De werkelijke bron van economische groei en welvaart is technische innovatie, aldus de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter. Schumpeter geldt als de grondlegger van het wetenschappelijk denken over innovatie en ondernemerschap. Bij hem komt ook de term creative destruction vandaan, waaronder Schumpeter het proces van voortdurende innovatie verstaat, waarbij succesvolle toepassingen van nieuwe technieken de oude vernietigen.
Is er in de huidige coronacrisis juist geen sprake van een versneld proces van creatieve destructie? Of zoals iemand schreef: “Door deze bosbrand ontstaat er straks veel ruimte voor nieuwe planten.” Vorige week kondigde het kabinet aan voor in ieder geval 100 miljoen euro aan overbruggingsleningen te gaan verstrekken aan startups en scale-ups. Wij vinden dat het juist nu tijd is om startups, scale-ups en andere innovatieve bedrijven te helpen. Hieronder 10 redenen waarom:
1. Er is sprake van een uitzonderlijke economische situatie
Heel veel startups en andere bedrijven zijn van de ene op de andere dag geconfronteerd met een acute vraaguitval of stilvallen van hun toelevering. Dit is geen marktcorrectie, zoals er bijvoorbeeld sprake van was bij het klappen van de dot-com-bubble in 2000.
De economie is stilgevallen door internationale lockdown-maatregelen om onze volksgezondheid te beschermen. Er is dan ook op geen enkele manier sprake van creative destruction, waarbij nieuwe betere technologieën verouderde bedrijven van de markt verdrijven.
2. Startups en scale-ups zijn van groot belang voor economie, voor onze innovatiekracht en toekomstig verdienvermogen
Startups en scale-ups investeren onevenredig veel in R&D, ontwikkelen sleuteltechnologieën, zoals kunstmatige intelligentie, biotechnologie en fotonica, en vertalen deze in hoog tempo naar innovatieve diensten en producten. Vaak dragen hun producten en diensten ook bij aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid en zorg, energietransitie en duurzaamheid, landbouw, water en voedsel en veiligheid. Startups en scale-ups zijn de noodzakelijke drijvende kracht achter deze technologische revolutie.
Daarnaast zorgen deze startups en scaleups voor het behoud en aantrekken van talent en expertise die belangrijk is voor onze concurrentiepositie in de toekomst. Dit soort snelgroeiende bedrijven creëerden zo’n 220.000 banen over de periode van 2015-2018. Daarmee zijn ze de snelst groeiende banenmotor van Nederland.
3. Juist startups en scale-ups worden evenredig hard geraakt door deze coronacrisis
Startups hebben in de regel weinig vet op de botten. Ze gebruiken al hun geld voor hun groei en maken dus vaak netto geen winst. Ze leven van investeringsronde naar investeringsronde. Dit betekent ook dat onder normale economische omstandigheden een groot percentage startups het niet redt. Dit zou je kunnen zien als een vorm van creatieve destructie. Ondersteuning van de overheid zou dit darwinistische proces dan niet mogen verstoren.
Uit een steekpoef van TechLeap onder ruim 400 startups blijkt echter dat 80% van de start- en scale-ups in de komende maanden in acute financiële nood komt door met name vraaguitval en het niet kunnen acquireren van nieuwe klanten. 67% heeft behoefte aan overbruggingsfinanciering en 27% was bezig met een nieuwe investeringsronde die nu grotendeels stil is gevallen.
4. Startups en scale-ups vallen voor een belangrijk deel buiten de andere crisismaatregelen
Het kabinet heeft op 13 maart jongstleden een stevig eerste pakket aan economische crisismaatregelen getroffen. Deze maatregelen hebben tot doel ondernemers en bedrijven, van zzp’ers tot grootbedrijf, zo goed mogelijk te ondersteunen in deze uitzonderlijke economische omstandigheden. Door de aard en kenmerken van startups en scale-ups komen ze voor een groot deel van deze maatregelen echter niet in aanmerking. Banken zullen met verruimde bancaire garantieregelingen niet opeens meer leningen gaan verstrekken aan startups.
En veel startups en scale-ups zullen niet in aanmerking komen voor de NOW-regeling (Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid). Ook veel van de fiscale maatregelen hebben slechts zeer beperkte impact voor jonge innovatieve en snelgroeiende bedrijven.
5. Ons innovatie-ecosysteem, waar de afgelopen 15 jaar zo hard aan is gewerkt, dreigt zware klappen te krijgen
Nederland heeft het doel om ons ecosysteem voor startups en scale-ups te laten uitgroeien tot het sterkste binnen Europa en er wereldwijd een top-5-positie mee te behalen. In de 2019-ranglijst was Nederland wereldwijd met vier plaatsen gestegen, van de 19e naar de 15e plek. Binnen Europa neemt Nederland 5e plaats in. De stijging wordt gedreven door de groei van het aantal startups, de groei van het aantal investeringen in startups en enkele grote ‘exits’.
Door de huidige coronacrisis zal naar verwachting het aantal startups dalen, evenals investeringen in startups en zullen grote exits op de lange baan geschoven worden. Dit is een wereldwijde tendens, maar dreigt desondanks de relatieve positie van Nederland ook te verzwakken.
