De gokstrategie van de Britse beurshandelaar Nick Leeson betekende in 1995 het einde van de prestigieuze Britse Barings Bank. Nu er steeds meer thuis via internet wordt belegd, kloppen ook beleggers aan bij de verslavingszorg. De dalende beurzen doen vrezen dat het aantal hulpvragen rap zal toenemen.
Zijn compagnon stormde anderhalf jaar geleden de werkkamer van ondernemer en handelaar Harry van Veen binnen. “Dit kan zo niet langer.” Van Veen had de zaak aan de rand van de afgrond gebracht. Zijn zakenpartner stelde hem voor de keus: of hij zocht hulp, of het was afgelopen. Van Veen had jarenlang succesvolle deals gesloten, maar de laatste tijd was hij overmoedig geworden. Hij kocht ieder jaar een paar bedrijven, dat waren ze wel van hem gewend, maar zijn investeringen werden risicovoller. Van Veen begon zijn minder geslaagde transacties verborgen te houden voor de rest van het bedrijf, de bank en de toezichthouders. Vervolgens nam hij nog meer risico’s om de verliezen te compenseren. Dit was geen zaken doen, dit was gokken.
Gek genoeg was Van Veen opgelucht toen zijn compagnon hem voor het blok zette. Hij zat verstrikt in een web van leugens en halve waarheden en diep vanbinnen wist hij dat er een moment zou komen dat alles als een kaartenhuis ineen zou storten. Hij was alleen niet in staat om zichzelf nog af te remmen. Tegen beter weten in was hij blijven hopen op die ene deal waarmee hij alles goed zou maken. Bovendien begon hij excessief te drinken en snoof hij coke. “Als ik mij niet had laten opnemen dan was ik niet alleen failliet geweest, maar had ik hier helemaal niet gezeten.”
“Ze hebben dezelfde fysieke symptomen als iedere andere verslaafde. Ze zijn gespannen, zitten in een roes en hebben alleen nog maar oog voor de volgende deal, zoals een heroïnejunk alleen bezig is met zijn volgende shot”, zegt Don Schothorst, directeur van Addiction Solutions. In zijn klinieken voor welgestelde verslaafden ziet hij steeds vaker beleggers wiens gedrag in niets verschilt van de gokverslaafde in het casino. Afgelopen jaar zag hij zeker twintig cliënten met een beleggingsverslaving.
Enorme verliezen
Beleggingsverslaving was lang een probleem dat beperkt bleef tot de financiële wereld en ondernemers met een flinke zak geld, zoals Van Veen of iemand als Erik de Vlieger. Berucht is het verhaal van Nick Leeson. De Britse beurshandelaar was ogenschijnlijk succesvol in de derivatenhandel. In werkelijkheid leed hij enorme verliezen die hij voor zijn werkgever verborg. Uiteindelijk liep zijn verlies op tot 1,4 miljard dollar en betekende zijn goklust de ondergang van de Barings Bank.
Genetische aanleg
Door de opkomst van het internetbeleggen neemt het aantal (potentiële) verslaafden toe, gelooft Schothorst. “Beleggen is allang niet meer de aankoop van eens in de zoveel tijd een paar aandeeltjes Shell. ‘s Ochtends steek je geld in een Aziatisch hedgefund, ‘s middags koop je onroerend goed in de Verenigde Staten.”
Internetbroker Alex en de Postbank, met respectievelijk ruim honderd- en zeshonderdduizend particulier beleggers, weten niet of en hoeveel verslaafden er onder hun klanten zijn. Ze geven toe dat er ongetwijfeld beleggers zijn die onverstandig handelen (zie kader), maar hebben verder geen gegevens over de omvang van het probleem.
Ze bestaan echt, weet Schothorst. Hij schat op basis van het feit dat zo’n vijf procent van de bevolking genetische aanleg voor verslaving heeft, dat er op zijn minst twintigduizend (veelal brave huisvaders) zijn die de hele dag de koersen checken en zowel op het werk als thuis op hun laptop de ene na de andere onverantwoorde aankoop doen. “Ik heb nu een jonge manager in de kliniek die de hele dag door belegt. Elke nieuwe deal moet de problemen van de oude oplossen. Zijn zaak gaat naar de kloten. Zelfs het familiekapitaal is bijna op, maar zijn vrouw weet nog van niets”, zegt Schothorst.
Volkssport
In Nederland werd de handel in aandelen en opties voor particulieren populair in de jaren negentig. In Amerika is beleggen al veel langer een volkssport. Jeff Beck, counsellor bij de Council on Compulsive Gambling van de Amerikaanse staat New Jersey, twijfelt niet aan het fenomeen beleggingsverslaving. “Er zitten heel veel beurshandelaren bij onze bijeenkomsten van anonieme gokkers”, zegt Beck. Niet gek, want Wall Street ligt om de hoek. Twintig procent van clientèle van de Council betreft dwangmatige beleggers, zowel professionals als amateurs.
