Bij groot verdriet zoals de dood van een dierbare collega komt meestal spontaan warmte in teams naar boven. Maar hebben we ook oog voor het kleinere verdriet door het verlies van ‘iets’ in plaats van iemand?
Ik beschouw mijzelf bijvoorbeeld als idealist. Ik vind dat organisaties betrouwbaar en belangstellend moeten zijn en hun bazen moedig en wijs. En voor mij klopt dit beeld tot het tegendeel bewezen is. Mijn echtgenote noemt dat naïef. Zij was getuige van mijn pijn toen ik teleurgesteld moest vaststellen dat een bevriende collega mij geen rugdekking gaf omdat hij het conflict niet aandurfde en een bestuurder een gedane belofte brak ‘omdat hij het niet kon uitleggen’. Beschaamd vertrouwen voelt voor mij als verlies van een ‘iets’, namelijk: een ideaal.
Een goede vriend die zijn oudste dochter verloor, doet nu zijn uiterste best doet om zijn onpeilbare verdriet vloeibaar te houden – hij heeft immers nog twee dochters. Net zo doe ik mijn best om van mijn meer alledaagse droefheid te leren en die niet te laten stollen: ik heb namelijk ook nog meer idealen. Niet eenvoudig, want ik werd mij er pas van bewust dat ik onvoldoende had stil gestaan bij het verwerken van mijn teleurstelling over de gebroken belofte toen ik de feedback kreeg dat ik de laatste tijd wel heel veel cynische, ‘nest-bevuilende’, opmerkingen over de onbarmhartigheid van onze organisatie maakte. Touché, want ik wil graag iemand zijn die ergens in gelooft.
Cynisch op het werk: we zijn het niet, we worden het. En dat komt niet alleen door onbekwame managers, onvoldoende zeggenschap en ontoereikende sociale steun, maar ook door onze neiging ons vast te klampen aan stabiliteit. Als rouw niet verwerkt wordt, bevriest het ons. Wat doen we bijvoorbeeld met het stuwmeer van emoties rondom reorganisaties? Onverwerkte verslagenheid over ontslagen collega’s en onrechtvaardige maatregelen kan ontaarden in een besmettelijk soort cynisme. En cynisme is dodelijk voor de veranderenergie die nodig is om gezond te blijven.
Ik pleit daarom voor rouwrituelen op het werk. Toen een geliefd lid van ons team plotseling overleed, hebben wij een herdenkingsbijeenkomst gehouden op kantoor. Om stil te staan bij wie zij voor ons was en hoe ze ons zal bijblijven, om ons verdriet met elkaar te delen, maar ook om duidelijk te maken dat er in een professionele omgeving ruimte is voor emoties. Die permissie is nodig volgens mij, al was het maar om tegengas te bieden aan de onzalige gedachte dat op het werk de ratio regeert. Maar ook klein verdriet verdient rituelen. Gebrek aan erkenning schrijnt, maar ook gemiste kansen doen pijn. Rituelen zoals het bespreken van ‘briljante fouten’ op de zeepkist of een indiaanse praatstok op tafel leggen na een ingrijpend besluit kunnen die pijn verlichten.
Juist als het je echt iets kan schelen, ben je vatbaar voor het naargeestige negativisme dat zich als een ijslaag om je gekwetste hart kan vormen. ‘Ja, maar je moet wel realistisch blijven’ verhoogt de vrieskou, terwijl ‘je tranen zijn welkom op het werk’ verdriet letterlijk vloeibaar houdt.
