Robots hebben een grote ‘wow-factor’: ze combineren hightech met de belofte van flinke kostenbesparingen en efficiënter werken. Tegelijkertijd is het nog maar de vraag of robots die belofte meteen waarmaken: technisch kennen ze nog veel beperkingen. Bovendien brengt het werken met robots specifieke risico’s en valkuilen met zich mee. Wat zijn de belangrijkste? En: wat kun je er aan doen?
Risico #1: een onveranderd businessmodel
Veel maakbedrijven benaderen robotisering nog puur vanuit de technologie
Volgens onderzoeker Rinie van Est van het Rathenau Instituut benaderen veel maakbedrijven robotisering nog puur vanuit de technologie. ‘Ze vergeten dat robotisering gepaard gaat met het bijscholen van je personeel, met het overwinnen van weerstand én vaak met het flink op de schop nemen van de organisatie van je productieproces. Het klassieke succesvoorbeeld is Gerald Ford: die introduceerde de lopende band, maar combineerde dat met een vergaande opsplitsing van het productieproces in kleinere eenheden. Precies zo moeten bedrijven die met robots gaan werken, nadenken over hun arbeidsproces. Hoe kunnen mens en machine elkaar maximaal aanvullen?’
Risico #2: eentonig werk
Robotisering kan leiden tot onderbelasting en concentratieverlies
Net zoals de computer in de jaren 70 en 80, kan ook de robot volgens Van Est gebruikt worden om bestaand werk te verrijken. Tegelijkertijd moeten bedrijven er volgens Van Est voor waken dat de mens een ‘slaaf’ wordt van de robot, die alleen nog maar goed is voor ‘restwerk’ als procesbewaking en kwaliteitscontrole – werk dat de gemiddelde medewerker al snel als eentonig ervaart. Daar sluit risicospecialist Arnoud van der Bend van verzekeraar Centraal Beheer zich bij aan. ‘Robotisering brengt het risico van onderbelasting met zich mee: als het werk voor de mens eentoniger wordt, neemt de kans op concentratieverlies en daarmee op fouten toe. Mijn advies: maak actief werk van taakroulatie, zodat mensen beter bij de les blijven.’
Risico #3: fysiek letsel
Zorg voor heldere werkinstructies en duidelijke protocollen
In de zomer van 2015 vond in een Duitse Volkswagen-fabriek een tragisch ongeluk plaats: een 22-jarige technicus werd door een robot gegrepen, in de borst gestoken en vervolgens tegen een metalen plaat aangedrukt. ‘Een uitzonderlijk, maar tragisch ongeval’, zegt Van der Bend. ‘Het werken met robots brengt directe risico’s met zich mee, zeker nu ze steeds vaker autonoom door de fabrieksruimte bewegen.’
‘Naast zo’n ongeval als bij VW kan het daarbij bijvoorbeeld gaan om een robot die tegen een stelling met gevaarlijke stoffen aanrijdt. Ook maken sommige robots gebruik van lasers of andere stralingsbronnen, wat ook weer specifieke risico’s met zich meebrengt. Reden genoeg om veiligheid hét uitgangspunt te maken in het ontwerp van een robotlijn en te zorgen voor heldere werkinstructies en duidelijke veiligheidsprotocollen.’
Ook Van Est waarschuwt voor fysiek letsel, zeker nu robots steeds vaker ‘uit hun kooi’ komen en gaan samenwerken met mensen (de zogenoemde co-robotica). ‘De ontwikkeling van steeds lichtere robots gaat onverminderd voort. In Japan is het nadenken over veiligheid al zeker een jaar of zeven aan de gang, en inmiddels zijn er ook al ISO-standaarden waaraan robots daar moeten voldoen. Hier in Europa staan we eigenlijk nog aan de vooravond van die ontwikkeling, en dus zal er onherroepelijk leergeld betaald gaan worden. Het is dan ook slim om mensen goed te trainen – hoe om te gaan met robots en met noodsituaties? – en om goed na te denken over veiligheidswaarborgen, zoals een adequaat stopmechanisme.’
Risico #4: schending van privacy
Wat gebeurt er met al die data die robots genereren?
