De Senseo, het drumstel voor doven, de sportbeha, compact disc en kunstgras. Allemaal Nederlandse uitvindingen en allemaal gepatenteerd. Ons land behoort hierbij zelfs tot de wereldtop.
Er wordt wat afgeklaagd over het innovatieklimaat in Nederland, maar octrooi aanvragen kunnen we in elk geval als de beste. Wereldwijd staat Nederland op de achtste plaats in aantallen patenten. “Niet alleen in aantallen doen we het goed, maar ook in de kwaliteit van de beoordeling en de procedures”, zegt Guus Broesterhuizen, directeur van NL Octrooicentrum, dat circa 140.000 patenten beheert. “We laten in Nederland geen rommel door. We zijn snel in octrooiverlening en de rechtsgang bij de handhaving van octrooien is goed geregeld.”
Koploper Philips
Jaarlijks vragen Nederlandse bedrijven en particulieren zo’n 10.000 keer patent aan. De octrooienstroom wordt vooral gevoed door grote bedrijven. Philips, in zijn eentje goed voor 30 procent van de Nederlandse octrooiaanvragen, is veruit koploper, en ook oud-Philipsbedrijven NXP en ASML staan in de top-10. Philips heeft een naam hoog te houden op uitvindingengebied, met gepatenteerde winstmakers als de cd en de Senseo. De elektronicagigant geeft jaarlijks 1,6 miljard euro uit aan research & development. “Met patenten verbeteren we onze concurrentiekracht en winstgevendheid,” zegt Ruud Peters, ceo van Philips Intellectual Property & Standards, het bedrijf dat alle octrooiaanvragen voor het concern afhandelt. “Voor een kennisintensief bedrijf als het onze zijn patenten essentieel onderdeel van de strategie.”
Octrooi betekent bescherming
Van oudsher dient een octrooi om een eigen uitvinding te beschermen. Een octrooiaanvraag wordt door het Octrooicentrum beoordeeld op nieuwheid, inventiviteit en maakbaarheid en 18 maanden na aanvraag openbaar gemaakt. Zo kan iedereen weten wie de eigenaar is en waar het precies om gaat. Kopiëren kan daarna tot forse schadeclaims leiden. Voor startende hightech bedrijven is een goed patent bijna voorwaarde om geld op te kunnen halen bij banken of private investeerders. Maar niet ieder bedrijf kiest voor patentaanvraag, juist vanwege de publicatieplicht en de eindigheid ervan. Zo heeft Coca-Cola bijvoorbeeld geen octrooi op de samenstelling van de softdrink, omdat ze meer geloven in geheimhouding. En wat ook een trend is: octrooien worden handel. Bedrijven kiezen er steeds vaker voor hun patent in licentie aan andere bedrijven te verkopen.
Ook Philips werkt tegenwoordig zo. Slechte ervaringen met bijvoorbeeld cd-i en videosysteem V2000 – technisch goede uitvindingen die niet goed in de markt werden gezet – leerden het bedrijf dat het niet altijd commercieel slim is een vinding voor jezelf te houden. Bij de LED-techniek worden nu dus meer patenten in licentie uitgegeven. Ook werkt Philips steeds vaker met andere bedrijven samen aan patenten, vertelt Peters: “Je kunt niet alles zelf meer ontwikkelen. Dat is te duur en tijdrovend. Als je de krachten bundelt, kun je sneller producten op de markt krijgen. En door patenten in licentie te geven, kun je de markt sneller ontwikkelen.”
IP als waardevolste bezit
Philips Intellectual Property & Standards heeft 450 mensen op de loonlijst, die samen 50.000 patenten beheren. Alleen al in 2010 vroeg Philips 1.300 patenten aan. Ook andere hightechmultinationals hebben hun eigen IP-afdelingen. Logisch, want de intellectual property (patenten, merken, e.d) is voor veel bedrijven met afstand hun waardevolste bezit, ook al is onduidelijk hoe dat bezit moet worden gewaardeerd.
