Bijna tien jaar lang werkt Linda Guijt bij de politie. Daar zet zij zich in om de hiërarchische organisatiecultuur te doorbreken. Het leiderschap is gericht op incidenten, maar de uitdagingen zijn complex en vragen een andere stijl. Ze schrijft haar bevindingen over die moeizame verandering ook op.
Een van de topmensen is daardoor geraakt en wil helpen. Althans daar lijkt het op. Tijdens de afspraak blijkt dat dit niet zijn eigen initiatief is. ‘Hij had geen duidelijk beeld waar ik vandaan kwam. Hij kon zich niet in mijn probleem herkennen, omdat hij niet wist wat het probleem was.’
Wat is er aan de hand? Die manager denkt dat ze een burn-out heeft. Een typisch gevalletje van perceptie in de praktijk. En bovendien waargebeurd, vertelt Linda Guijt tegen MT/Sprout.
Wat is perceptie?
Guijt heeft na haar studie psychologie en neurowetenschappen bijna een decennium voor de politie gewerkt. Het is haar droombaan, want ‘er is niets complexer dan criminaliteit’. Alleen overheerst na de laatste uitwisseling het gevoel dat het tijd is om afscheid te nemen.
Ze neemt ontslag. Na een omweg als consultant in cybercriminaliteit keert ze terug naar haar eerste liefde: het al even complexe brein. Vandaag begeleidt ze als consultant bedrijven, leiders en teams in het ontwikkelen van hun ‘perceptuele intelligentie’.
Wat dat allemaal inhoudt, beschrijft ze in een boek dat net is uitgekomen: Perceptie: verrassende inzichten die je leven voor altijd veranderen. Maar wat is perceptie eigenlijk? ‘Perceptie is alles vanaf onze waarnemingen tot de uiteindelijke interpretatie die we daaraan geven. Dat is geen objectief, maar een subjectief proces in je brein.’
Positieve invloed
De signalen die binnenkomen, zijn nog objectief. Maar niet alles wat je ziet, hoort, voelt, proeft of ruikt komt binnen. Wat wél door het filter in je brein sijpelt, hangt weer af van de aandacht die je eraan besteedt.
‘De kleuring die we vervolgens aan onze waarneming geven, wordt erg beïnvloed door alles wat we al meegemaakt hebben.’ Dat gaat ook over onze emoties, onze verwachtingen, legt ze uit.
‘We verwerken niet alleen, maar we voorspellen zelfs wat er gaat komen. Daarvoor gebruiken we in ons brein patronen. Alleen zijn we ons daar niet van bewust. We laten ons door onze perceptie leiden, zonder dat we dat doorhebben.’
‘Als je de hele dag bewust bezig bent met wat zich in je brein afspeelt, dan functioneer je niet meer. Maar je kunt wel bepaalde vaardigheden aanleren waardoor je een positieve invloed kunt hebben op die perceptie. Daarmee kun je je perceptie in je voordeel laten werken.’
Lees ook: Ons brein is nog niet klaar voor disruptie
Vastzitten in patronen
Hoe werkt perceptie je dan tegen als leider? ‘We missen bijvoorbeeld allemaal signalen. Wat we niet verwachten, dat horen en zien we niet. Iedereen is blind en doof voor veel dingen die gebeuren, daar ontkom je niet aan. We zitten vast in bestaande patronen, maar je wilt eigenlijk nieuwe patronen activeren.’
‘Dat kan door je aandacht meer te richten op wat je niet verwacht. Door een open blik aan te nemen, nieuwsgierig te zijn. Als je bijvoorbeeld een fout maakt, dan activeer je nieuwe patronen in je hersenen. Dat maakt dat je ervan kunt leren.’
Maar bij fouten wordt evenmin een correcte weergave gegeven van wat er echt is gebeurd. Wat doe je daar dan mee? ‘Je moet er altijd van uitgaan dat iets wat verteld wordt altijd gekleurd is, dat is nu eenmaal hoe perceptie werkt.’
‘We zien fouten nog te veel als falen, we hangen daar een schuldvraag aan. Veel leiders denken ook dat als ze fouten niet bestraffen, dat hun medewerkers vervolgens denken dat alles mag. Als je mensen afstraft op hun fouten, dan kun je er vergif op innemen dat ze fouten gaan achterhouden, dat ze de waarheid gaan verdraaien.’
Perceptie: Verrassende inzichten die je leven voor altijd veranderen is geschreven door Linda Guijt. Het boek is onder meer te bestellen via managementboek.nl.
