Wordt de volgende generatie topmanagers vervangen door managementrobots? Het zou technisch tot de mogelijkheden kunnen behoren. Het zou misschien ook wenselijk zijn, gezien de verstorende werking van de eigen belangen van topmanagers.
Zo'n Gerard Kleisterlee, die als topman van Philips weer alle klerken overuren laat maken om stevig verlies te kunnen nemen. Terwijl Cor Boonstra het jaar ervoor de winst juist nog eens extra had opgepoetst, met dank aan de heren accountants. In ieder geval goed voor hun opties. Maar hoe wenselijk ook, de managementrobots zullen nog lang werkloos moeten toezien, want toplieden zullen nog lang hun status quo handhaven. De technische vernieuwing gaat sowieso veel sneller dan de maatschappelijke. BusinessWeek voorspelde in 1975 al voor 2000 het papierloze kantoor. Maar kijk eens op uw bureau. Volgens het CBS is de hoeveelheid papier verdubbeld. Laat staan dat het virtuele kantoor werkelijkheid is geworden. Hoewel het ons veel ergernis in de file zou schelen, kunnen we het sociale gedonderjaag op het werk en het oogcontact niet missen. Wim Dik en andere telecombazen hadden hun kaarten gezet op internet, maar werden volkomen verrast door de gigantische vraag naar ouderwetse mobiele telefoontjes. Vooral tieners kunnen goed communiceren per telefoon. Misschien dat zij te zijner tijd in staat zijn om de vergadertijd en files terug te dringen.
En nu we het toch over files hebben, het was waarschijnlijk professor Galjaard die voorspelde dat de mens ondanks ellenlange files nauwelijks uit de auto zou zijn te slaan. Vanaf het steentijdperk zijn we namelijk succesvolle nomaden. Onze genen leven nog in de steentijd. Die twintig eeuwen van Westerse beschaving als settlers tellen genetisch nauwelijks mee.
In de dertiger jaren ontraadde ingenieur Hendrik Casimir zijn medebestuurders van Philips een grammofoon te ontwikkelen. Binnen enkele jaren zouden immers allerlei radiostations in ieder muziekgenre technisch mogelijk zijn. De verzuiling heeft dat tot op heden tegengehouden. Ons koningshuis was een noviteit uit de Middeleeuwen. Maar we hebben op 02.02.02 met bijzonder veel enthousiasme naar de balkonscène van kroonprins Willem-Alexander en zijn jonkvrouwe zitten kijken. Wél op onze elektronische kijkdoos trouwens. Nu we het toch over onze kritische tv-bonzen hebben, sinds de sixties speelt de verzuiling bij het domme volk nauwelijks meer een rol, een ontwikkeling die al een eeuw geleden inzette. Hoe anders is dit op de Gooise matras, met zijn KRO, NCRV en VARA. Wij zullen nog lang het land van tulpen, windmolens en klompen blijven.
Technische vernieuwingen worden niet per se tegengehouden. Ze kunnen op den duur slagen als ze hedendaagse behoeftes beter kunnen bevredigen. De auto verving onderhoudsgevoelige paardenkrachten. De computer met al zijn ongebruikte mogelijkheden raakte in een stroomversnelling toen het een snel telraam en schrijfmachine bleek te zijn. Maar databases zijn nog steeds niet meer dan handige kaartenbakjes. Alle prachtige mogelijkheden van internet ten spijt, zijn e-mail en digitale reclamefolders vooral een goed alternatief voor Tante Post. Oude wijn in nieuwe zakken dus. Maar die nieuwe zakken moeten wel iets toevoegen: sneller, gemakkelijker, veiliger of goedkoper. Kernenergie motten we daarom nog niet. Vandaar dat directeur Frans Saris van Energieonderzoek Centrum Nederland en interimdirecteur Wouter Schatborn van Nuclear Research and consultancy Group slaags raakten. Genvoedsel voegt ook nog niets toe. Ook in deze branche hebben de techneuten geen geduld en inzicht om draagvlak te creëren, en rollen de knappe koppen dus over straat.
Onze hang aan het verleden wordt ook gevoed door onze emotie. Emotie is niet geïnteresseerd in de toekomst, maar wil bevrediging hier en nu. Niet alleen vernieuwende technieken, ook managementtheorieën voorspellen altijd veel goeds voor de toekomst. Maar in de praktijk komt er niets van terecht, want op korte termijn kosten ze werknemers meestal meer werk en de topman meer geld. Vernieuwingen moeten bestaande karweitjes meteen gemakkelijker maken en direct geld opleveren. Nieuwe technieken kunnen zelfs met torenhoge reclamebudgetten geen nieuwe behoeftes scheppen. Juist ouderwetse behoeftes scheppen bruikbare nieuwe technieken. Maar goed dat ook onze toplieden zo conservatief zijn.
