Is China de onbetwiste zakelijke place-to-be, of staren we ons blind op de zogeheten BRIC-landen* (Brazilië, Rusland, India en China)? Management Team schudde de internationale kaarten opnieuw en ging in gesprek met adviseurs, banken en bedrijven.
Assepoester Slovenië
Het voordeel van onbekend en onbemind
In een vergeten hoek van Europa ligt het land waar u zeker het komende decennium uw zakelijke slag kunt slaan. De politieke situatie van Slovenië is, na een aantal wilde jaren, stabiel. Het land heeft de euro als munteenheid, een garantie voor een stabiel economisch plaatje. Wie de euro wil voeren, moet namelijk zorgen dat de staatskas op orde is, de inflatie niet uit de hand loopt en de overheidstekorten beheersbaar zijn.
Jan Siemons, partner Ernst en Young en manager director van Real Estate Advisory: "Slovenië is interessant op een termijn van tien jaar. Wat er op korte termijn gaat gebeuren, is dat Polen en Slowakije veel bedrijven zullen aantrekken. Daarmee neemt de koopkracht van deze landen toe, maar de algemene arbeidskosten ook. Vervolgens wordt hun concurrentiekracht minder. Dat zie je nu al in Tsjechië. Daar kun je nog amper investeren. Slovenië heeft veel goed opgeleide mensen en bovendien: er is nog ruimte."
Door de overvloed aan hoogopgeleiden heeft Slovenië veel knowhow in huis. Het productieniveau is hoog. Slovenië is dan ook een vruchtbare bodem voor vrijwel alle typen bedrijven. Research & development, ict, medische- en biotechnologie en nieuwe materialen zijn sectoren die extra aanbeveling verdienen.
Slovenië heeft nog meer voordelen. De corruptiescore is met 28 laag. Ter vergelijking: Nederland scoort 9. Alle BRIC-landen én centraal-Europese landen scoren vele malen hoger dan 28, Rusland spant in dit rijtje de kroon met een score van 121.
Omdat Slovenië sinds 2004 lid is van de Europese Unie, is er geen gedoe met werkvergunningen. De Centrumrechtse regering is ontvankelijk voor buitenlandse investeerders, de belastingomgeving is gunstig. Zo gaat de regering de vennootschapsbelasting verlagen naar 20 procent (nu nog 25 procent, relatief hoog). De inkomstenbelasting wordt in 2008 afgeschaft.
De infrastructuur van Slovenië is goed. Ruud Stevens van het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) ziet het zo: "Slovenië is een springplank naar andere landen in Midden-Europa. Het is een belangrijk logistiek kruispunt."
Geen kapitalistische historie
Maar het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Om te beginnen is Slovenië klein. Het heeft een inwoneraantal van ruim twee miljoen, een kleine economie. Maar wel een stabiele. Dat komt volgens Stevens doordat het land een evenwichtig macro-economisch beleid heeft gevoerd sinds de onafhankelijkheid. "Vorig jaar bedroeg de economische groei 5,2 procent, het hoogste percentage in zeven jaar tijd. De sterke groei is voornamelijk te danken aan de hoge binnenlandse vraag en in het bijzonder de bedrijfsinvesteringen in de bouwsector. Een kleine maar fijne markt."
Voorts is management een aandachtspunt. Sloveens talent op dit gebied laat te wensen over. Dat heeft niet te maken met de scholing, maar met de geschiedenis. Na de tweede wereldoorlog zwaaide partizanenkoning Tito een tijdlang de scepter over Slovenië en de andere Balkanstaten. Slovenië was altijd al het welvarendste land van de Joegoslavische federatie. In '91 onttrok Slovenië zich definitief aan Joegoslavië. Maar het land heeft geen kapitalistische historie en levert weinig sterke managers.
"Ze zijn niet gewend om te moeten vechten voor de top", vat Jan Siemons samen. Goede lokale managers zullen in eerste instantie opgeleid moeten worden vanuit Nederland en dat kost extra geld. Daar tegenover staat dat de kosten van levensonderhoud en vastgoed in Slovenië laag zijn. Er zijn bedrijven die nu al stukken land hebben opgekocht om er later te kunnen bouwen. Dat is geen overbodige luxe. Bosch, C&A en Peugeot-Citroën zijn al neergestreken in Slovenië. Over tien jaar hoeft u niet meer op de kaart te kijken waar dit landje ook al weer ligt.
SLOVENIË
Aantal inwoners: 2 miljoen
Munteenheid: euro
Groei BBP: 5,2%
Inflatie: 2,5%
Werkloosheid: 6,5%
Grootte: 0,6x Nederland.