Lerend team creëren
‘Wat je als leider juist wilt, is een omgeving creëren waarin fouten worden erkend, worden geanalyseerd en dat ervan wordt geleerd. Je moet als leider zelf laten zien dat je fouten maakt, daar open over rapporteren wat je ervan geleerd hebt, en hoe je daar in het vervolg mee omgaat.’
‘Je bent een lerend team, je wilt samen de grenzen opzoeken. Dat leidt onvermijdelijk tot fouten. Maar door experimenten in te voeren, wordt de drempel om te zeggen wat er mis is gegaan minder hoog. Wat werkte er niet, wat leren we ervan en hoe gaan we door? Dat is slim fouten maken.’
Hoe werkt perceptie voor je als leider? Guijt geeft een actueel voorbeeld van de kracht van het omschakelen van een negatieve naar een positieve perceptie. ‘Je ziet nu generatieve AI een enorme vlucht nemen, met ChatGPT als de bekendste.’
‘Veel leiders vragen zich vandaag af hoe ze dit kunnen inzetten om hun personeelstekorten op te lossen, of hoe ze met minder personeel meer kunnen bereiken. Ze zien het als een soort gouden ei: dit is dé oplossing.’
AI en perceptie
‘Die reactie is erg gedreven vanuit kortetermijnwinst, gericht op efficiëntie en optimalisatie. Een negatieve benadering. Op het moment dat er iets verandert, word je – juist omdat je zo geoptimaliseerd bent – uit de markt verdreven. Je hebt geen enkele veerkracht meer over.’
‘Het zou veel logischer zijn dat je je als leider afvraagt: welke nieuwe ontwikkelingen komen er straks op ons af dankzij generatieve AI? Wat kunnen we hiermee doen, waar we eerst geen tijd, geld of middelen voor hadden? Hoe worden wij een frontrunner in onze markt om daar vervolgens het maximale uit te halen?’
‘Je bent daarmee veel meer toekomstgericht en veel positiever. Zo neem je je mensen mee in een nieuwe ontwikkeling in plaats van dat je ze erdoor probeer te vervangen. Je leert ze de nodige nieuwe vaardigheden aan. Als er dan iets verandert, dan zijn je mensen voorbereid. Daardoor kun je gebruik maken van unieke kansen.’
Eigenschappen die je niet kunt kopen
Leiders teren sowieso te veel op oude, ingesleten patronen, merkt Guijt op. ‘Efficiëntie en optimalisatie werkten goed in het industriële tijdperk. Maar met de complexe en disruptieve omgeving van vandaag red je het daar niet meer mee als leider.’
‘Als je kijkt naar de ingewikkelde vraagstukken die op ons afkomen, dan wil je dat je mensen creatief zijn, doorzettingsvermogen tonen, een lerend vermogen hebben, dat ze zich aanpassen.’ Leiders kunnen hier in de praktijk nog wel wat meters maken, vindt ze.
‘Dat zijn namelijk allemaal eigenschappen die je niet kunt kopen, daar kun je geen beloning of straf tegenover zetten. Deze eigenschappen kunnen mensen alleen vrijwillig geven. Als jij niet effectief bent als leider, dan komen die er niet uit. Maar je hebt ze wel nodig in een complexe omgeving.’
Lees ook: Waarom werken voor een baas onnatuurlijk is
Ook gewoontes als team
Wie zijn of haar team vleugels wil geven met de kracht van perceptie, zal eerst moeten werken aan zelfkennis, legt Guijt uit. ‘Hoe jij als mens bent, bepaalt hoe je als leider bent. Wat weet je van je mensen, wat weten zij van zichzelf?’
‘Wat zijn je persoonlijke waarden en hoe pas je die toe? Welke patronen en gedragingen heb je aangeleerd als iets moeilijk wordt? Verstop je je ervoor? Blijf je daarvan weg? Je moet je daar bewust van worden.’
‘Ook als team ga je dat soort patronen en gewoontes creëren. Weet je als team dat je die patronen hebt, wanneer steken die de kop op? Waar komen ze vandaan? Wat wil je als team beschermen? Dan ontstaat een soort van aha, een bevrijdend gevoel, dit is er aan de hand, en nu kunnen we door.’
‘Maar dat is een enorme valkuil, want dat besef is niet genoeg. Oude patronen zijn zo ontzettend sterk. Het vraagt een enorme inspanning om ze te vervangen door nieuwe patronen. En dan moet dat nieuwe patroon ook nog echt goed ingesleten raken. Met een dagje op de hei breng je geen bestendige nieuwe patronen aan. Niet in je brein en niet in je team.’
Lees ook: Veranderen? Zo geef je je brein een schop onder de kont
