Je werkgever moet jou beschermen tegen gevaar op het werk. Dat geldt zowel voor fysiek gevaar (met bijvoorbeeld een helm) als voor gevaar van gedrag van mensen om je heen. Dat laatste noemen we sociale veiligheid.
Als je risico loopt, moet je beschermd en voorgelicht worden over pesten, (seksuele) intimidatie, discriminatie en agressie. Dat geldt zowel voor gedrag van leveranciers, als dat van klanten en jouw collega’s. Dat beschermen gebeurt meestal met een gedragscode waarin regels staan waar iedereen zich aan moet houden en eventueel workshops of voorlichting.
Sociaal veilig is een breed begrip
Je bent theoretisch gezien sociaal veilig als je dus niet gepest, (seksueel) geïntimideerd, gediscrimineerd of aangevallen wordt. Hier wordt het ingewikkeld om twee redenen. Nummer een: deze termen zijn heel breed en niet iedereen weet wat eronder valt. De tweede reden is dat ‘veiligheid’ een behoefte is waaraan mensen verschillende gevoelens en ideeën koppelen.
Veiligheid kan voor de ene persoon betekenen dat we allemaal de regels volgen en voor de ander dat we vriendelijk op elkaar reageren. De één voelt bij gebrek aan veiligheid angst, de ander boosheid of verdriet. Kortom: veiligheid betekent niet voor iedereen hetzelfde.
Incasseren maakt antifragiel
Hoe kan het dat sommigen van ons er beter in zijn om een moeilijke situatie te incasseren dan anderen? Daar komt de term antifragiel van risicoanalist Nassim Nicholas Taleb van pas, de auteur van The Black Swan. In zijn boek Antifragile (2012) schrijft hij: ‘Het tegenovergestelde van kapot gaan is namelijk niet heel blijven, maar er sterker van worden. Iets dat antifragiel is, wordt dus juist sterker van moeilijkheden.’
Lees ook: Gezellig of grensoverschrijdend? Hier moet je op letten om problemen op kantoor te voorkomen
Denk aan jouw spieren die kleine haarscheurtjes krijgen als je zware gewichten optilt en na het helen daarvan een stukje sterker zijn. Zelfs botten worden harder als ze veel klappen moeten opvangen. Om antifragiel te worden, is het belangrijk een verschil te kunnen maken tussen ongemak en onveiligheid. Als iemand mij aanspreekt op discriminatie, voel ik misschien schaamte of pijn. Dat is vervelend, maar wel nodig om tot een fijnere relatie te komen waarin iedereen zich welkom en thuis voelt.
Grenzen aangeven is niet onveilig
Als ik zou eisen dat mijn collega mij niet aanspreekt op discriminatie omdat ik me dan onveilig voel, lopen we vast. Zij mag haar grens niet aangeven, ik kan niet van de situatie leren en de organisatie heeft een probleem tussen twee collega’s die niet goed met elkaar kunnen samenwerken. Helaas zie ik precies dit scenario vaak gebeuren. Moeilijke gesprekken uit de weg gaan is niet hetzelfde als een veilige omgeving creëren.
Het is wel heel begrijpelijk dat dit vaak gebeurt. We willen allemaal graag geloven dat we een goed mens zijn en hard ons best doen. Het is natuurlijk alleen maar mooi dat we een goed mens willen zijn. Als we onszelf echter zien als fragiel, komt ons zelfbeeld direct in gevaar als iemand iets negatiefs over ons zegt. Dan gaan we in de verdediging.
Het is jij of de ander. Jullie kunnen niet allebei gelijk hebben. De ander mag niet winnen, want dan kun jij niet meer geloven dat jij goed genoeg bent. Dat is natuurlijk wel een doel waarvoor je hard wilt vechten. Als jullie simpelweg allebei jullie positie blijven verdedigen, heb je al snel een conflict waar je niet uitkomt.
Wat kun je zelf doen om veiligheid en comfort uit elkaar te houden?
- Lees je in over wat er op jullie werk als gewenst of ongewenst gedrag wordt gezien, bijvoorbeeld in de gedragscode of op het arboportaal.
- Verwerk hevige gevoelens voordat je ze deelt. Dat kan bijvoorbeeld door erover te schrijven, te focussen op je lichaam en ademhaling voor 90 seconden of door eens flink te sporten.
- Zie feedback als informatie waarvan je van kunt leren in plaats van als een beschuldiging.
- Reflecteer op wat jij ziet als comfort en onveiligheid. Weet dat dit niet voor iedereen hetzelfde is.
Wat doe je met die collega die zich onveilig voelt (terwijl jij denkt dat het vooral comfort is)?
Dit is zeer afhankelijk van de situatie en rollen, maar kies bijvoorbeeld hieruit:
- Luister en kom niet met oordelen of oplossingen. Vaak smelt de intensiteit van het gevoel dan vanzelf weg.
- Vraag wat iemand nodig heeft. Wat kan deze zelf doen en wat kan (en wil) jij doen?
- Ga een gesprek aan over wat ‘veilig’ voor jullie betekent.
- Spiegel hoe het aangeven van onveiligheid door de ander de situatie verergert, op slot zet of het probleem bij de verkeerde persoon legt.
Kortom: ervaren veiligheid is subjectief en het beste dat je kunt doen is met je collega’s hierover praten om helderheid te krijgen.
Waar ligt de grens? Praktisch handboek om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen is geschreven door Evita Lammes. Het boek is te bestellen bij onder meer managementboek.nl.