Robots worden, in de woorden van Rinie van Est, steeds ‘omgevingsintelligenter: ze verzamelen enorm veel data, óók over de medewerkers waarmee ze samenwerken. ‘Wat gebeurt er eigenlijk met die gegevens? Natuurlijk kun je ze gebruiken voor scholingsdoeleinden. Maar als je data vooral gebruikt om mensen ‘op hun handen’ te kijken, leidt dat geheid tot weerstand.’ Ook Van der Bend voorziet privacy-issues nu robots steeds meer gegevens voortbrengen. ‘Sensoren en camera’s genereren tal van meetgegevens en beelden. Er is nog weinig wet- en regelgeving op dit vlak, maar vanuit privacy-oogpunt is het sowieso verstandig te voorkomen dat deze data op straat komen te liggen.’
Risico #5: cybercrime
De toenemende datastroom rond robots leidt ook tot tal van cyberrisico’s, voorziet Van der Bend. ‘Het gevaar bestaat dat je robot gehackt of ‘gegijzeld’ wordt, met alle nare gevolgen van dien. Net als bij een ‘gewone’ productielijn is het daarom ook bij robots verstandig om vóóraf na te denken over noodprocedures. Wat doe je als een robot onverhoopt uitvalt? Is er back-upprogrammatuur voorhanden? Kun je nú al afspraken maken met je leverancier, zodat je de garantie hebt dat je in geval van nood snel weer up and running bent? Het is verstandig om alle verzekerbare én niet-verzekerbare risico’s goed in beeld te krijgen en werk te maken van preventie. Niet voor niets ondersteunen wij bedrijven steeds vaker met gerichte bedrijfsimpactanalyses en het opstellen van een risicoprofiel.’
Laat een ethische hacker je systemen doorlichten
Van Est raadt bedrijven aan om gebruik te maken van goed beveiligde, gesloten netwerken. ‘Maak vooral niet de fout om te denken dat er niemand geïnteresseerd is in je bedrijfsdata. Laat een ‘ethische hacker’ daarom periodiek je systemen doorlichten. Waar zitten nog eventuele zwakke plekken? Kies je ervoor om een robot te leasen, ga dan goed na wat er gebeurt met alle data. Bij voorkeur houd je je gegevens uiteraard zoveel mogelijk binnen de fabrieksmuren.’
Risico #6: te hoge kosten
Van Est herinnert zich een autofabrikant die een robot aanschafte om ruiten op auto’s te plaatsen. ‘In vergelijking met menselijke arbeid was deze robot nét iets goedkoper, maar onder de streep bleken er enorm veel mensen nodig om de robotlijn te onderhouden. Daarmee was deze fabrikant uiteindelijk een stuk duurder uit.’
Denk goed na over de hoge aanschaf- en onderhoudskosten
Van Est wil maar zeggen: bezint eer ge begint. ‘Soms is het verstandiger om de kat nog even uit de boom te kijken. Denk goed na over de hoge aanschaf- en onderhoudskosten en over wat de ingebruikname van een robot doet voor je businessmodel en je werkprocessen. Tegelijkertijd raad ik bedrijven aan om ook weer niet té lang te wachten, want gezien het tempo van alle ontwikkelingen bestaat de kans dat je over een tijdje niet meer relevant bent. Oftewel: vertrouw op je Nederlandse nuchterheid, maar zoek tegelijkertijd ook naar de juiste balans.’
Dit artikel is onderdeel van het dossier Made in NL. Bij MT vinden we dat Nederland trotser mag zijn op zijn maakbedrijven. Met Made in NL wil MT de kennisdeling binnen én over de sector bevorderen en maakbedrijven een podium bieden. Opdat we terecht trots zijn op de hidden champions van de maakindustrie. In deze missie wordt MT vergezeld door de volgende partners: Centraal Beheer, MBCF, NIBC, Salesforce en TNO.
Lees ook:
- Zo groeit Verhoeven Oss, ook tijdens de crisis
- Duurzame elpees ontwikkelen? Samen op zoek naar een alternatief voor vinyl
- Een partnership met een start-up: hoe pak je dat aan?
- Hoe val je op binnen het enorme vacatureaanbod?