Landschap: bergachtig, hoogmiddengebergte, kust van 47 km
Regeringsvorm: Democratie, president Janez Drnovsek
Taal: Sloveens
Broeder Zuid-Afrika
Dé hub voor het zuidelijk halfrond
In het Westen heerst van oudsher het idee dat Zuid-Afrika zakelijk niet interessant is. Niets is minder waar. De Chinese zakenwereld heeft het Afrikaanse continent allang ontdekt. Zuid-Afrika is belangrijk voor China, omdat het toegang biedt tot de rest van de regio Afrika, een continent dat rijk is aan grondstoffen. En van grondstoffen zijn India en China afhankelijk.
Waar de meeste Afrikaanse landen echter verscheurd worden door armoede, economisch en monetair wanbeleid, politieke instabiliteit en corruptie, doet Zuid-Afrika het goed. Relatief dan, want ook Zuid-Afrika kampt met problemen als werkloosheid, criminaliteit en aids. Bovendien heeft Zuid-Afrika als geheel een tekort op de lopende rekening. Voor buitenlandse investeerders is dit gek genoeg een voordeel, want de overheid probeert dit tekort aan te zuiveren door haar kaarten te zetten op buitenlands kapitaal.
En buitenlandse investeerders haal je binnen door een gunstig ondernemersklimaat te scheppen. Dat aangename klimaat is er: Zuid-Afrika heeft een hoge economische groei, goede ontwikkelingen op de effectenmarkten en een redelijk stabiele munt. Een andere manier om het tekort aan te vullen is door beleggers aan te trekken. Op deze methode valt overigens economisch wel wat af te dingen. Beleggingsgeld is snel geld, dat bij een klein beetje druk op de internationale aandelenmarkt even hard weer wegvloeit. Anderzijds is de schuldpositie van Zuid-Afrika niet ernstig genoeg om in grote problemen te komen.
De Zuid-Afrikaanse regering sluit speciale verdragen met landen af. Met Nederland heeft de overheid bijvoorbeeld afgesproken dat er geen dubbele belasting betaald gaat worden. De inkomstenbelasting in Zuid-Afrika is laag. Andere posten, zoals arbeid, energie en vastgoed, zijn in Afrika trouwens ook niet hoog.
WK voetbal 2010
"Het is een veelbelovend land", zegt Koen Koster, macro-econoom bij ABN-Amro en Zuid-Afrikaspecialist. "De overheid voert een goed monetair- en fiscaal beleid en de inflatie zal, dankzij overheidsmaatregelen, naar verwachting afnemen." Met het oog op de WK Voetbal in 2010, lopen er op dit moment ook grote infrastructurele projecten. Daar zal het land ook na 2010 de vruchten van plukken."
Maar de grote troef van Zuid-Afrika is toch de aanwezigheid van goud, platinum en diamanten want "dat is een goede economische basis." Callcentra doen het goed in Zuid-Afrika, omdat ze in dezelfde tijdszone zitten als Europa en omdat er Engels wordt gesproken.
Koster ziet ook kansen voor landbouw en de farmaceutische industrie in Zuid-Afrika. Natuurlijk zijn er mitsen en maren. "Het feit dat zwarten aan de macht komen en blanken in mineure posities terecht zijn gekomen, schrikt bepaalde investeerders af. Sommige gekwalificeerde arbeidskrachten trekken daardoor weg",zegt Jan Siemens.
"Ook hier is het management schaars en dus kostbaar. Managers moeten worden opgeleid vanuit de thuisbasis." In de Zuid-Afrikaanse arbeidswetgeving niet makkelijk. Siemons: "Als je in Zuid-Afrika eenmaal iemand je bedrijf hebt binnen gehaald, krijg je hem niet meer weg. Aan de andere kant, wat maakt het uit, arbeid kost er toch bijna niets."
ZUID-AFRIKA
Aantal inwoners: 44 miljoen
Munteenheid: rand
Groei BBP: 5,0%
Inflatie: 5%
Werkloosheid: 26%
Grootte: 33x Nederland
Landschap: hooggebergte in het binnenland, heuvels aan de randen, smalle, lange kust
Regeringsvorm: democratie, president Thabo Mbeki
Taal: Zuid-Afrikaans, Engels en diverse Afrikaanse stamtalen
Macho Brazilië
Een eigenwijze, maar schatrijke reus
Brazilië is om andere redenen de komende tien jaar een zeer interessante zakenpartner. Maar dan moet u wel opschieten. Brazilië is een krachtpatser op het gebied van grondstoffen: goud, edelstenen, platina, bauxiet, uranium, olie en nog veel meer. Daarbij is het de belangrijkste exporteur van suiker, koffie en rundvlees. Bovendien is Brazilië hét land van de duurzame energie: hout voor elektriciteit, suikerriet als brandstof voor auto's.
