Uiteindelijk sterker uit een stressvolle periode komen: dat willen we allemaal wel. Maar terwijl de een fluitend ‘s ochtends z’n laptop aan de keukentafel openklapt, zit de ander zwaar in de stress om thuis te moeten werken. En waar de een zich niet zo druk maakt om het coronavirus, bezorgt het de ander slapeloze nachten.
Veerkracht wordt vaak als oorzaak daarvan gegeven – hoe je je aanpast na een stressvolle gebeurtenis, om er uiteindelijk goed uit te komen. Maar volgens Richta IJntema, universitair docent Organisatiepsychologie aan de Universiteit Utrecht, is dat onterecht. ‘Vaak wordt ten onrechte gedacht dat veerkracht iets is wat je hebt of niet. Maar veerkracht is een aanpassingsproces, geen permanente eigenschap. Je merkt het dus pas op het moment dat je iets overkomt waarbij je het nodig hebt, hoe veerkrachtig je bent.’
IJntema werkt momenteel aan haar proefschrift over psychologische veerkracht. In het najaar gaat ze het verdedigen – als het coronavirus geen roet in het eten gooit. ‘Gelukkig weet ik door mijn onderzoek iets beter hoe ik met die stress om kan gaan’, lacht ze. Haar onderzoek richt zich op de psychologische kant van veerkracht: het denken, voelen en handelen tijdens stressvolle gebeurtenissen. ‘Wat doen bepaalde stressoren met je en hoe pas je je mentaal aan zodat je door kan gaan?’
Júíst omdat veerkracht geen eigenschap is, kan men er in stressvolle tijden invloed op uitoefenen. ‘Dat vraagt aandacht en tijd: twee dingen die mensen in de stress vaak niet hebben. Maar aandacht voor veerkracht helpt juist om jezelf beter aan te passen aan de veranderde situatie.’ Want mensen mogen dan misschien geen controle hebben over gebeurtenissen waarmee ze geconfronteerd worden, ze kunnen wel bepalen hoe ze met deze gebeurtenissen omgaan.
#1 Breng je psychologische conditie op peil
‘Net als een lichaam in goede fysieke conditie beter bestand is tegen een griepje, is een lichaam in psychologische conditie beter bestand tegen stress.’ Slaap genoeg, zorg voor ritme in je dag en hou een schuin oog op je persoonlijke groei. ‘Soms helpt het ook om een dankbaarheidsoefening te doen, waarbij je kijkt naar wat er wél goed gaat. Dat kan houvast bieden.’
#2 Accepteer het als je even wat minder productief bent
Het is aantrekkelijk om op hetzelfde level door te gaan als je altijd op kantoor deed, maar grote kans dat je eenmaal thuis minder werk gedaan krijgt. ‘Als we ons minder goed kunnen concentreren, komt dat niet alleen door de werkomstandigheden thuis, maar ook door het psychologische aanpassingsproces waarin we zitten.’ Zorg daarom dat je voor jezelf duidelijk hebt welke impact deze periode op je stresslevels heeft.
#3 Zorg dat je je verhaal ergens kwijt kan
‘In de wetenschappelijke literatuur zien we dat je verhaal ergens kwijt kunnen ontzettend belangrijk is om met stress om te gaan.’ Het is voor leiders belangrijk om bij iedereen in het team te checken hoe het gaat. ‘Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar een leider zal goed in kaart moeten brengen hoe iemand erbij zit. Is er extra stress, bijvoorbeeld door een zieke naaste of kinderen die voortdurend thuis zijn? Hoe gaat iemand met de situatie om?’
Is dat eenmaal in kaart gebracht, dan is het belangrijk dat een leider kijkt wie er wat extra werk over kan nemen van mensen die het even wat moeilijker hebben. ‘Juist doordat we allemaal anders met stress omgaan, is het makkelijker om wat werk neer te leggen bij mensen die dat aankunnen.’
Het is belangrijk om constant een vinger hierbij aan de pols te houden. ‘Check niet één keer hoe het met iemand gaat, maar vraag dit om de zoveel tijd. Je vraagt immers van iemand om zich aan te passen onder stress, dat is niet morgen voorbij.’
#4 Geef de ruimte aan emoties
Een veelvoorkomende reactie op ongemak, is oplossingsgerichtheid. ‘Maar als iemand vertelt dat hij ergens mee zit, is het soms goed om daar gewoon even naar te luisteren in plaats van direct een oplossing voor te bedenken. Vaak zitten mensen eerder op een luisterend oor te wachten dan een oplossing.’ Juist bij negatieve gevoelens: ‘Geef mensen ook de ruimte om zich rot te voelen. Laat slechts merken dat je er voor ze bent. Door die ruimte, zullen mensen zich sneller aanpassen onder stress.’
#5 Neem de tijd om je wereldbeeld bij te stellen
Een crisis als het coronavirus kan een behoorlijke verandering in wereldbeeld teweegbrengen. ‘Als je denkt dat dit soort virussen alleen ergens anders ter wereld voorkomen, dan verandert dat idee nu. Tegen dit soort ellende zijn we dus niet opgewassen.’
Ook je zelfbeeld kan veranderen onder stress. IJntema, zelf universitair docent, moest ook aan haar rol als virtueel docent wennen. ‘Dat is een relatief kleine aanpassing, als je het vergelijkt met een ondernemer die z’n hele werk ziet verdwijnen. Dat vraagt veel meer veerkracht’
Het veranderen van dit soort essentiële zaken noemt IJntema in haar onderzoek een transformatieproces. ‘Enerzijds neem je afscheid van iets en anderzijds moet je je heroriënteren op een nieuwe manier van leven.’ Ze hamert op het belang om dit onder ogen te zien: ‘Wie er nu niet bij stilstaat, kan later de rekening gepresenteerd krijgen.’
#6 Oriënteer je op de toekomst
Na die transformatie komt het oriënteren op een nieuwe toekomst. ‘Wie ben jij nadat het coronavirus weer verdwenen is? Grote kans dat je niet op dezelfde voet doorgaat als hiervoor, dus het is goed om na te denken over hoe je je wilt verhouden tot bijvoorbeeld je werk of je naasten.’
Een van de kenmerken van veerkracht is dat men er uiteindelijk sterker uit kan komen. Toch moet daar volgens IJntema niet te makkelijk over gedacht worden. ‘Sommige mensen krijgen nu erg veel op hun bordje, dat kan ook littekens achter laten.’
Toch is IJntema hoopvol. ‘Het fijne aan mensen is dat ze hele adaptieve wezens zijn: we zijn gemaakt om ons aan te passen. Dat kost weliswaar tijd en energie, maar het kan wel.’ Belangrijk is wel dat die tijd en energie vrijgemaakt wordt. ‘Als je op topniveau functioneert en heel druk bent, dan heb je niet altijd tegelijkertijd tijd om van alles aan te passen.’