De beurs, en dan met name de handel in opties en futures, is onweerstaanbaar, stellen Beck en zijn collega’s. De mogelijkheden zijn bijna onbeperkt. Wat de beurshandel – in tegenstelling tot bijvoorbeeld paardenrennen – extra aantrekkelijk maakt, is dat er geen specifiek moment is waarop de balans van winst of verlies is op te maken. Het kan weken of maanden duren voordat zeker is of een belegger heeft gewonnen of verloren. De verleiding om nog meer geld te investeren in een verloren positie is groot. En als er winst gemaakt wordt, is geen bedrag hoog genoeg om de dwangmatige belegger tevreden te stellen.
De dalende beurzen in augustus doen Beck vrezen dat het aantal hulpvragen weer zal stijgen omdat de gokkers nu echt in de problemen komen. “Nu valt het nog mee, maar na eerdere crises was veertig procent van de telefoontjes afkomstig van beleggers.”
Beleggen is gevaarlijk voor ieder mens met een neiging tot verslaving. “Beleggen op de beurs, via internet, maar ook in de vorm van ondernemers die blijven expanderen (zoals Van Veen, red.). Ze komen in een roes. Niks kan kapot, denken ze”, zegt Schothorst. De enige manier om van een verslaving af te komen is onthouding. Dat geldt voor drank en drugs, maar ook voor gokken op de beurs. Schothorst, zelf een ex-alcoholist, zal dan ook zelf niet gaan beleggen.
Geen losers
Het is een moeilijke boodschap, beseft ook Schothorst. Want waar ligt de grens? Zijn clientèle bestaat uit mensen die risico’s niet schuwen. “Ik heb de halve Quote 500 op bezoek gehad”, zegt Schothorst. Zijn cliënten zijn geen losers. Het zijn uiterst gedreven en succesvolle mensen die een ding gemeen hebben: altijd op zoek naar de ultieme kick. Dat coke en drank – de meest gangbare verslavingen onder de happy few – funest zijn, mag duidelijk zijn, maar het nemen van risico’s in de handel staat vaak aan de basis van het succes van zijn klanten.
Schothorst zou graag zien dat banken, en dan met name internetbrokers als Alex en Binck, rekening houden met het risico dat hun klanten verslaafd raken. Holland Casino heeft het beleid dat erop is gericht gokverslaafden te herkennen en vervolgens de toegang te weigeren en door te verwijzen naar de hulpverlening. Er zou op zijn minst een signaleringssysteem moeten komen volgens Schothorst.
De banken zien daar vooralsnog geen reden toe. Zowel internetbroker Alex als de Postbank laten beleggers een risicoprofiel samenstellen. Bij Alex kan de belegger zien als hij zijn eigen risicoprofiel – de risico’s die hij van tevoren dacht te willen nemen – overschrijdt. Maar uiteindelijk maakt de klant
de keus en zal de broker er niets van zeggen. De Postbank redeneert bij zelfstandig beleggen eender. De enige
restrictie is het te besteden bedrag
per aankoop van aandelen (max. e 100.000), en het aantal opties dat beperkt is tot honderd per transactie. “Maar ja, niemand verbiedt je meerdere aankopen op een dag te doen”, geeft de woordvoerder toe. De belegger blijft zelf verantwoordelijk.
Feestjes mijden?
Verslaafden volgen bij Addiction Solutions allemaal het ‘Twelve steps Minnesota model’ dat bestaat uit individuele- en groepstherapie, meditatietrainingen en fitness. Het doel is eenvoudig: totale onthouding. Maar dat levert ondernemer Van Veen een dilemma op. Van de drank en drugs blijft hij af. Maar mag hij nu ook niet meer handelen? Van Veen schudt heftig van nee. Natuurlijk runt hij gewoon zijn zaak en doet hij investeringen als hij kansen ziet. “Maar ik heb de zaak wel zo ingericht dat ik zonder advies van de toezichthouders nergens geld in mag steken. Vloog ik vroeger de wereld over om deals te sluiten, nu zit ik op kantoor en houd mij bezig met de interne bedrijfsvoering. De deals laat ik aan iemand anders over”, zegt Van Veen.
De telefoon gaat. “Restaurant? Nee, die tijd heb ik gehad. Kom maar naar de zaak en neem een broodje gezond voor mij mee”, zegt Van Veen tegen de beller. Hij heeft zijn hele levensstijl omgegooid. De snelle jongen van weleer verkocht zijn slee van een auto, mijdt feestjes indien mogelijk en zelfs roken doet hij niet meer. Makkelijk is het niet. Van Veen leeft van dag tot dag. Om zichzelf in de hand te houden heeft hij een “gezonde vorm van schizofrenie” ontwikkeld. “De hele dag vraag ik mijzelf af, lieg ik of spreek ik de waarheid?”
Harry van Veen heet in werkelijkheid anders.
