Geen producten in de winkelwagen.
Elk half uur een bombardement van beursnieuws, sport en actualiteiten. Met een nieuwe eigenaar en een fm-frequentie op zak is BusinessNieuws Radio na vijf jaar ploeteren klaar om door te groeien. Maar wie zit daar eigenlijk op te wachten? “Ik klink hard, maar dat station zal een marginale doelgroepenzender blijven.”
“Dan nog de flitsers. Op de A2 richting Oudenrijn wordt gecontroleerd op de brug bij Vianen. Let u daar op twee agenten in een politieauto en nog één op een motor. Verder op de A10 van Zaanstad in zuidelijke richting op het viaduct voor de Zeeburgertunnel: daar staat een lasergun.” Het is donderdagochtend, in de studio van BusinessNieuws Radio in Amsterdam. Presentator Marjan van den Berg heeft net het nieuwsbulletin voorgelezen en sluit af met een oproep voor Neerlands bekendste verkeerskliklijn. “Hebt u zelf een flitser gezien? Laat het ons even weten: 020-5158515. En alvast bedankt voor uw telefoontje.”
Achter een paneel in de regiekamer schakelt de technicus over naar de reclame. Hoofdredacteur Michiel Bicker Caarten kijkt staand over zijn schouder mee. Op zachte toon (de uitzending gaat binnen een minuut weer verder) legt hij uit dat niet iedereen even blij is met de flitsmeldingen. De politie wel, die ziet niets liever dan massaal op de rem trappende automobilisten. Vreemd genoeg strijken de meldingen enkele brave luisteraars tegen de haren. “We worden elke dag wel gebeld met klachten. Luisteraars die zich afvragen waarom we de politie niet gewoon hun werk laten doen.” Hij laat een A4’tje zien met een paar alinea’s tekst. “Dit geef ik zometeen aan de receptioniste. Ik heb wat standaard antwoorden achter elkaar gezet op vragen over het waarom van de flitsmeldingen. Kan ze dat voorlezen als er weer geklaagd wordt.” Wie straks nog belt, moet met een goed verhaal komen. “Wat wij doen, doet het Korps Landelijke Politiediensten ook. Zij melden iedere dag voor een aantal plekken waar ze op snelheid gaan controleren,” klinkt het binnenkort aan de andere kant van de lijn. En als de woeste beller nog niet is overtuigd, wil namedropping nog wel eens helpen. “De flitsmeldingen van BNR en andere radiostations zijn door premier Balkenende al eens ‘een nuttige service’ genoemd.” Goedgekeurd door de grootste fatsoensrakker van het land. Wat valt daar nog tegen in te brengen?
Een nette prijs
Een complimentje uit het Torentje is natuurlijk nooit weg, maar een echte opsteker kreeg BusinessNieuws Radio (BNR) op 26 mei van het ministerie van Verkeer & Waterstaat. Het station sleepte die dag bij de herindeling van de commerciële ether een landelijke fm-dekking in de wacht. De nieuwszender ‘voor wie nieuws business is,’ is nu door heel Nederland te beluisteren. De fm-signalen zijn bovendien sterker dan voorheen. Geen gehannes meer in de auto met een ontvangst die om de paar kilometer wegvalt.
Moderne radio’s ‘volgen’ de zender nu door het hele land. Paginagrote advertenties in dagbladen en tijdschriften wijzen het luisterpubliek nu al weken lang op dit nieuwe gemak.
Op het hoofdkantoor van Het Financieele Dagblad in Amsterdam blikt directeur Philip Alberdingk Thijm, sinds 1 maart de baas van de zender, tevreden terug op de race voor de licentie. Ook al moest hij daarvoor diep in de buidel tasten. “Ach, als ik die 1,3 miljoen euro afzet tegen sommige andere bedragen die zijn betaald, vind ik het een hele nette prijs. We verdienen het uiteindelijk ook wel weer terug. Alleen niet in 2003.” Voor het nieuwskavel, het segment van de ether dat stond gereserveerd voor actualiteitenprogramma’s, had zich maar één andere kandidaat gemeld: Sport Radio. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden beloofde initiatiefnemer Pierre Karsten, bekend van de Boomerang-ansichtkaarten, naast sport ook algemeen nieuws en muziek. Eén narigheidje: Karsten had alleen een idee op papier. Geen toeval dus dat juist BNR, met een studio en vijf jaar ervaring, de hoofdprijs in de wacht sleepte. “Nou, ik ben het er niet mee eens dat BNR al bij voorbaat die licentie zou krijgen,” verweert Alberdingk Thijm zich. “Karsten was een uitdrukkelijke en ik denk ook serieuze concurrent. Hij was bereid bijna twee keer zoveel te betalen voor die frequentie als wij.” Om daar met pretoogjes aan toe te voegen: “Maar wij hebben het uiteindelijk gewonnen op programmering.” De reputatie van het Financieele Dagblad als kersverse eigenaar hielp natuurlijk ook een handje mee in politiek Den Haag. En nog belangrijker: de verplicht ingediende winstprognose zag er dankzij een vooraf toegezegde investeringsimpuls van het FD een stuk florissanter uit dan zonder die steun.