Many internet and eCommerce pioneers in NL went down in the .com crisis because there was no VC funding to keep them afloat, whereas the tech giants of today were born in that era. Same happened 8-10 yrs later. Building an ecosystem takes time!! Don’t let it happen again! https://t.co/43Un5oBb9y
— Constantijn (@constantijn14) April 14, 2020
6. Onze concurrentiepositie is in het geding, want andere landen komen met zware ondersteuningspakketten voor hun startups
De afgelopen weken hebben diverse Europese landen zeer ruime ondersteuningsmaatregelen aangekondigd voor hun startups. Vaak bestaande uit een combinatie van zachte leningen, co-investeringen en belastingmaatregelen. Frankrijk heeft een pakket aangekondigd met een totale omvang van 4 miljard euro en Duitsland heeft 2 miljard euro uitgetrokken voor specifieke startup-maatregelen.
Ook andere landen zoals het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland, Spanje en België zijn met uitvoerige maatregelen gekomen. Zo kondigde Vlaanderen vorige week nog aan voor €250 miljoen aan leningen met een lage rente te gaan verstrekken aan Vlaamse startups.
7. Ook investeringsfondsen ondervinden de negatieve gevolgen van de huidige crisis
Natuurlijk spelen investeringsfondsen (privaat en publiek) een zeer belangrijke rol om hun portfoliobedrijven door deze huidige economische crisis heen te helpen. En uit onze contacten blijkt ook dat ze hier toe bereid zijn. Maar een redelijk aantal fondsen beschikt niet over de diepe zakken die nu nodig zijn. Zij kunnen net als in andere Europese landen hier goed publieke support bij gebruiken. Ook staan de rendementen van fondsen fors onder druk door de huidige economische crisis.
En anders dan vaak wordt gedacht zijn de rendementen van fondsen die risicovol investeren in jonge innovatieve en snelgroeiende bedrijven over het algemeen bescheiden. Direct gevolg hiervan kan zijn dat het in de nabije toekomst moeilijker wordt om de financiering voor nieuwe fondsen op te halen, waardoor ook op middellange termijn er beduidend minder risicokapitaal beschikbaar zal zijn voor startups en scale-ups. En de crisis voor hen nog veel langer zal duren dan wenselijk.
8. De overheid speelt een belangrijke rol bij de stimulering van innovatie
Misschien wel de belangrijkste econoom op het gebied van innovatie sinds Schumpeter is de Italiaans/Amerikaanse Mariana Mazzucato. In haar baanbrekende boek “The Entrepreneurial State; debunking public vs. private sector myths” uit 2013 betoogt ze dat het economische succes van de Verenigde Staten veel meer te danken is aan publieke investeringen in innovatie en technologie dan aan de vrije-marktdoctrine waarmee het vaak wordt geassocieerd.
Ook bij toekomstige doorbraaktechnologieën, zoals bijvoorbeeld de energietransitie, is het belang van publieke investeringen groot, zoals in Nederland bijvoorbeeld naar voren komt met de oprichting van Invest-NL. Publieke investeringen in innovatie en technologie hebben ook grote positieve externe effecten.
9. De overheid vervult al een belangrijke rol bij de financiering van startups en scale-ups
In Nederland, net als in andere Europese landen, is de overheid al een grote (indirecte) investeerder in jonge innovatieve bedrijven. Zij doet dit echter wel op zo’n manier, dat besluiten over individuele investeringen op zijn minst ‘at arms length’ en op een marktgerichte wijze plaatsvinden. Zo zijn de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) jaar op jaar betrokken bij circa 50% van alle venture-capitaldeals, en zijn daarmee met afstand de meest actieve investeerders van Nederland. Maar ook veel private fondsen krijgen een deel van hun financiering vanuit de overheid via bijvoorbeeld de SeedCapital-regeling of via het European Investment Fund (EIF).
De overheid heeft dus reeds een professionele structuur staan om op een gedegen en verantwoorde wijze financiering te verstrekken aan startups en scale-ups. Vandaar dat het kabinet ook heeft besloten de verantwoordelijkheid voor het verstrekken van de 100 miljoen euro aan overbruggingsleningen te beleggen bij de regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Ook Invest-NL zal naar verwachting bij verstrekking van grotere tickets een nadrukkelijke rol gaan spelen.
10. Mits goed vormgegeven kan onnodige uncreative destruction onder startups worden voorkomen
De afgelopen weken is er door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat samen met TechLeap, de gezamenlijke ROM’s en InvestNL zeer hard gewerkt aan een faciliteit voor het verstrekken van overbruggingsleningen aan startups en scale-ups. Hierbij is ook veel input opgehaald zowel vanuit private investeringsfondsen als vanuit startups. Het is hierbij evident dat de leningen een noodinstrument zijn, welke een tijdelijke overbrugging kunnen verzorgen naar ‘break-even’ of een volgende financieringsronde.
Bedrijven die hiervoor in aanmerking komen zullen vanzelfsprekend moeten kunnen aantonen dat hun financiële nood voortkomt uit de coronacrisis en dat ze alle kostenreducerende maatregelen hebben genomen die redelijkerwijs van ze kan worden verwacht. Ook zal met een investeerdersbril worden beoordeeld of ze een gezond en duurzaam toekomstperspectief hebben. En zal er private cofinanciering worden vereist bij hogere bedragen.
Zo wordt uncreative destruction voorkomen, maar wordt het voor innovatie zo noodzakelijke proces van creatieve destructie niet verstoord.
Rinke Zonneveld is directeur van regionale investeringsmaatschappij InnovationQuarter, Maurice van Tilburg is director capital bij TechLeap. Dit artikel verscheen eerder op Innovationquarter.nl.
