We weten dat artificiële intelligentie (AI) een enorme impact op de arbeidsmarkt zal hebben. Stiekem hopen we er nog altijd op dat de banen waar menselijke eigenschappen voor nodig zijn, blijven bestaan. Denk aan functies die intelligentie, creativiteit en empathie vragen.
De wereldberoemde futuroloog Yuval Noah Harari boorde die hoop vakkundig de grond in op de Future Focused Leadership-bijeenkomst in Amsterdam. Ook de vaardigheden die wij koesteren als uniek voor de mens kunnen namelijk vrij gemakkelijk worden geautomatiseerd.
Intelligentie wordt overschat
We waarderen intellectuele vaardigheden meer dan emotionele en sociale vaardigheden. Alleen zijn de skills waar we een beetje op neerkijken wel veel moeilijker te automatiseren, begint Harari.
‘Schaken is jarenlang bejubeld als een belangrijke prestatie van het menselijk intellect. Ondertussen verslaat de computer de wereldkampioen schaken zonder veel moeite. Maar een robot slaagt er niet in om vuile borden op te halen in een restaurant en ze af te wassen.’
Het is veel gemakkelijker om de baan van artsen te automatiseren dan die van verplegers
‘Als je naar het salaris kijkt van artsen, dan worden die door de maatschappij meer gewaardeerd dan verplegers. Maar het is veel gemakkelijker om de baan van artsen te automatiseren dan die van verplegers.’
Medische informatie verzamelen, een diagnose stellen en een behandeling aanbevelen, zijn taken die gebaseerd zijn op het herkennen van patronen. En dat is iets wat AI beter kan dan mensen, legt hij uit.
Voor verplegers is het een ander verhaal. Zij verbinden mensen die pijn hebben, geven injecties aan huilende kinderen, vertelt Harari. ‘AI staat daar nog ver van, vooral van de motorische en de sociale vaardigheden die voor zulke taken nodig zijn.’
Computers begrijpen gevoelens beter
Creativiteit is ook niet zo uniek voor mensen, vervolgt hij. ‘Computers zijn al veel creatiever dan mensen in schaken. Dat geldt ook veel vele andere zaken, zoals het ontwerpen van kleding en het componeren van muziek. Als creativiteit het herkennen van patronen betekent en deze vervolgens breken, dan zullen computers op vele gebieden creatiever zijn dan mensen.’
Empathie daar zijn we toch onverslaanbaar in? ‘Dat hangt er nog maar vanaf wat we met empathie bedoelen. Als dat het correct herkennen van menselijke emoties is en er vervolgens correct op reageren, dan zullen computers beter presteren dan wij.’
Wanneer je chagrijnig terugkeert van het werk, dan heeft je slimme huis dat door
AI heeft geen emoties van zichzelf, maar het kan wel leren om deze in mensen te herkennen. De gezichtsuitdrukking, de stem, de lichaamstaal, dat zijn allemaal herkenbare patronen van menselijke emoties.
‘Andere mensen falen er soms in om te begrijpen hoe we ons voelen. Waarom? Omdat ze te druk bezig zijn met hun eigen gevoelens. Computers zullen hierin beter presteren dan mensen, precies omdat ze niet gestoord worden door hun eigen gevoelens.’
Lees meer: Dit is onze superkracht in een tijdperk vol AI
‘Wanneer je chagrijnig terugkeert van het werk, dan heeft je partner dat misschien niet door, maar je slimme huis wel. De lichten worden gedimd, de muziek start te spelen, de koelkast schotelt je iets lekkers voor. Wat doet dit met menselijke relaties? Wat gebeurt er wanneer je koelkast beter afgestemd is op je gevoelens dan je partner?’
Intelligentie is nog geen bewustzijn
Harari benadrukt dat we intelligentie niet mogen verwarren met bewustzijn. ‘Intelligentie is het vermogen om problemen op te lossen. Bewustzijn is het vermogen om dingen te voelen, zoals liefde, pijn, plezier. Intelligentie vertrouwt op bewustzijn.’
‘Politiemensen, bankiers, artiesten vertrouwen op hun gevoelens om heel wat problemen op te lossen. Computers zijn verschillend, ze lossen problemen op een heel andere manier op dan mensen.’
De laatste zeventig jaar is er een enorme vooruitgang geboekt in het ontwikkelen van computerintelligentie, maar er is nul vooruitgang gemaakt in computerbewustzijn, weet Harari.