Met een vergunning voor acht jaar op zak, hoopt BNR een periode van onzekerheid en stagnatie definitief af te sluiten. De zender was tot voor kort maar in 25 procent van het Nederlandse grondgebied via de ether op fm te beluisteren. Dit geringe geografische bereik vertaalde zich in het Continue Luisteronderzoek (CLO) in luisterdichtheden die gemiddeld niet boven de 0,3 procent uitkwamen. En dat zette op zijn beurt weer een rem op verdere investeringen in de kwaliteit van de zender. BNR is in tegenstelling tot publieke zenders voor zijn inkomsten volledig afhankelijk van adverteerders. Die parkeren hun reclame-euro’s liever bij grote publieksfavorieten als Sky Radio of Radio 538. Kort gezegd zat BNR gevangen in een vicieuze cirkel: zonder landelijke fm-frequentie weinig bereik, weinig inkomsten en zo nauwelijks groeimogelijkheden. De zender heeft sinds de eerste uitzendingen in september 1998 nog geen enkel financieel jaar positief afgesloten.
Het is de tragiek van falend overheidsbeleid. Opeenvolgende staatssecretarissen van Verkeer & Waterstaat, die de frequentieverdeling in hun portefeuille hadden, slaagden er niet in te kiezen tussen een veiling of een vergelijkende toets. Het duurde twee jaar voor de knoop werd doorgehakt en de veiling definitief van tafel werd geveegd. In deze onzekere periode was de zender no-go voor investeerders. Niemand waagde zich aan een operatie met een zwaard van Damokles boven het hoofd. Uitgever Willem Sijthoff en participatiemaatschappij HAL namen in 2000 weliswaar de 91 procent over van de toenmalige eigenaren Manaus, Wegener en Willem van Kooten, maar ze hielden vervolgens de hand op de knip. Dit gaat veranderen, belooft Alberdingk Thijm nu. “Als je kijkt naar out of the pocket investeringen, dan verspijkeren we in 2003 zo’n half miljoen euro. Dat is 18 procent van het totale budget voor de zender. Ik vind dat niet verkeerd, in een half jaar tijd.”
Plakmedium
Wat staat er te veranderen? Allereerst moet de kwaliteit van de zender omhoog. Alberdingk Thijm wil meer diepgang, meer duiding en een ruimer nieuwsaanbod. BNR is straks te vinden bij beurzen, congressen, en evenementen als de uitreiking van de Henri Sijthoff-prijs voor financiële verslaglegging. Het principe van rolling news, de verdeling van een uur uitzending in twee blokken van elk dertig minuten met vaste onderdelen als nieuws, sport en beurs, blijft overeind. Maar qua inhoud is er nog een slag te maken, vindt Alberdingk Thijm. “Kijk, zo’n eerste blok is prima om heet nieuws te brengen. Maar dan moet je in het tweede en derde half uur al verdieping aan kunnen bieden, of met nieuwe feiten komen. Mijn observatie is dat dit nu onvoldoende gebeurt.” Die kritiek wordt breed gedeeld. BNR staat bekend als een zender die je binnen een half uur alle hoofdpunten uit het nieuws geeft, maar waar je vervolgens weer van weg zapt. “Ik heb vanochtend nog even een uurtje geluisterd,” zegt Henk van Hoorn, die als hoofdredacteur van Radio 1 over een getraind oor beschikt. “Maar van dat uur nieuws is me weinig bijgebleven. Het is een bombardement van feiten, achter elkaar door. De context van het nieuws ontbreekt veelal. Alleen op financieel terrein doen ze daar echt hun best voor. Dat principe van rolling news werkt in Nederland gewoon niet. Luisteraars zijn geen zappers. Je zet de radio op een bepaalde zender en je zapt niet snel naar een ander.”
In zijn werkkamer veegt Bicker Caarten, sinds 1999 hoofdredacteur van BNR, de kritiek op felle toon van tafel. “Luisteraars blijven helemaal niet op één zender hangen. Die zappen voortdurend van nieuws naar muziek en weer terug. Dat doe ik zelf ook als ik in de auto zit. Het idee dat radio een plakmedium is, wordt in Hilversum staande gehouden, maar in de echte wereld is iedereen er allang van overtuigd dat het anders is. Luisteraars hebben geen tijd voor lange radioreportages. Ze willen snel de headlines horen. Onze doelgroep bestaat uit hoogopgeleide mensen met een druk leven. En heel belangrijk: met een baan. De helft van de luisteraars van Radio 1 heeft geen werk. Echt waar.”
