‘Fuck de regels’. Een grotere hartenkreet die uit het leven gegrepen is, kan de titel van het nieuwe boek van Ben Kuiken niet zijn.
GERECENSEERD:
Fuck de regels
Ben Kuiken
(Haystack, 203 blz.)
Als je een hek om mensen heenzet, krijg je schapen, zo haalt Ben Kuiken een uitspraak aan van William McKnight, de voormalige baas van 3M. De schrijver, journalist en oud-hoofdredacteur van Management Team signaleert in zijn nieuwe boek dat we als maatschappij hard op weg zijn om schapen te worden.
‘We zijn doorgeslagen in de regelzucht en het blauwdrukdenken’, betoogt Kuiken. In een poging om grip te krijgen op onze complexe samenleving, creëren we alleen maar meer regels, wetten, procedures, protocollen, handvatten en richtlijnen. Met als gevolg dat weinig mensen nog maar hun gezonde verstand (durven) te volgen.
Het leidt volgens Kuiken tot ‘schrijnende situaties’ zoals bij minderjarige asielzoekers die hier wel mogen studeren, maar de opleiding niet kunnen afronden omdat ze geen stage mogen lopen omdat dit wordt gezien als ‘arbeid’. Zijn hele boek staat vol met absurde en treurig stemmende voorbeelden die niet beperkt blijven tot Nederland, waarin mensen stoppen met nadenken en zich apathisch verschuilen achter de regels. Zoals het geval van een Brit die verdronk in een vijver omdat de brandweer die aan de kant stond te kijken niet bevoegd was om in dieper water dan 10 cm te waden. De duikers die dat wel mochten, arriveerden helaas te laat.
Pavlovreactie
De noodkreet van Kuiken ligt me na aan het hart. Ook ik kan me dood ergeren aan de verambtelijking en regeldrang. De Pavlovreactie van politici op incidenten draagt daar alleen maar aan bij. Zodra er iets gebeurt dat eigenlijk buiten het bereik of de verantwoordelijkheid ligt van de overheid en waarop deze nauwelijks had kunnen anticiperen, reageren politici doorgaans toch met nieuwe regels. Daarmee creëert de overheid niet alleen een schijnveiligheid, maar accepteert ze ook verwachtingen die burgers hebben, terwijl ze die niet waar kan maken. (Wie niet weet over welke burgers we het hier hebben, moet maar eens een paar afleveringen bekijken van de Rijdende Rechter waar burgers de gemeente aanklagen als ze keihard van hun fiets zijn gevallen omdat er bij een hoge stoep geen bordje stond dat ze daar niet mochten fietsen).
Ook Kuiken is de symboolwetgeving van de politiek zoals het burkaverbod een doorn in het oog. Maar hij ageert ook tegen de doorgeschoten liberalisering en intern toezicht, bijvoorbeeld in de (stopwatch)zorg en schoonmaakbranche, die ook tot een enorme toename aan quota, targets, meldplichten en urennormen hebben geleid. Hoewel minister Donner vorig jaar nog meldde dat de regeldruk in het bedrijfsleven met 30 procent is afgenomen, blijkt uit een onderzoek van de Universiteit Utrecht dat de privatisering in de zorg alleen al heeft geleid tot een explosieve groei van 230 procent aan wetsartikelen en bepalingen.
Een ander onderzoek van de Boston Consulting Group wijst uit dat bij Amerikaanse en Europese ondernemingen het aantal procedures, managementlagen en coördinerende taken de afgelopen 15 jaar ook met 50 tot 350 procent is gegroeid. Volgens Kuiken ligt de oorzaak in ons mechanische wereldbeeld en het maakbaarheidsideaal van de jaren 60. Maar je kunt ‘regels niet met regels bestrijden’, regels leiden alleen maar tot nog meer regels. Bovendien is de paradox dat regels vooral het denkvermogen van mensen ondergraven om zelf met praktische oplossingen te komen.
Kostenplaatje
Al die bemoei- en bedilzucht is een kostbare zaak. Amerikaanse bedrijven zouden circa 328 miljard dollar per jaar verliezen aan productiviteit door de papierbureaucratie. En organisaties zoals de inmiddels bekende Buurtzorg van Jos de Blok scoort steevast spectaculair beter op productiviteit, overhead kosten en lager op ziekteverzuim.
Interessant is dat het bijeffect van de grote hoeveelheid regels asociaal gedrag zou zijn schrijft Kuiken. ‘Regels werken normondermijnend’. Als mens zijn we daardoor alleen nog maar bezig met het ‘ontduiken van de regels’ of het maximale te halen uit wat toegestaan is in plaats van dat we nadenken welk gedrag we zelf nog ethisch verantwoord vinden. Denk aan verkeersboetes of het rookverbod; wie weegt niet het risico af van de boete tegen de pakkans? Bovendien spreekt uit die regels ook weinig vertrouwen uit richting de burger.
Shared Space
Gelukkig, zijn er nog genoeg burgers die zich niet houden aan de regels. Zoals de intussen overleden Friese verkeerskundige Hans Monderman, die het concept shared spaces bedacht voor het dorpje Siegerswoude, dat geplaagd werd door verkeersongelukken. In plaats van verkeersdrempels en dergelijke aan te brengen, verbreedde hij juist de weg, verwijderde de strepen en bewegwijzering met als gevolg dat het verkeer vanzelf langzamer ging rijden.
Kuiken houdt in zijn onderhoudende boek een stevig pleidooi voor burgerlijke ongehoorzaamheid. Niet zodat we allemaal kunnen doen waar we zin in hebben. Maar juist om onze verantwoordelijkheid te nemen. Cheers to the crazy ones!
Afbeelding: MacTommy
Eerdere boekrecensies:
- Boekrecensie: De strateeg
- Boekrecensie: Masterclass Steve Jobs
- Boekrecensie: Creativiteit vereist eerst mislukking
