Een optimist die het zelf ook niet kon helpen. Zo wilde Albert Heijn graag herinnerd worden. Nederland verliest met het overlijden van 'meneer Albert' een van de grootste ondernemers van de afgelopen eeuw.
Met zijn familiebedrijf veroverde Heijn eerst Nederland en vervolgens een deel van de wereld. Maar het had ook heel anders kunnen lopen.
Aanvankelijk wil de jonge Heijn bij de marine. Want waarom goed worden in een vak waar zijn vader al goed in was? Maar hij krijgt op dertienjarige leeftijd polio en moet die droom laten varen. Het wordt toch het familiebedrijf dat zijn grootvader in 1887 startte. Het bedrijf waar Heijn mee opgroeit.
Na zijn opleiding aan Nyenrode, werkt Albert Heijn op diverse plekken bij de kruidenier. Zijn eerste baan: achter de toonbank. Van vader Jan Heijn leert hij dat het allemaal om de klant draait en dat je die aandacht voor klanten eigenlijk alleen maar kan opbrengen als je echt van mensen houdt. Een les die hij goed in de oren knoopt. Volgens John Rishton, de huidige bestuursvoorzitter van Ahold, kwamen klanten en medewerkers bij hem als vanzelfsprekend op de eerste plaats. "Hij was een charismatisch leider met een warme uitstraling die er zijn leven lang trots op was kruidenier te zijn'.
'Vader van de Nederlandse kruideniers'
Het huidige succes van moederbedrijf Ahold wordt voor een groot deel toegeschreven aan de kleinzoon van oprichter Albert Heijn. 'De vader van de Nederlandse kruideniers', zo typeert brancheorganisatie Centraal Bureau Levensmiddelenhandel hem. Maar eigenlijk luidt Heijn die – nog voor hij de touwtjes in handen krijgt -, het einde in van het traditionele kruideniersbedrijf, door de professionalisering tot supermarkt.
Die slag wordt halverwege de jaren vijftig ingezet, als Heijn samen met broer Gerrit Jan – die in 1987 bij een ontvoering om het leven komt -, een cruciaal besluit neemt. Het concern moet zijn koers verleggen. De jonge Heijn is in Amerika gecharmeerd geraakt van de formule voor zelfbediening. Dat moeten zij naar zijn smaak ook invoeren. Het concept is op dat moment omstreden in Nederland. Oom Gerrit, die in die tijd aan het roer van het familiebedrijf staat, is niet overtuigd en blijft zich vooral richten op de productiekant van het concern.
Strijd
Na een aantal jaren als onderdirecteur te hebben gewerkt, wordt Heijn in 1958 directeur van het winkelbedrijf. De zaak is op dat moment – met 365 kleine supermarkten die 7 procent van het marktaandeel hebben – de nummer twee in Nederland, na eeuwige concurrent De Gruyter uit Den Bosch.
Dit tot frustratie van de broers, die potentie zien voor groei. Ze besluiten dat het tijd is rigoureus afscheid te nemen van de kleine traditionele bedieningszaken. Er moeten supermarkten komen van minstens 200 en 500 vierkante meter. Het bedrijf moet vooral draaien om een optimale distributie en de beste locaties voor de supers. Voor dat laatste wordt de strijd aangegaan met machtige winkeliers als Vroom & Dreesman en de Bijenkorf.
Innovator
Heijn lijkt overal een oplossing voor te vinden. De invoering van de zelfbediening – met winkelmandje en karretje – krijgt hij er door. Samen met zijn uitvinding van de streepjescode, die het afrekenen bij de kassa's sterk vereenvoudigt. De ontwikkelingen betekenen een enorme slag in de supermarktwereld.
"Een bevlogen ondernemer met een visie die de wereldwijde voedingssector mede vorm heeft gegeven", stelt Rishton van Ahold dan ook. Volgens supermarktdeskundigen heeft Nederland zelfs een deel van het welvaartniveau aan Albert Heijn te danken. Zijn innovaties, doorzettingsvermogen en de ambitie om na de Tweede Wereldoorlog Nederland weer op te bouwen, speelden een grote rol. Honderdduizenden mensen vonden werk in zijn bedrijven.
'Een van de aartsvaders van het Nederlandse bedrijfsleven', stelt Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Maxime Verhagen. Heijn was volgens de minister het toonbeeld van Hollandse ondernemingszin. "Een man met creativiteit, eigenzinnigheid en doorzettingsvermogen. Geen enkele ondernemer heeft de afgelopen decennia zoveel invloed gehad op het dagelijks leven in Nederland als hij. De kruidenier leeft voort in woorden die je overal en elke dag kunt horen: ’Ik ga even naar de Albert Heijn’."
Ahold
Heijn was van 1962 tot 1989 bestuursvoorzitter van het concern. In de 27 jaar van zijn presidentschap ontwikkelde de kruidenier tot Ahold: een van de grootste detailhandelconcerns van de wereld. In Nederland schoven meerdere concerns onder de Ahold-paraplu, zoals de drogisterijketens Etos en De Tuinen, slijterij Gall & Gall en snoepconcern Jamin. De supermarkt waaierde uit naar onder meer Spanje, Tsjechië, de Verenigde Staten en Zuid-Amerika. Aan de groei die Heijn inzette, lijkt nog steeds geen eind te komen. België is het volgende land waar het concern een greep doet naar de macht.
De boekhoudaffaire was uiteindelijk Heijn's zakelijke dieptepunt. Notabene door een man die hij zelf binnen had gehaald om de internationale expansie verder vorm te geven, Cees van der Hoeven. "Ik voel me zwaar verneukt", zei Heijn toen naar buiten kwam dat Van der Hoeven de cijfers had verdraaid om de gang naar het buitenland te kunnen bekostigen.
Doctor Heijn
Na zijn aftreden als bestuursvoorzitter bleef Albert Heijn lange tijd actief in het bedrijfsleven en de maatschappij. Hij was commissaris bij onder meer Ahold, ABN Amro, Transavia, Reesink en Randstad, bekleedde bestuursfuncties bij het Amerikaanse Food Marketing Institute en de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, was voorzitter van de Zaanse Schans en lid van de Rotary Club in Zaandam.
Albert Heijn sleet zijn laatste levensjaren hoofdzakelijk in Engeland. De man die als derde generatie en laatste aanvoerder namens de familie het bedrijf hielp uitbouwen, kon ook daar het ondernemen niet laten. Samen met zijn vrouw dreef hij nog jaren enkele winkels, een brasserie, een restaurant en een bed-and-breakfast. Doctor Heijn was hij voor de Britten.
Afgelopen donderdag overleed hij, 83 jaar oud.