Het principe van rolling news komt, hoe kan het ook anders, uit de Verenigde Staten. Het radiostation W.I.N.S. begon al in 1965 met nonstop nieuwsuitzendingen. De gedachte erachter was dat een autoritje in Amerika gemiddeld twintig minuten duurde. “You give us twenty-two minutes, we’ll give you the world,” beloofde het station. Zonder ruim bemande en fulltime draaiende redactie had de commerciële zender al snel een kostenvoordeel op de concurrentie. Niet geheel onbelangrijk in Amerika waar het begrip publieke omroep niet bestaat. Bij BNR is het niet anders. Er werkt vijftig man en ze passen al jaren tot de man in het monumentale negentiende-eeuws pand in hartje Amsterdam. “Kom, dan laat ik je even de redactie zien,” zegt Bicker Caarten. Hij opent de duur van zijn kamer en loopt de trap af naar de eerste etage. Achter computerschermen tikken drie redacteuren braaf hun nieuwsstukjes. In de kamer ernaast huist normaal gesproken de financiële redactie, maar die maakt nu een uitgestorven indruk. Geen bedrijfsnieuws vandaag? “Jawel, hoor. Er zijn er een paar met vakantie en de rest is op reportage,” reageert Bicker Caarten.
Doorzeuren
Financieel nieuws, en dan vooral ontwikkelingen op de effectenbeurzen, was in de begintijd de spil waar het bedrijf om draaide. BNR leek op het hoogtepunt van de beurshausse een gouden formule in handen te hebben. Particulier beleggen was in de mode. Wie toegaf maandelijks geld op een spaarrekening te storten, werd op feestjes de risee van de avond. Beleggers eisten bijna per minuut op de hoogte gehouden te worden van het beurscircus. Deze glorieuze tijden kregen de bijnaam ‘camping hausse,’ genoemd naar beleggers die vanaf hun vakantieadres de orders doorbelden naar hun broker. Multimediale nieuwsgaring leek de toekomst te hebben, vooral toen uit onderzoek bleek dat veel internetters tijdens het surfen de radio aan hadden staan. In oktober 2000 werd BNR gekocht door beleggingssite The Floor, eigendom van Sijthoff en HAL. De synergie die de alliantie moest opleveren,
is er nooit gekomen. Met het inklappen van de beurs, en het drama rond WorldOnline, kwam een einde aan het internetavontuur. Bicker Caarten, toen ook nog directeur van het station, besloot tot een koerswijziging. “Ik riep de redactie bij elkaar en ik heb tegen ze gezegd: jongens, de beurs is uit. Dus laten we niet doorzeuren over die koersen, de luisteraar wil dat helemaal niet meer horen.” The Floor, dat alleen maar geld had gekost en te weinig actieve bezoekers trok, werd samengevoegd met de site van de radiozender, BusinessNieuws Online. De financiële berichtgeving ging terug van twee naar een minuut per keer. BNR moest een meer algemene nieuwszender worden en kreeg twee nieuwe verslaggevers in Den Haag. De vrij jonge redactieploeg was al eerder versterkt met ‘zwaardere’ presentatoren als Mickey Huibregtsen (oud-topman bij McKinsey & Co.), sportmarketeer Frank van de Wall Bake en Carlo Brantsen, de hoofdredacteur van autoblad Carros Magazine. Twee jaar later is alle aandacht gericht op de combinatie radio-krant. De directie van ‘Het Financieele Dagblad’ is er van overtuigd dat hier meer toekomst in zit dan in de verlieslijdende alliantie radio-internet. Nu al produceren de buitenlandse correspondenten van het FD regelmatig reportages voor BNR, en Bicker Caarten is vastbesloten om ook redactieleden van het FD achter de radiomicrofoon te krijgen. De twee redacties worden niet in elkaar geschoven, ze zullen elkaar gaan versterken. Het is nog maar de vraag of dit gaat lukken. De twee bedrijfsculturen zijn totaal verschillend. Radio is een snel medium, de mensen die er werken zijn relatief jong. Presentatoren en verslaggevers moeten zich binnen luttele minuten waarmaken. Bij het FD ligt dat net iets anders, erkent Bicker Caarten. “De redactie daar is een stuk ouder. Die mensen daar zijn bedachtzaam, grondig en heel deskundig. Er zit een enorme schat aan kennis, diepgang en historisch besef. Het zijn grote verschillen, maar we kunnen ook van elkaar leren. Dat archief en die kennis kan BNR gebruiken. Dat betekent niet dat een redacteur die al 85 verhalen over Ahold voor de krant heeft geschreven meteen in de uitzending zijn zegje kan doen. Het gaat op vrijwillige basis en we gaan kandidaten eerst testen.”
