De verwachtingen rond de eerste Management Essay Prijs waren hoog gespannen. Te hoog, naar nu blijkt. Verdragen management en essayistiek zich eigenlijk wel?
Het essay is een boeiend maar lastig genre, dat het midden houdt tussen literatuur en wetenschap. Als het goed is, combineert het de kracht van beide. De Nederlandse cultuur heeft lang de naam gehad zich er niet voor te lenen. Onze gedachten zouden te nuchter zijn, onze taal te lomp. Dat imago is door de feiten achterhaald. Wie op zaterdag een greep doet uit de kranten en tijdschriften heeft een verzameling essays onder de arm waar een weekend niet lang genoeg voor is. Nederland kent uitstekende essayisten die uit de voeten kunnen met een veelheid aan sociale, culturele en economische onderwerpen. Denk aan Henk Hofland, aan Cyrille Offermans, aan Frank Westerman, aan Karel van Wolferen. Het enige wat je hun zou kunnen verwijten, is dat ze het haast nooit over management hebben. Ook aan managers en management hebben we geen gebrek, en zelfs niet aan mensen die over management schrijven. Buiten de Verenigde Staten en Engeland is er geen land waar zoveel over dat onderwerp wordt gepubliceerd. Denk aan Henk Volberda, aan Fred Wiersema, aan Manfred Kets de Vries, aan Fons Trompenaers. Het enige wat je hun zou kunnen verwijten, is dat ze haast nooit essays schrijven. Het leek dan ook een uitstekende gedachte om management en essayistiek bij elkaar te brengen en een prijs uit te loven voor het beste managementessay. Het genre leent zich bij uitstek om hardnekkige misvattingen onderuit te halen, en die zijn er op dit gebied legio. De gedachte bijvoorbeeld dat management een professie is die te leren valt, of dat ondernemingen moeten groeien om te overleven, of dat coaches en trainers iemand kunnen helpen zich te ontplooien. Zou het niet de moeite waard zijn om mensen daar weer eens over te laten nadenken en hen te verleiden de zaak een keer vanuit een ander perspectief te bekijken?
Passie
Meer dan tachtig auteurs hebben de moeite genomen speciaal voor deze gelegenheid een essay te schrijven. Dat is niet gering. Janine Swaak van de Universiteit Twente ging uiteindelijk met de eer strijken. Zij heeft ontegenzeggelijk interessante dingen te vertellen over de manier waarop mensen informatie verzamelen en over de implicaties daarvan voor kennismanagement. Toch is haar stuk geen opzienbarende bijdrage aan het debat. Daarvoor is het te afstandelijk geschreven en blijft het te zeer een verantwoording bij haar proefnemingen met ‘kenniskaarten’. Waar komt haar behoefte vandaan om uit alles wat een mens kan willen weten uitgerekend dit onderwerp te kiezen? Waar zit haar passie? Juist als iemand er bewust voor kiest een essay te schrijven en niet bijvoorbeeld een wetenschappelijk artikel, zou je zo’n persoonlijke noot verwachten. Bij lezing van de andere genomineerde inzendingen wordt duidelijk dat het opstel van Swaak in elk geval een van de beste is. Dat is een compliment, maar wel een betrekkelijk compliment. Het niveau van de concurrentie hield niet over. Nogal wat deelnemers waren wetenschappers of consultants die de verleiding niet konden weerstaan om een kunstje waar zij al langer de kost mee verdienden weer eens in een ander jasje te steken. Voor het resultaat is dat funest. Een essay is er nu eenmaal om al redenerend een oorspronkelijke gedachte te ontwikkelen, ten overstaan van een geïnteresseerd en geïnformeerd publiek. Niet om verkooppraatjes te houden voor potentiële opdrachtgevers.
Angstvallig
Dat zoveel inzendingen angstvallig dicht bij de realiteit van alledag blijven, valt niet alleen de deelnemers aan te rekenen. De spelregels waren daar mede debet aan. Boven aan het rijtje criteria waar de jury naar moest kijken, stond de ‘praktische toepasbaarheid’. Begrijpelijk en te rechtvaardigen als het om management gaat, maar voor de beoordeling van een essay hooguit zijdelings van betekenis. Menig deelnemer werd daardoor op het verkeerde been gezet.Wat zich hier wreekt, is dat de manager en de essayist een ongemakkelijk koppel vormen. Ontleent de manager zijn bestaansrecht aan de noodzaak van planning en beheersing, de essayist gedijt alleen in een klimaat van vrijheid, nieuwsgierigheid en creativiteit. Wil de manager zijn meester de aandeelhouder behagen, de essayist wil hem prikkelen. Beoefent de manager een kunde, de essayist wijdt zich aan een kunst. Een essay schrijven is risico nemen. Er moet iets uitzonderlijks worden bedacht en verdedigd, iets particuliers dat misschien onverdedigbaar lijkt maar wel verdedigd moet worden omdat het de essayist aan het hart gaat. Een essay schrijven over management is risico nemen in het kwadraat. Een krachttoer die alleen maar kan worden volbracht door de enkeling die de gaven van hoofd en hart weet te combineren met een trefzekere pen.
Dat het kan, werd onlangs nog bewezen door Geert Mak. De schriftelijke neerslag van zijn Raiffeisen lezing De Mercator Sapiens anno 2004 over eenzaamheid, moed en vertrouwen had hors concours moeten worden uitgeroepen tot managementessay van het jaar.
Management Essay Prijs voor Janine Swaak
De Management Essay Prijs 2004 is toegekend aan de Amsterdamse psychologe Janine Swaak. Onder de titel Overleven in de kenniseconomie schreef zij een opstel over de manier waarop mensen kennis verzamelen. Dat gaat volgens haar veel primitiever en minder systematisch dan we geneigd zijn te denken. In feite spelen duistere motieven als overlevingsinstinct en territoriumdrift er een doorslaggevende rol bij. Als systemen voor kennismanagement meer rekening hielden met de emoties en de drijfveren van hun gebruikers, zouden ze een stuk effectiever zijn, aldus Swaak. Zij doet daar onderzoek naar aan het Telematica Instituut van de Universiteit Twente.
Aan de prijs is een bedrag verbonden van 2500 euro. Eervolle vermeldingen waren er voor Veranderen in Nederland is anders van Erwin van de Pol (Atos Consultants) en voor Communiceer je strategie! van Piet Hein Coebergh (Coebergh Communicatie & PR). De jury van de Management Essay Prijs 2004 bestond uit hoogleraar organisatiedynamiek Wessel Ganzevoort (voorzitter), Elsevier-columniste Annegreet van Bergen, communicatieadviseur Ron Plattel, marketingspecialist Philip Waalewijn, hoogleraar kennismanagement Matthieu Weggeman en Management Team-hoofdredacteur Ben Kuiken. De Management Essay Prijs is een initiatief van uitgeverij Academic Service, opleidingscentrum De Baak en de boekensite Managementboek.nl. De vijftien beste inzendingen zijn gebundeld in Managementjaar 2005 (Academic Service, Den Haag. ISBN 90 5261 485 7).
Het winnende essay van Janine Swaak is hier te lezen.
