Hoe financier je grondstoffen bij circulair ondernemen? En hoe hergebruik je koffiedik? 7 vragen aan architect Thomas Rau.
Thomas Rau is een van de inspirerende pleitbezorgers van de circulaire economie. De architect pleit voor een nieuw economisch systeem waarin we producten niet langer bezitten, maar gebruiken. En waar bedrijven geen producten meer verkopen, maar service. Rau inspireerde Philips om Circular Lighting te ontwikkelen. Met zijn bureau Turntoo adviseert en inspireert hij bedrijven en overheden om een bijdrage te leveren aan de sprong naar de circulaire economie.
MT-lezers mochten vragen insturen voor deze inspirerende denker. In alle antwoorden sijpelt door: voor echt circulair ondernemen is een systeemverandering nodig. En voor die systeemverandering hebben we niet alleen een overheid nodig die weer gaat leiden, we moeten ook zelf veranderen. ‘Economie is nu de relatie tussen mens en geld. Economie moet veranderen in de relatie tussen mens en aarde, gekenmerkt door balans, respect, en wederkerigheid.’
#1. Wat kan de overheid doen om de hindernissen voor circulair ondernemen weg te nemen?
Vraag gesteld door: Evelien Nijeboer, als kunstenaar betrokken bij het Rijksduurzaamheidsnetwerk
Rau: ‘De aarde is een gesloten systeem. Alles wat daarin zit is eindig. Grondstoffen zijn eindig. Wat oneindig is, is arbeidskracht. De overheid zou wat eindig is moeten belasten, en wat oneindig is moeten ontlasten. Op dit moment is het precies andersom. Nog iets: in het gesloten systeem mag niets verloren gaan. Afval is grondstof die in de anonimiteit is gekomen. Voor alle producten moet een grondstofpaspoort komen, zodat alle grondstoffen hun identiteit behouden en geen afval kunnen worden.’
#2. Hoe kunnen we concrete eisen stellen voor bijvoorbeeld duurzame inkoop in de bouw, zodat circulariteit breder wordt toegepast?
Vraag gesteld door: Gijs Dröge, directeur Stichting Milieu Keur
Rau: ‘Duurzaamheid is een van de grote problemen van deze tijd aan het worden. Duurzaamheid optimaliseert het systeem, in plaats van het systeem te transformeren. Neem bijvoorbeeld materiaalschaarste. Alle materiaalbesparing, die door het optimaliseren van design te bereiken is, zal niet opwegen tegen de te verwachten groei van de consumptie. Alleen het overschakelen naar een circulair systeem, een transformatie dus, biedt een substantiële oplossing.
Ik denk dat de overheid weer overheid moet worden, weer leiderschap moet nemen en moet faciliteren wat de samenleving nodig heeft. Leiderschap houdt in niet faciliteren wat de mensen willen, maar wat nodig is. Leiderschap zou zijn: alleen bouwvergunningen afgeven als je aantoonbaar minimaal energieneutraal bouwt, of dat je alleen nog remontabel mag bouwen, dus dat alle onderdelen uit elkaar te halen zijn. Nog een eis zou zijn dat ieder gebouw een grondstofpaspoort heeft en dat iedereen die bouwt twaalf jaar verantwoordelijk is voor het gebouw. De transformatie zit in de stap van roofbouwmaatschappij naar een oogstmaatschappij. Rentmeesterschap dus.’
#3. Wat moeten we doen om de bekendheid van circulair ondernemen te vergroten om zo versnelling te veroorzaken?
Vraag gesteld door: Maikel Loots, ondernemer in onder meer planten, adviseur duurzaamheid
Rau: ‘Bekendheid en noodzakelijkheid zijn geen garanties voor verandering. Mensen die roken weten dat dat niet goed is, en toch veranderen ze niet. Er is maar één reden waarom er niks verandert: omdat we niet willen. Het probleem is dus onze mentale gesteldheid. Het echte doel is niet circulariteit, maar de mentale transformatie die leidt tot een andere verhouding tussen mens en aarde. Economie is nu de relatie tussen mens en geld. Economie moet veranderen in de relatie tussen mens en aarde, gekenmerkt door balans, respect, en wederkerigheid. We moeten dus vooral werken aan onze houding. Als iedereen ‘s ochtends een uurtje zou mediteren, zou dat al aardig opschieten.’