De grote ondernemingen domineren dan ook de octrooiwereld. Maar dat komt ook doordat veel andere, kleinere bedrijven er nauwelijks bekend mee zijn. “De gemiddelde ondernemer weet van toeten noch blazen als het om octrooien gaat”, vat Broesterhuizen samen. Octrooi aanvragen wordt vaak duur en ingewikkeld gevonden. Toch vallen de wettelijke kosten van een patent nogal mee. Zo kost in Nederland een online octrooiaanvraag slechts 80 euro. Maar een succesvolle aanvraag schrijven is niet voor iedereen weggelegd. Een technische vinding goed in woorden vangen vereist specifieke deskundigheid. Die is in te kopen bij een van de 450 erkende octrooigemachtigden, maar goedkoop is het niet. Een compleet octrooitraject kost de ondernemer al snel 4.000 euro. En dan heeft de aanvrager alleen nog maar een patent in Nederland.
Wie zijn uitvinding in het buitenland wil inzetten, moet internationaal patent aanvragen. Dat kan bij het European Patent Office (EPO), waar dagelijks 2.800 mensen patenten beoordelen, of bij het WIPO, de wereldpatentorganisatie. Bij het EPO zijn 37 landen aangesloten, maar dat wil niet zeggen dat een verleend octrooi dan ook meteen in 37 landen geldt. Het verleende patent moet in elk land apart worden vertaald en opnieuw verleend. Wie in 16 Europese landen zijn product wil beschermen, moet dus in 16 landen zijn patent laten registreren en ook 16 keer betalen.
Rechtszaak
‘Huid lastig materiaal’
De SensoTouch 3D is het vlaggenschip van de Philips scheerapparaten. Een ontwikkelteam van fysici, elektrotechnici en werktuigbouwkundigen heeft er 1,5 jaar aan gewerkt. Er zitten meerdere gepatenteerde technieken in. “Een scheerapparaat is erg hightech”, zegt Pieter van Groos, senior director innovation shaving. “Het lastige is de combinatie van mesjes die glad moeten scheren en huid die niet mag irriteren. Huid is nu eenmaal lastig en gevoelig materiaal, dat ook bij elk mens anders is.”
In de SensoTouch, sinds september 2010 op de markt, zitten gepatenteerde scheerkoppen en een nieuw systeem om het apparaat aan en uit te doen. Sommige onderdelen, zoals de roterende koppen, hebben basispatenten; andere zijn deelpatenten die voortborduren op eerdere technieken. Van Groos: “Je hebt patenten nodig om veilig met een nieuw apparaat naar de markt te kunnen en om je voordeel ten opzichte van concurrenten te behouden.”
Bovendien verschilt de patentwetgeving per land. Als het tot een rechtszaak komt, kan het door het EPO verleende patent in het ene land overeind blijven en in het buurland onderuit worden gehaald. Over één Europees gemeenschapsoctrooi, dat in een klap bescherming regelt in alle EU-landen, wordt al decennia gebakkeleid, maar het bestaat nog steeds niet. “En dat ga ik ook niet meer meemaken” zegt Broesterhuizen, enigszins verbolgen. En dan hebben we het nog niet eens over de VS gehad, waar weer een heel ander patentrecht geldt. Zo kunnen in de VS ook zaken als software of vernieuwende adviestrajecten worden gepatenteerd. In Europa vallen die onder het auteursrecht. Door die patentlappendeken lopen de kosten voor internationale octrooien zo hoog op, dat ook veel multinationals ervoor kiezen alleen patent aan te vragen in een aantal strategische markten.