Vrienden of politici kunnen we niet automatiseren
‘Computers in 2022 zijn niet bewuster dan in 1952. Er is ook geen enkele aanwijzing dat ze op weg naar zijn naar het ontwikkelen van bewustzijn. Computers kunnen nog veel intelligenter worden dan wij, zonder dat ze daar zelf gevoelens voor moeten ontwikkelen.’
Wat zijn de banen van de toekomst?
AI is nog op peuterniveau, het potentieel is nog lang niet bereikt. Wat betekent dat voor ons op de arbeidsmarkt van de toekomst? Dat is niet gemakkelijk te voorspellen, omdat het afhangt van wat wij willen, antwoordt Harari.
‘Willen we dat een probleem voor ons wordt opgelost? Hoe komen we op een veilige manier van A naar B? Dat is gemakkelijk om te automatiseren. Wanneer we kijken naar vriendschap, liefde of vertrouwen, dan willen we een entiteit die kan voelen.’
Lees meer: Dit zijn de hr-banen van de toekomst
‘Relaties, of die nu met vrienden of politici zijn, zijn veel meer gebaseerd op bewustzijn, op gevoelens, in plaats van op intelligentie. Daarom kunnen we vrienden of politici niet automatiseren.’
‘We zijn ook niet geïnteresseerd in rennende robots op de Olympische Spelen. Sport gaat over het bouwen van een relatie tussen fans en atleten. Het zijn juist de menselijke zwakheden die atleten herkenbaar en toegankelijk voor ons maken.’
Wie of wat kies je voor een huwelijk
‘Ook de job van priester is zeer gemakkelijk te automatiseren. De robot hoeft alleen maar de teksten te lezen, de gebaren aan te leren, certificaten te printen en het register te updaten. Maar hoe zou jij je voelen als een robot jouw huwelijksplechtigheid zou doen?’
Waarom zou een chauffeur meer angst moeten hebben voor zijn baan dan een priester?
‘Technisch is het veel gemakkelijker voor een robot om een trouwceremonie uit te voeren dan een wagen autonoom te laten rijden. Waarom zou een chauffeur meer angst moeten hebben voor zijn baan dan een priester? Daarom is het zo moeilijk om te voorspellen welke banen zullen blijven en welke nieuwe banen zullen opkomen.’
Het is wel duidelijk dat de arbeidsmarkt van de toekomst heel volatiel zal zijn. Het gebrek aan jobs is niet het probleem, volgens Harari, maar wel het telkens opnieuw aanpassen en trainen voor iets anders of iets nieuws.
‘Wie gaat de mensen die hun baan kwijtraken en die nieuwe vaardigheden moeten leren ondertussen financieel ondersteunen? We zullen niet alleen financiële problemen tegenkomen, maar nog veel grotere psychologische problemen.’
Trucker wordt yogaleraar
Het is namelijk zeer moeilijk om jezelf steeds opnieuw uit te vinden en te trainen, vertelt hij verder. ‘Denk aan een 40-jarige vrachtwagenchauffeur die zijn baan verliest aan een zelfrijdende vrachtwagen en zich moet omscholen tot yogaleraar of virtuele T-shirt-ontwerper. Zelfs als hij zich traint voor een nieuwe baan, dan is het nog maar een tijdelijke oplossing. ‘
Mentale weerbaarheid wordt de belangrijkste vaardigheid van de 21e eeuw
De arbeidsmarkt zal namelijk een steeds grotere impact ondervinden van de evolutie van AI. Valt dat in 2025 nog mee, hoe verder in de toekomst hoe groter de veranderingen. ‘Wie heeft nog werk in 2050? Degenen die zich kunnen aanpassen en kunnen veranderen.’
Mensen zullen uit geen enkele sector verdwijnen, verwacht Harari. Maar wat ze daar doen, zal wel heel anders zijn. Bovendien zullen die nieuwe banen alleen nog maar sneller veranderen en verdwijnen.
Enorme psychologische stress
‘Mensen moeten zichzelf dus niet één keer uitvinden en trainen, maar vele, vele keren of ze maken zichzelf overbodig. Dit creëert enorme psychologische stress.’ Om te overleven en te bloeien in de tweede helft van de 21e eeuw is de belangrijkste vaardigheid die je nodig hebt: mentale weerbaarheid.
De mentale flexibiliteit om telkens opnieuw te veranderen, opnieuw van nul te beginnen, om dingen af te leren en andere dingen weer aan te leren, en dit zonder in te storten. ‘Voor elke euro en tijd die we besteden aan AI, zouden we hetzelfde moeten besteden aan het ontwikkelen en onderzoeken van de menselijke geest.’
Lees meer: Zo denken beslissers over de toekomst van werk