#4. Hoe kunnen MKB’ers hun investering in de grondstoffen voorfinancieren als ze een product niet meer verkopen maar slechts uitlenen?
Vraag gesteld door: Richard de la Roy, eco-makelaar
Rau: ‘Het probleem met geld is dat het in plaats van een middel, tegenwoordig een product is. MKB’ers lopen daardoor tegen de beperkingen van het systeem aan. Ze moeten iemand vinden die geld weer op de oorspronkelijke manier interpreteert, als middel in plaats van als product. De banken? Nee dus. Alleen als de spelregels voor hun maatschappelijke functie veranderen. Dat kan niet geleidelijk gaan, dat is een disruptieve stap. En de rol van de overheid zou moeten zijn om comfort te faciliteren voor een buitengewoon oncomfortabel moment. Zolang de overheid niks doet, zal de MKB’er zelf het ongemak van het disruptieve moment moeten faciliteren. Dus ook de financiën.’
#5. Waarom komt er zo weinig uit de industriële elektrotechnische sector met betrekking tot de circulaire economie? Energieverbruik wordt tenslotte daar bepaald?
Vraag gesteld door: Alex van Dam, managing director bij Parttracker Industrial B.V.
Rau: ‘Er is geen energieprobleem, er is alleen een energievraag. En die vraag hebben mensen met schaarste beantwoord, namelijk met fossiel. Zie daar een verdienmodel. Terwijl er een hele grote atoomreactor boven ons hangt, en ik hoor net dat die er nog wel 3 miljard jaar blijft hangen. In de toekomst wordt energie gratis, daar ben ik van overtuigd.
Natuurlijk kan er nog veel gebeuren in de elektrotechnische sector. En dat gaat ook gebeuren als we het anders organiseren. Als je vliegt, dan koop je je vlucht inclusief kerosine. Zo zou het ook moeten zijn met je iPad. Apple betaalt de stroom. Want zonder stroom kun je je iPad niet gebruiken. Je zult zien hoe hard het energieverbruik en daarmee de energievraag dan daalt. Je zult ook zien dat de innovatiecycli langer worden, en de sprongen groter. Als Apple zelf weer de oude iPads in moet zamelen om daar indium et cetera uit te halen, denkt Apple wel wat beter na over het uitbrengen van weer een nieuwe versie met een ander knopje. Waarschijnlijk wachten ze dan tot ze echt wat nieuws hebben.’
#6. Hoe kan 12 vierkante kilometer plat dak worden ingezet om een stad circulair te maken?
Vraag gesteld door: Jaap de Jong, De Gezonde Stad
Rau lachend: “Dat kan niet. Maar de daken kunnen wel ingezet worden om een bijdrage te leveren in het proces naar circulariteit. Door de daken als platform ter beschikking te stellen voor lokale diensten, zoals stroom produceren en groenten telen, et cetera. Want in een gesloten systeem is alles even belangrijk, ook de daken.’
#7. We willen graag opschalen en het koffiedik, dat we nu gebruiken om oesterzwammen op te telen, ook ergens anders voor gebruiken. Hoe kunnen we verbreden?
Vraag gesteld door: Rudy van der Aar, Green Recycled Organics
Rau: ‘De grote kunst is om klein te blijven. Als je groot bent is alles groot, ook de problemen. Een ecosysteem is een balans: als je te groot wordt, val je uit het ecosysteem en moet je elders een nieuw ecosysteem beginnen. Vraag je dus af: hoe groot mag jullie ecosysteem worden voor je te groot wordt? Hoe blijf je in balans met je leveranciers, met alle andere partijen waar je mee samenwerkt? Een oplossing voor het koffiedik kan ik niet geven. Mijn advies: ga naar de universiteit van Wageningen, en vraag daar wat je nog meer met koffiedik kunt doen. Maar let op: de oplossing van vandaag is het probleem van morgen.’
Meer weten over circulair ondernemen? Bezoek een evenement tijdens de week van de Circulaire Economie
