Begin dit jaar concludeerde Nu.nl dat de IQ-test overal is. Of u nu solliciteert naar een managementfunctie of een positie als telefonist. De kans is groot dat u een IQ-test moet maken. De opmars van de test werd door de nieuwswebsite niet gestaafd met cijfers, maar volgens hoogleraar crossculturele psychologie Fons van den Vijver worden de tests ‘overal in het Westen breed ingezet, van school- en beroepenselectie tot promoties’.
Goede voorspeller
Maar hoe zinvol is het gebruik van IQ-testen bij sollicitatieprocedures? VU-onderzoeker Jan te Nijenhuis deed deze week veel stof opwaaien toen hij in een opinieartikel stelde dat kiezers recht hadden op de IQ-scores van politici. Volgens de psycholoog laten ‘tienduizenden studies’ zien dat IQ-tests de beste voorspellers zijn van school- en werkresultaten. En zo vervolgt Te Nijenhuis: ‘De IQ-test voorspelt het beste voor zware managementfuncties.’
Critici van de VU-onderzoeker wijzen erop dat politici een afspiegeling van de bevolking dienen te zijn of wijzen erop dat gezagsdragers andere kwaliteiten, zoals empatisch vermogen, ook belangrijk zijn. Anderen vonden dat Te Nijenhuis’ voorbeeld van hoogbegaafde nazikopstukken afdoende aantoont dat een hoog IQ niet leidt tot verstandig beleid.
Beperkingen IQ-testen
Econometrist en Correspondent-redacteur Sanne Blauw zette onlangs in Het bestverkochte boek ooit (met deze titel) worden enkele beperkingen van IQ-tests op een rijtje. Zij wijst erop dat intelligentie een abstract concept is dat we zijn gaan meten. Een IQ-test meet zaken die te maken hebben met abstract denken zoals cijferreeksen, ruimtelijk inzicht en vocabulaire.
Dit illustreert Blauw met een voorbeeld van neuropsycholoog Aleksandr Luria die naar Oezbekistan reist. Luria laat een Oezbeekse boer tekeningen zien van een hamer, een zaag, een houtblok en een bijl. Welk attribuut hoort er niet bij?, wordt de boer gevraagd. Wie denkt aan houtproductie zal ‘hamer’ roepen. De Oezbeekse boer denkt dat alle attributen erbij horen. ‘Kijk, als je gaat zagen, heb je een zaag nodig. Als je hout moet splijten, heb je een bijl nodig. Dus ze zijn allemaal nodig.’
Abstract denken
Hiermee wordt volgens Blauw aangetoond dat ‘er meerdere manieren zijn om te categoriseren, een vast onderdeel in een intelligentietest.’ De focus op het abstracte denken is volgens de econometrist dan ook geen objectieve keuze, maar een ‘waardeoordeel.’ Is de IQ-test daarmee gelijk onzinnig? Zo scherp stelt Blauw het niet.
Volgens haar is er weinig mis met de test, zolang men voor ogen heeft dat een IQ-score niet synoniem wordt met intelligentie. ‘Het testresultaat is een proxy, een benadering. Daar is niets mis mee. Een IQ-score helpt psychologen om inzicht te krijgen in de sterktes en zwaktes van een individu’, schrijft Blauw in haar boek.
Selectiemechanisme
Bedrijven gaan uiteenlopend om met IQ-testen. Zo stelde Catawiki-oprichter Rene Schoenmakers dat alle medewerkers van het online veilinghuis een IQ-test moesten ondergaan. ‘Niet iedereen hoeft op hetzelfde niveau te scoren. Maar we willen wel een soort basisintelligentie zien’. Uitzendbedrijf Young Capital laat tegenover NU weten ‘geen fan’ te zijn van de testen en dat klanten bovendien moeite hebben om deze te interpreteren. Concurrent Randstad is eveneens terughoudend, maar merkt op sommige klanten, vooral multinationals, IQ-testen gebruiken als schiftingsmechanisme. Iets waar het volgens Van den Vijver dan ook uitermate geschikt voor is. ‘Vooral als je een grote bak met sterk verschillende sollicitanten hebt.’
Voordat je de IQ-test als selectiemechanisme kunt inzetten zul je een keuze moeten maken uit honderden beschikbare IQ-testen en aanverwanten. Alleen al in de database van Cotan (Commissie Testaangelegenheden Nederland), onderdeel van het Nederlands Instituut van Psychologen, zijn minstens 31 tests te vinden op het gebied van ‘algemeen intelligentieniveau’. Testontwikkelaars zijn niet verplicht hun test voor te leggen aan de commissie.
Rechtszaak
Toch kan het kiezen van een ongefundeerde IQ-test grote gevolgen hebben. Henk Laarman solliciteerde begin deze eeuw bij de Belastingdienst en werd afgewezen op grond van de uitslag van een IQ-test. Hij stapte naar de rechter en die oordeelde dat de testuitslag onvoldoende betrouwbaar was. Uiteindelijk ging Laarman alsnog aan de slag bij de fiscus.
Het reduceren van een sollicitant tot zijn IQ is niet alleen onverstandig, maar zelfs riskant. Het devies lijkt een nuchter gebruik van IQ-testen in professionele omgevingen. Gebruik ze hoogstens als aanvulling op andere sollicitatiemethodes.
