvat en Groenwoudt heeft nagelaten aan zijn vier dochters en zoon, is ondergebracht in stichting De Oude Beuk. Drie van de dochters – Ellen, Dina Maria en Petra– vormen het bestuur. Directeur van de stichting is Theo Tobé, kerkmusicus en ex-man van een van de dochters.
Pastoraal vernieuwer
René Grotenhuis > directeur Cordaid > budget: 150 mln euro
Het kan nauwelijks verbazen dat het rooms-katholieke Cordaid, in 1999 ontstaan uit een fusie van Memisa, Mensen in Nood en Bilance, wordt geleid door een oud-pastoraal werker. Deze kersverse directeur (september 2003) van de medefinancieringsorganisatie (de organisaties die overheidsgeld voor ontwikkelingshulp mogen besteden) mag jaarlijks 150 miljoen euro aan goede doelen besteden. Zijn voorganger werd getypeerd als ‘de perfecte ambtenaar’. Grotenhuis heeft volgens ingewijden de opdracht de enigszins ingedutte organisatie te vernieuwen. Daarbij kan hij in toenemende mate spanningen met de bisschoppen verwachten, die vanuit een orthodoxe visie hun greep op de katholieke organisaties willen vergroten.
Gangmaker
Jack van Ham >Icco > budget: 125 miljoen euro
Wie ontwikkelingssamenwerking zegt, zegt Jack van Ham. De algemeen directeur van de protestante hulporganisatie Icco wordt beschouwd als een echte gangmaker. Hij zit in allerlei overleggen en geldt als een inspirerende manager. In 1999 kreeg hij de klus om de verschillende protestante organisaties onder één noemer te brengen: Icco. Voordat Van Ham aantrad had hij al twintig jaar gewerkt bij Het Rode Kruis. Icco financiert hulpprojecten in 53 landen.
Anonyma
Sylvia Borren > Novib > budget: 143 miljoen euro
Het sociaal-democratische Novib is ongetwijfeld de bekendste van de zes medefinancieringsorganisaties, de clubs die honderden miljoenen overheidsgeld verdelen. Maar directeur Sylvia Borren is niet bepaald de bekendste bestuurder in die wereld. Ze opereert tamelijk onopvallend; onder haar voorganger, de PvdA-prominent Max van den Berg, was Novib meer high profile. Borren ligt inmiddels onder vuur in Den Haag. De laatste subsidieaanvraag kreeg veel kritiek van het ministerie wegens onheldere beleidsprioriteiten en onvoldoende rapportage. Een commissie ingesteld door de staatssecretaris gaf de aanvraag een 5,4. Borren moet het dit jaar daarom met 25 miljoen euro minder doen.
Niek de Boswachter
Niek van Heijst > directeur WNF > budget: 43,8 mln euro
De directeur van het Wereld Natuurfonds loopt minder in het oog dan de voorzitter, Karel Vuursteen: oud-ceo van Heineken. Maar Van Heijst moet er voor zorgen dat de 43,8 miljoen euro die het WNF te besteden heeft, money well spent is. De bioloog, afkomstig van Staatsbosbeheer, trad aan in juni van dit jaar. Van Heijst wenst zich niet te kenschetsen als een idealist. “Het is mijn taak om de balans tussen natuurbeschermers en marketeers in evenwicht te houden.”
Doener
Mechtild van den Hombergh > Stichting DOEN > budget: 23 miljoen euro
Net als veel anderen uit het vak is Mechtild van den Hombergh een oudgediende. Ze werkte vóór stichting DOEN bij Mensen in Nood en bij Cordaid, de katholieke medefinancieringsorganisatie. Als directrice van Stichting DOEN heeft Van den Hombergh een stevige post in charity-Nederland. De stichting ontvangt jaarlijks maar liefst 23 miljoen euro van de Nationale Postcodeloterij, de club die stichting DOEN in 1991 opzette, en is daarmee meteen ook de grootste beneficiant van de loterij. DOEN geeft niet alleen subsidies aan goede doelen op allerlei terreinen, maar verstrekt ook risicofinanciering aan ondernemers met een duurzaam idee. Volgens omstanders heeft Van den Hombergh een moderne benadering van de markt: ze werkt creatief aan allianties met het bedrijfsleven.
Kindervriend
Peter Laugharn > Stichting Bernard van Leer Foundation > budget: 17,5 miljoen euro
De executive director van de Stichting Bernard van Leer Foundation is een betrekkelijke nieuwkomer in de Nederlandse wereld van ontwikkelingssamenwerking. Misschien omdat hij er pas 1,5 jaar zit en geen Nederlander is, maar een Amerikaan. Bernard van Leer (1883-1958) was wel een Nederlander. De oprichter van verpakkingsconcern Koninklijke Emballage Industrie Van Leer liet zijn gehele vermogen na ten gunste van de stichting. Daarmee is het nu een van de grootste particuliere charityfondsen van Nederland dat helemaal gericht is op de ontwikkeling van kansarme kinderen in meer dan veertig landen. Laugharn werkte eerder in Amerika en Afrika voor de grote internationale organisatie Save the Children. Met die ervaring gaat hij wat geldt als een ‘modelfonds’, verder professionaliseren.
Geefbankier
Maarten Reuchlin > algemeen directeur VSB-fonds > budget: 40 miljoen euro
Met een vermogen van 670 miljoen euro, waarmee jaarlijks 40 miljoen aan goede doelen in Nederland geschonken wordt, is het VSB-fonds het grootste volledig overheidssubsidievrije fonds van Nederland. Bankier Maarten Reuchlin (vóór deze baan heeft hij een voorspoedige carrière doorlopen bij de Amro-helft van ABN Amro) is dus voor veel ideële initiatiefnemers een belangrijk man. Niet dat-ie altijd maar met de VSB-portemonnee loopt te zwaaien. “Ik kwam erachter dat het verschil met mijn oude baan niet zo groot is. Of er nou krediet of en gift wordt aangevraagd: de beoordeling moet goed zijn. En in beide gevallen moet je nee kunnen zeggen.”
Het licht uit Putten
Jan en Paul Baan > Oikonomos en Noaber > jaarlijks budget: onbekend
Vooral Jan Baan heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij wordt gedreven door een hogere macht, een streng protestante macht. Daarom voelt hij de verplichting de wereld te verbeteren. Toen Baan in 1995 naar de beurs ging, brachten hij en zijn broer Paul een groot deel van het vermogen over naar stichting Oikonomos. Op het hoogtepunt was de stichting zo’n tien miljard gulden waard. In 1998 gaf Oikonomos tien miljoen gulden uit aan projecten in ontwikkelingslanden. Toen kwam het boekhoudschandaal en moet het vermogen van Oikonomos flink geslonken zijn. Sindsdien houden de broers zich op de vlakte. Paul Baan startte in 2000 stichting Noaber dat zichzelf ten doel stelt werkgelegenheid te creëren in arme landen met ict-initiatieven.
Schaapherder uit Berlicum
Jacques Roosen > The Good Shepherd > budget: 150.000 euro
Jacques Roosen dacht in 1999: “Ik wil in mijn leven nog iets doen voor een ander.” In hetzelfde jaar verkocht hij zijn ict-bedrijf Rocomp aan CSS. Met een deel van de opbrengst richtte Roosen stichting The Good Shepherd op en kocht het kantoorpand waarin Rocomp gevestigd was. De verhuur daarvan levert naar eigen zeggen per jaar zo’n 150.000 euro op. Met dat geld bouwt Roosen waterputten in Oegand