Bakken met geld
Maar kiest het FD met deze multimediale aanpak wel voor de juiste strategie? Samenwerking tussen een krant en een landelijke radiozender is in Nederland nog nooit vertoond. Wel in het buitenland. In Florida produceert één en dezelfde redactie nieuws voor de Tampa Tribune, radiostation WFLA en nieuwssite TBO.com. In Zweden doet Aftonbladet hetzelfde, terwijl in Spanje de sportkrant Marca na het succes van een radiozender overweegt een televisiekanaal op te starten. Het zijn geïsoleerde initiatieven met uiteenlopende formules en doelgroepen. “Niemand heeft het antwoord hoe je het precies moet doen,” erkent Alberdingk Thijm. “Sommige partijen voegen redacties samen, anderen houden specialisten aan. Maar één ding is zeker: als krant redt je het niet als je monomediaal bent.” Cijfers bevestigen dit sombere toekomstbeeld. De betaalde oplage van het FD is vorig jaar gedaald van 63.000 naar 57.000 en die trend is, zo wordt algemeen aangenomen, niet meer te keren. De werkende man- of vrouw consumeert nieuws op een totaal andere manier dan vijf jaar geleden, toen begrippen als gsm, e-mail, thuiswerken nog niet waren ingeburgerd. “Het komt erop neer dat een werkdag begint op het moment dat iemand in zijn auto stapt en die gsm begint te piepen. Je moet zorgen dat je zo iemand ook tijdens die autorit bereikt met nieuws,” weet Alberdingk Thijm. Kortom, het FD wil zichzelf heruitvinden en groeien van dagbladuitgever tot nieuwsorganisatie.
Het kleine BNR is de enige commerciële partij in Nederland die voor een alliantie met een zakenkrant in aanmerking komt. Maar dit station heeft één groot nadeel: het opereert in een markt die sterk door de overheid wordt gedomineerd. Radio 1 staat dankzij de Mediawet op een onbereikbare hoogte qua budget, bereik, kwaliteit en snelheid. “Bij de vuurwerkramp in Enschede liet BNR het afweten,” weet Van Hoorn van Radio 1. “Met hun middelen kon je ook niet verwachten dat ze er snel bij waren. Goede radio kost nu eenmaal bakken met geld. Dat verdien je niet door maar één specifiek segment van de markt te bedienen, zoals BNR doet. Ik klink hard, maar dat station zal een marginale doelgroepenzender blijven.”
Mariëlle Slenders, rtv-director bij mediabureau Zenith/Optimedia, is het met Van Hoorn eens. “BNR is maar beperkt interessant voor adverteerders. Het is een leuke toevoeging in het zakelijke segment, maar hun tarieven voor radiospotjes zijn relatief duur. Per procent bereik betaal je al snel drie keer meer dan bij Sky Radio.” Slenders betwijfelt bovendien of het bereik van BNR zal toenemen, louter en alleen door de aanwinst van een landelijke fm-frequentie. “De doelgroep van BNR werd al optimaal bediend. Die zit in de Randstand, niet in de provincie.”
Alberdingk Thijm kan, eenmaal geconfronteerd met deze kritiek, alleen maar lachen. “In die luistercijfers zijn alle leeftijdsgroepen meegenomen, alles boven de tien jaar. Onze doelgroep is veel ouder, die is daarin ondervertegenwoordigd. Geen wonder dat we laag scoren.” En hoezo loopt BusinessNieuws achter de publieken aan bij de grote rampen? Ik dacht het niet, mijnheer. “Wij hadden toch als eerste het nieuws dat Máxima zwanger was?” Ja, dat was ook geen ramp natuurlijk, of je moet er een ingesleten aversie tegen het koningshuis op na houden. Geen nood, Alberdingk Thijm heeft nog voorbeelden genoeg achter de hand. “Toen de vliegtuigen de Twin Towers binnenvlogen, hadden wij binnen vijf mi-nuten onze man in New York live op de radio. Radio 1 zat toen nog te keuvelen over de keutelboertjes in Drente. En zo kan ik nog even doorgaan. Kijk, we concurreren ook niet bewust met Radio 1. Dat heeft geen zin. Die zender krijgt elk jaar van Sinterklaas een grote pot met belastinggeld. BNR is een commercieel bedrijf. Wij moeten zelf knokken voor onze euro’s. Daar zijn we goed in en daar blijven we goed in.”
