Leer je eigen natuurlijke leiderschapsstijl kennen. Dat is belangrijker dan allerlei theorieën te kennen, aldus Dr. Jan de Vuijst, professor in de Masterclass Leiderschap aan TIAS.
De geboren leider, de leider als identiteitsbewaker, de dienende leider of toch gewoon de ouderwetse baas: in de loop van de geschiedenis zijn talloze leiderschapstheorieën dominant geweest. Opvallend vaak blijkt een dergelijke theorie te vatten in 10 kenmerken, 7 gewoonten, 8 stappen of 5 wetten, of in allerlei schema’s die verdacht symmetrisch zijn. En al die stappen, stijlen, wetten, kenmerken en schema’s kunnen managers leren kennen en oefenen op cursus.
Meer lijden dan leiden
Daar leren ze om te variëren in taak versus relatie, zich te gedragen als radar of motor, inspirerend verhalen te vertellen of juist coachend te zwijgen. Ik ken managers die in hun POP het ‘ontwikkelen van leiderschap’ hebben staan en talloze van dat soort trainingen volgen, in een soort rodelbaan van verschillende theorieën, stijlen, aanpakken, filosofieën. Meer lijden dan leiden, want het leidt tot weinig.
Natuurlijke stijl
Hoewel het nuttig (en ook amusant) kan zijn om je te verdiepen in allerlei verschillende leiderschapsstijlen en -gedragingen, schiet je – als het erop aan komt – toch weer terug in je eigen natuurlijke stijl. Daarom kun je die maar beter goed leren kennen in plaats van eindeloos te oefenen met stijlen die onnatuurlijk voor je zijn. Het leren kennen van je eigen leiderschapsstijl is nog niet zo gemakkelijk. Dat komt omdat je natuurlijke stijl een intuïtieve, onbewuste stijl is: je gedraagt je nu eenmaal zoals je je gedraagt, en daar besteedt je geen bewuste aandacht aan. Je doet wat je doet, omdat dat nu eenmaal natuurlijk is. Met andere woorden: iemands natuurlijke stijl bevindt zich in zijn blinde vlek. Iedereen heeft anderen nodig om te achterhalen wat dat natuurlijke gedrag is.
Je natuurlijke stijl is een intuïtieve, onbewuste stijl
#1 Feedback op gedrag
In de loop van je leven kom je daar ook wel achter. Soms door verrassende feedback, soms omdat je van jongs af aan al hetzelfde hebt gehoord (je was ongedurig of juist geduldig; haantje de voorste of sterk achter de schermen). Dat leren kennen van eigen stijl en gedrag kan versneld worden via iemand die professioneel feedback geeft. Een baas bijvoorbeeld die daar goed in is, een beroepscoach of een collega met wie je ‘op de hei’ zit. Heel vaak ook komt prima feedback, hoewel niet altijd welkom, van de eigen partner of kinderen.
#2 Fantasieën
Een tweede bron om je eigen natuurlijke stijl te leren kennen, is je fantasie. Bijvoorbeeld een fantasie over hoe het zou zijn om de grootste leider van de wereld te zijn, of de baas te zijn van het bedrijf waarin je nu één van de radertjes bent, of over een televisie-interview dat je geeft omdat je een geweldige prestatie hebt geleverd.
Vaak houden we ons in dergelijke fantasieën in, om maar niet irreëel te zijn of om onszelf voor teleurstellingen te behoeden. Maar in die fantasieën zitten vaak beelden over leiderschap zoals we ons dat van oorsprong voorstellen. Soms zie je in je fantasie een leider met getrokken zwaard op een heuvel staan om de troepen aan te voeren, of een herder die zijn kudde naar huis leidt, of een stille luisteraar achter een bureau. Misschien wel een tovenaar in een groot bos.
Eén advies: ga niet op cursus om sterk, scherp of bazig te leren worden.
Aannames over leiderschap
Kinderlijke beelden, maar wel degelijk een aanwijzing van diepe aannames over wat het is om ‘leider’ te zijn. En waarom ook niet: misschien word je nooit een koning, je kunt wel degelijk royaal leidinggeven. Misschien word je nooit een profeet, maar je kunt wel inspireren. Dat zwaard zit in je fantasie, maar een groep volgers kan wel degelijk op jouw wilskracht en strijdvaardigheid een richting in durven slaan.
Soms bevalt de feedback of de fantasie niet. Je wilt graag gezien worden als een sterke leider, maar in de praktijk komen mensen bij je uithuilen. Je wilt graag scherp zijn, maar mensen voelen zich vooral bij je op hun gemak. Je wilt misschien aan veel mensen leiding geven, maar je blijkt niet goed te kunnen managen, en vooral ingezet te worden als adviseur.
#3 Ontwikkel je natuurlijke talenten
Eén advies: ga niet op cursus om sterk, scherp of bazig te leren worden. Ga vooral wél op cursus om te ontwikkelen wat je kennelijk van nature hebt: empathie, wijsheid, adviesvaardigheid. Allemaal grote talenten. Het hele idee dat je over een bepaalde stijl moet beschikken om succesvol te zijn per verschillende situatie, groep volgers, cultuur van de omgeving, enzovoort is een misvatting. Er zijn gewoon meer variabelen dan ter plaatse berekend kunnen worden.
Effectiviteit en leidersgedrag
Eén van de grote proponenten van de situationele theorieën, Fred Fiedler, ontdekte dat – afhankelijk van de stijl van een leider (taakgericht versus procesgericht bijvoorbeeld) – deze leider in bepaalde situaties effectiever was dan in andere. Maar dat kan je niet zomaar omdraaien, alsof de leider zijn stijl kan aanpassen aan de situatie. Zoals Johnson en Johnson beschrijven in hun boek over groepsdynamica (2009), vond Fiedler geen consistente relatie tussen de effectiviteit van een groep en het gedrag van de leider!
Fiedler vond geen consistente relatie tussen de effectiviteit van een groep en het gedrag van de leider
#4 Roei met de riemen die je hebt
Wel bestaat het zogenaamde verschijnsel van ‘equifinaliteit’: er zijn eindeloos veel verschillende manieren waarop je een groep van de ene situatie naar de andere kunt leiden/managen. Afhankelijk van de omstandigheden zal de één dat sneller of effectiever kunnen dan de ander, maar elke leiderschapsstijl voldoet. Ook die van jou. Concentreer je daar dus maar liever op dan op stijlen die toch niet bij je passen. Een belangrijke pijler van leiderschap is: roeien met de riemen die je hebt. Niet naar anderen wijzen, in problemen denken en de schuld van een mislukking leggen bij factoren zoals omstandigheden, geld of andere mensen. Een leider zeurt niet over de riemen die hij heeft, hij roeit ermee. Eén van die riemen is je natuurlijke eigen leiderschapsstijl – daar kun je veilig mee gaan roeien.
Prof. Dr. Jan de Vuijst is bestuursadviseur, gecertificeerd executive coach en is als hoogleraar verbonden aan TIAS School for Business and Society.
Foto: Flickr.com
