Elisa Klapheck is de enige vrouwelijke rabbijn in Nederland. Anderen overtuigen van haar geloof vindt ze moeilijk. “Vroeg of laat vragen ze me: waar was God in Auschwitz?”
“Op mijn twaalfde zwoor ik het joodse geloof af. Het was mij te infantiel: die God die met een lange baard in de hemel zit en de wereld heeft gemaakt in zeven dagen. Ik geloofde er niets van. Bovendien dacht ik: religie maakt je zwak, het leert je dat als je een klap in je gezicht krijgt, je de andere wang moet toekeren. Joden waren in mijn ogen slachtoffers, terwijl die strenge God, die zogenaamd over alles waakt, helemaal niets deed. Vrome mensen zijn zielenpieten, dacht ik. Daar wilde ik niet bijhoren.
“Op mijn twintigste ben ik met vriendinnen voor de lol de bijbel in het Hebreeuws gaan lezen. Ik kwam toen tot een heel andere conclusie: geloof is er om je sterk te maken, om authentiek te worden. De opgave van het leven is jezelf te worden en daar is religie voor. Je moet altijd op zoek naar je eigen potentieel. Toen ik merkte dat ik sterker was in het beantwoorden van religieuze dan journalistieke vragen, ben ik, na mijn veertigste, rabbijn geworden.
“Als je wilt vernieuwen, moet je de traditie kennen. Ik wilde niet kiezen voor een esoterische benadering, een beetje boeddhisme hier en een beetje voodoo daar, maar dacht: ik ben nu eenmaal geboren in de joodse traditie, die moet ik als basis gebruiken.
“Mijn belangrijkste taak is vernieuwing van de interpretatie van het jodendom. De vragen van vandaag oppikken en hierop antwoorden geven. De synagoge die ik als rabbijn leid, heet Beit Ha’Chidush, wat huis van vernieuwing betekent. “In het begin had ik ontzettende moeite om een dienst te leiden. Naarmate ik meer vocht met de inhoud van het geloof, ging de boodschap die ik eruit haalde meer leven en kon ik die beter overbrengen. Israël betekent niet voor niets: ‘Hij vecht met God’.
“Ik leid de dienst op mijn eigen manier. Bij een orthodoxe dienst ligt alles vast, net als bij een christelijke dienst. Je weet van tevoren hoe de liturgie, zeg maar het draaiboek, eruit ziet en hoe de rabbijn eruit ziet. Zelfs de manier van praten van de dominee of rabbijn lijkt vastgelegd. Bij ons is er ruimte voor experiment en discussie. Het is geen frontale dienst, maar een dialogische dienst. Ik noem mijn verhaal ook geen preek, maar een uitleg. Ik probeer zo uitdagend te zijn dat mensen reageren tijdens die uitleg. Niemand verlaat onaangedaan de synagoge.
“Er zijn verschillende religies maar er is één God. Ik zie God als een eerste oorzaak van alles waar wij, gelukkig, geen greep op hebben. Daar proberen religies op verschillende manieren vorm aan te geven. Die eerste oorzaak heeft alles veroorzaakt, dus ook de ethiek. Je doodt niet en het leven is heilig. Die ethiek is niet ontstaan uit een logische manier van denken. Zo van: omdat ik niet wil dat jij mij vermoordt, vermoord ik ook jou niet. Nee, ieder mens weet van binnen dat moord een breuk met de mensheid is, ook een crimineel weet dat.
“Als directeur die bovenaan de organisatie staat, moet je in dialoog met God. Wat is goed en wat is niet goed. Hoe meer macht je hebt, hoe meer verantwoordelijkheid je hebt, hoe deemoediger je moet worden. Dat is mijn visie op leidinggeven. “De grootste uitdaging voor een manager is het potentieel van mensen tot volle bloei te laten komen. Hij weet wat voor product het bedrijf maakt, dat is dus niet zo moeilijk. Iedereen heeft zijn eigen potentieel, dat herkennen in de ander is veel moeilijker.
“Mensen overtuigen van mijn geloof is moeilijk. Ik kom in dit werk veel Joden tegen die van hun geloof zijn gevallen. De vraag die ze vroeg of laat stellen, is altijd: ‘Waar was God in Auschwitz?’. Daarop antwoord ik altijd met de vraag: ‘Waar was de mens in Auschwitz?’. Veel mensen denken dat ze heel onderdanig in het geloof moeten staan. Ik leer ze dat ze er juist zelfbewust mee moeten omgaan.
“De huidige maatschappij is uitermate verzadigd en saai. De echte conflicten worden niet meer uitgevochten. De scheiding tussen de religieuze en de maatschappelijke cultuur heeft tot verwarring geleidt. Ik mis inspirerende mensen en impulsen. Ik mis moed.”
CV Elisa Klapheck
1962
geboren in Düsseldorf
1979
politicologie, Katholieke Universiteit Nijmegen
1986
journalist in Berlijn
1990
studie Judaïstiek in Berlijn
1997
woordvoerder joodse gemeente Berlijn
2005
rabbijn synagoge Beit Ha’Chidush, Amsterdam