Octrooi voor 20 jaar
Wie eenmaal een octrooi heeft, is ook nog niet klaar. Een octrooi geldt in principe 20 jaar, maar moet wel jaarlijks worden verlengd, tegen oplopende kosten. Een octrooi in stand houden kost in Nederland in het vierde jaar slechts 40 euro; maar na 20 jaar het 35-voudige. Dit om bedrijven te dwingen hun kennis snel te delen. Zelfs een bedrijf als Philips laat daarom octrooien vaak verlopen. “We houden ze alleen aan als ze commerciële waarde toevoegen”, zegt Ruud Peters van Philips. Daar komt bij dat de patenthouder zelf verantwoordelijk is voor de handhaving van zijn patent. Bij ongeoorloofde namaak komen octrooibureaus niet in actie. Dat moet de patenthouder zelf doen, met dure juristen en langslepende rechtszaken.
Innovatie
De goede octrooiscore van Nederland zegt vooral veel over Philips, maar niet alles ons innovatievermogen. “Als je de getallen bekijkt, zie je dat het onder de top snel minder wordt”, zegt Peters. “In het mkb is hooguit 20 procent van de bedrijven hoogwaardig en actief bezig met octrooien.” Innovatie draait bovendien om meer dan alleen een patent. Peters: “Het gaat om het hele traject van productontwikkeling, marktonderzoek en marketing. Het patent is maar een onderdeel.”Volgens Europees onderzoek wordt ongeveer eenderde van de patenten niet eens gebruikt. Bij Philips, dat met zijn eigen IP-afdeling streng voorselecteert, resulteert ongeveer 60 procent van de patenten in een commercieel product.
Wat voor Philips speelt op bedrijfsniveau, geldt ook voor de Nederlandse economie: de hoeveelheid patenten zegt weinig over innovatiekracht. In recent EU-onderzoek scoort Nederland op innovatiegebied slechts een middenmootpositie. Een terechte plek, zegt innovatiehoogleraar Alfred Kleinknecht. “De investeringen in r&d en onderwijs zijn veel belangrijker dan patenten. En daar scoort Nederland laag. En het huidige kabinet stemt me niet optimistisch dat dat snel verbetert.”
Databanken
Nederland moet vooral slimmer leren omgaan met zijn grote voorraad patenten, vindt Guus Broesterhuizen. “Het vergt ondernemerschap om van een octrooi een product te maken. En een andere visie op octrooien. Kleine ondernemingen willen meestal alleen maar hun idee beschermen. Maar als ondernemer kun je ook in de openbare octrooidatabanken op zoek naar voor jou nuttige octrooien, die op de plank liggen omdat de bedenker er niets mee kan of wil. Daarmee kun je veel onnodig onderzoekswerk besparen. Je kunt via de databanken partners zoeken om samen bestaande octrooien naar de markt te brengen. Die mogelijkheden worden amper benut.”
Hoe goed u ook zoekt, één octrooi zult u niet vinden in die databanken: die van het perpetuum mobile. NL Octrooicentrum wijst die namelijk standaard af: “En daar krijgen we elk jaar toch wel zeker één aanvraag voor binnen.”
10 succesvolle patenten
Nederland is rijk aan patenten. Op de Patent Parade , een rondreizende tentoonstelling ter ere van 100 jaar Rijksoctrooiwet, zijn er vele te zien. De Patent Parade is nog tot en met eind april te zien in de Openbare Bibliotheek in Amsterdam. Zelf een octrooi aanvragen? Zie mt.nl/patenten
Van de senseo tot de klapschaats: morgen vindt u op deze website een slideshow met tien waanzinnig succesvolle Nederlandse patenten.
Dit artikel is afkomstig uit MT magazine. Bestel de nieuwste editie online. Hierin vindt u eveneens een aantal interessante lijstjes, zoals de top 10 met Nederlandse bedrijven die tussen 2003 en 2007 het vaakst patent hebben aangevraagd.
Lees ook:
- Zo stimuleert u innovatie op de werkvloer
- Op Techbusiness: de 7 innovatiezonden
- Bedenk een BHAG die inspireert
- Facebook versus Google
- Scherp integratiebeleid gevaar voor innovatie