Brazilië is misschien het meest omstreden BRIC-land, de lummelende puber die toch wel goede cijfers denkt te halen. Maar Brazilië is niet voor niets een BRIC-land. Door de hoeveelheid grondstoffen en de verschillende groeiende bedrijfssectoren (energie, bosbouw, vastgoed, constructie, financiële sector en mijnbouw) én door de grootte van de eigen economie, is Brazilië van nature sterk. China is voor een deel afhankelijk van de grondstoffen van Brazilië. Het is de vraag of China zonder Brazilië zo sterk was geworden.
De Braziliaanse real staat sterk ten opzichte van de euro en de dollar, de rente gaat naar beneden. "Tegelijkertijd zit daar een addertje onder het gras", zegt Floris Kleemans, senior econoom Latijns Amerika bij ABN Amro. "Vooral de centrale overheid heeft een enorme bestedingsdrang en ziet haar uitgaven elk jaar met gemiddeld 15 procent groeien. Die situatie is nu al tien jaar aan de gang. Er zijn grondstoffen genoeg dus de overheid deelt het geld uit als Sinterklaas. Juist rijke landen voeren vaak een lui economisch beleid, kijk maar naar het oliegeld van Saoedi-Arabië. Dit gevaar ligt ook in Brazilië op de loer."
Door de vele grondstoffen zijn er de laatste jaren steeds meer aanpalende bedrijfssectoren in Brazilië opgezet. Een voorbeeld: vroeger werden de Braz-
iliaanse bomen omgehakt en rechtstreeks naar Europa getransporteerd om daar verder verwerkt te worden. Nu vindt het hele proces van boom tot stoel steeds meer in Brazilië zelf plaats.
Hard ontslagbeleid
Werknemers zijn er genoeg. En je komt een stuk makkelijker van ze af dan in Zuid-Afrika. "Ontslag hoort bij het Brazilaanse leven", weet Pieter Eemsing, voormalig countrymanager Brazilië van de ABN Amro Bank. "Mensen voelen zich niet mislukt als ze ontslagen worden. Het Braziliaanse ontslagbeleid is nog harder dan Noord-Amerika." Maar met het gemak waarmee Braziliaanse werknemers van werkgever naar werkgever hoppen, gaan ze ook met het bedrijf om. "Het is geen probleem om de volgende dag bij de concurrent te werken", bevestigt Kleeman.
Het opleidingsniveau van de Brazilianen is door de bank genomen goed, de universiteiten hebben een prima niveau. Maar de vooropleiding is duur, die kunnen alleen de rijke Brazilianen zich veroorloven. In de praktijk volgt de armere slimme Braziliaan daarom een hbo-opleiding. Pieter Eemsing heeft desondanks goede ervaringen met het Braziliaanse management. "Voor zover ik weet zit het voltallige lokale management van de ABN-Amro er, op één na, nog steeds."
Brazilië is geen lieve zakenpartner. Dat komt misschien omdat er, plat gezegd, meer te halen dan te brengen valt. Dus waarom zou Brazilië de armen voor de hele wereld spreiden? De Braziliaanse overheid is helemaal niet zo gediend van vrije markteconomie. Het belastingklimaat is er dan ook niet gunstig. Voor de grote jongens biedt Brazilië heel grote kansen, voor het midden- en kleinbedrijf is het de vraag of de kosten en moeite opwegen tegen de baten. Het kan ook simpeler. Kleeman: "Bespaar jezelf de rompslomp en investeer in Brazilië via de beurs. Ook daarvoor is het een ontzettend goed land."
BRAZILIË
Aantal inwoners: 190 miljoen
Munteenheid: real
Groei BBP: 2,9%
Inflatie: 4,2%
Werkloosheid: 8,4%
Grootte: 240x Nederland
Landschap: regenwoud, beboste Savanne, kustlengte 7920 km
Regeringsvorm: democratie, president Luiz Inácio Lula da Silva
Taal: Portugees
* De term BRIC is een afkorting van de landen Brazilië, Rusland, India en China. Er bestaat globaal overeenstemming dat de term voor het eerst duidelijk werd gebruikt in een proefschrift over de investment banken van Goldman Sachs. Het belangrijkste punt in dit document uit 2003 was de argumentatie dat de BRIC's zich zeer snel ontwikkelen en rond het jaar 2050 de meeste van de huidige rijkste landen van de wereld zullen hebben ingehaald. (Bron: Wikipedia)
