De opvolging van Scheepbouwer bij KPN verloopt verre van soepel. Twee directieleden moesten al het veld ruimen. Hoe overleef je een vechtcultuur?
1 Ken uw klassiekers
Over conflicten op de werkvloer wordt vaak gesproken in martiale termen. En laat dat nou precies de specialiteit zijn van militair historicus Marco van der Hoeven. Een paar keer per jaar neemt hij groepjes managers mee naar de Grebbeberg, waar hij hen vertelt over die voor Nederland zo rampzalig verlopen slag en over militaire strategie in het algemeen. Er zijn veel aanknopingspunten met de managementpraktijk, vindt hij. “Neem OTVEM, de standaard militaire analyse van een conflictsituatie: Opdracht, Terrein, Vijand, Eigen middelen, Mogelijkheden. Dat is veel doelgerichter en efficiënter dan de in het bedrijfsleven bekende SWOT-analyse.”
Wie wil overleven in een vechtcultuur, kan te rade bij militaire strategen. Zoals de onvermijdelijke Sun Tzu: “Je moet je tegenstander nooit te ver in het nauw drijven”, citeert Van der Hoeven. “Als hij geen kant meer op kan, zal hij zich tot het uiterste verdedigen.” Aan de Pruisische meesterstrateeg Von Clausewitz ontleent Van der Hoeven het idee van ‘frictie’: “Hoe goed je plan ook is, er kan altijd iets misgaan. Zorg daarom dat je plannen altijd gewijzigd kunnen worden.”
2 Denk ook eens aan een ander
“Als een vechtcultuur te lang aanhoudt, ontstaat een deadlock”, stelt sociaal psycholoog en bedrijfskundige Niels van de Ven. “Mensen gunnen elkaar niets meer. Soms zijn mensen zich daar zelf niet eens van bewust. Het is geen emotie waar je trots op bent.”Van de Ven promoveerde op een onderzoek naar afgunst in organisaties.
In de milde vorm van ‘benijden’ kan afgunst motiverend werken, concludeert hij, maar hij beschrijft ook de ondermijnende gevolgen ervan. Als voorbeeld noemt hij de oudere leraren die een paar jaar geleden een voorstel van minister Plasterk afschoten om jongere leraren beter te belonen. Zíj ook geld erbij, of niemand geld erbij. Dat hiermee de extra instroom van jonge leraren stokte, leken de oudere voor lief te nemen. Afgunst drijft mensen tot onlogische keuzes, wil Van de Ven maar zeggen.
Aan de top van het bedrijfsleven spelen nog andere factoren mee, zoals het narcisme onder veel topmannen. Dat maakt hen doof voor kritiek en blind voor de gevolgen van hun afgunstige gedrag. Mocht je ooit in zo’n slangenkuil belanden, dan is er maar één devies, zegt Van de Ven: “Probeer eens niet alleen aan jezelf te denken, maar ook aan het organisatiebelang. Dat is common sense, maar wordt in de bestuurskamers vaak vergeten.”
3 Blijf neutraal
Volgens coach Rozemarijn Dols zijn er vier basisstrategieën denkbaar bij een vechtcultuur: verzetten, wegduiken, meeknokken of je neutraal opstellen. Dols’ voorkeur gaat uit naar de laatste optie. “Een vechtcultuur is meestal tijdelijk. Wordt er binnen de muren gevochten, dan is er weinig energie over om ook de concurrentie te bevechten. En als je meevecht met de verliezende partij, kost dat later je kop. Het beste is om voor jezelf op te komen, zonder dat je anderen beschadigt. Laat je niet uitspelen en blijf loyaal. Aan militaire strategie heb je in zo’n situatie niet veel. Je winst misschien een slag, maar je verliest de oorlog.”
4 Knik ja
“Ja-knikkers zijn de beste overlevers”, zegt Hans Vervoort, die 25 jaar lang als uitgever werkte bij de Weekbladpers en over die periode drie romans schreef (Het Bedrijf – deel 1-3). De verhalen over de vechtcultuur bij de Amsterdamse uitgeverij zijn legendarisch. “Ik verloor geregeld van tegenstanders die behendiger konden manipuleren dan ik. Als iemand werd aangevallen op een cruciaal punt, hoorde ik hem bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik heb al iemand ingehuurd om dat op te lossen.’ Hen voor leugenaar uitmaken deed je niet gauw en zo viel dan een mogelijk belangrijk bezwaar weg."
"Een ander beproefd middel is je opponent in de hoek van eeuwige dissident zetten: ‘Hij is altijd tegen iets nieuws’. Dat is vaak dodelijk. Ook het tegendeel kan werken: ‘Hij is weer eens wat te voortvarend.’ Met zo’n opmerking maak je van je opponent een doldrieste avonturier. Al deze mogelijkheden komen van pas als je wilt meeknokken in een vechtcultuur. Maar knokken betekent dat je ook kunt verliezen. Is het je doel om te overleven in een vechtbedrijf, dan kun je maar het beste met de hardste wind meewaaien.”
Lees ook het boek Hoe vang ik een rat of volg de training Effectief beinvloeden
