Sportblessures, relatieproblemen, zieke kinderen: mensen melden zich regelmatig ziek om redenen die voortkomen uit hun privésituatie. In hoeverre mag u zich bemoeien met het privéleven van uw medewerkers om ziekteverzuim te voorkomen?
De vrouw van een medewerker heeft een bevalling met een keizersnee. Ze heeft thuis verzorging nodig, langer dan de paar dagen kraamhulp. Om haar en de baby te kunnen verzorgen, kan de medewerker zeker een week niet werken. Een andere medewerker heeft zwakke enkels. Hij wordt aan zijn rechterenkel geopereerd en zit zes weken in het gips. Zelfs een automaat rijden zit er niet in, hij kan niet naar zijn werk.
Het zijn twee voorbeelden van ziekteverzuim waarmee handelshuis Pon te maken heeft. En niet alleen Pon, ook andere bedrijven kampen met verzuim dat niet direct door het werk komt. Elke dag verzuim kost geld, zeker sinds werkgevers de eerste twee jaar ziekte zelf moeten betalen. “Risico-inventarisaties en -evaluaties hebben ze serieus genomen, werkgevers hebben er alles aan gedaan om ziekte te voorkomen,” zegt Paul Schreurs, directeur van het Instituut voor Werk en Stress. “Toch zien ze dat werknemers soms thuisblijven, door ongevallen thuis.” Wat moet je dan, als manager? U bent verantwoordelijk voor het ziekteverzuim.
Pon is onlangs voor zijn zesduizend medewerkers in Nederland het preventie-, verzuim- en re-integratieprogramma Pon Fit gestart, dat naast een uitgebreide verzekering de medewerkers ook de helpende hand biedt met tal van diensten en services.
Leefstijltrainingen
Het maakt Pon niet uit waardoor iemand in de knoop zit of niet gezond is, als de medewerkers maar lekker in hun vel zitten en, bij uitval, snel weer aan het werk kunnen. Dus kunnen medewerkers een beroep doen op chauffeursdiensten, thuishulp, de griepprik, psychische hulp, acute traumaopvang (ook na een privéongeval), een cursus stoppen met roken, leefstijltrainingen om werk en privé in balans te krijgen en wachttijdbemiddeling in het ziekenhuis. Met de Pon Health Check kan iedereen zich op kosten van de baas van top tot teen laten testen. Er komen ‘heel veel dingen uit’, zegt Saskia van Doorn, projectmanager van Pon Fit, zoals cholesterolproblemen, overgewicht en ogen die niet goed zijn. Wie welke uitslag heeft, krijgt het management niet te horen. Wel zorgt Pon ervoor dat medewerkers aandoeningen meteen kunnen aanpakken, als zij dat willen. Ze worden doorverwezen naar de specialist, krijgen dieetadvies en wie overgewicht heeft, wordt aangemoedigd te gaan sporten. Riante voorzieningen voor de medewerkers, maar het grijpt ook behoorlijk in op hun privéleven.
Managers zijn lang heel huiverig geweest zich te bemoeien met de privéproblematiek van hun werknemers. Daar begint verandering in te komen, signaleert Paul Schreurs. “Ze richten zich niet meer alleen op het functioneren van hun medewerkers op het werk, maar krijgen ook steeds verdergaande bemoeienis met hun privéleven.”
Voetballen verboden
Hoe ver mag je in iemands privéleven doordringen om verzuim te voorkomen? Phil Tobin, directeur van het Ierse bedrijf Dotcom Directories, neemt geen rokers in dienst. Rokers zijn niet sociaal, vaker ziek en ze stinken, liet hij de Financial Times weten. Bedrijven in Afrika, met name multinationals, geven hun medewerkers vrijwillige hiv-tests en zonodig aidsbehandeling. Werkgevers in de VS verbieden werknemers om gevaarlijke sporten te doen. Zover gaan Nederlandse bedrijven niet. Althans, nog niet. Een vrachtwagenchauffeur die het zaalvoetballen niet kon laten, verloor onlangs een rechtszaak over de hoogte van zijn ziektegeld. Hij kreeg maar 70 procent van zijn loon doorbetaald in plaats van de 100 procent die in de cao is afgesproken. De rechter concludeerde dat de werkgever de chauffeur vaak genoeg had gewaarschuwd om te stoppen met zaalvoetbal en een minder blessuregevoelige sport te kiezen. Het laatste woord is er overigens nog niet over gezegd; de Hoge Raad moet zich er nog over uitspreken.
Het gebeurt niet vaak dat werkgevers hun werknemers bepaalde sporten verbieden, zegt Harro Knijff, advocaat gespecialiseerd in arbeids- en sportrecht. “Ik denk dat het door het zaalvoetbalincident zal toenemen.” Alleen, benadrukt hij, er moet wel op een redelijke manier beroep op worden gedaan. Het moet ook altijd van tevoren zijn vastgelegd (meestal in de cao) en de werknemer moet zijn gewaarschuwd. Iemand verbieden te gaan skiën omdat jij dat een gevaarlijke sport vindt, kan niet. Maar als van een werknemer bekend is dat hij zulke zwakke enkels heeft dat de dokter het erg onverstandig vindt dat hij gaat skieën, is het een ander verhaal. Knijff: “Dan mag je als werkgever zeggen dat je niet wilt dat hij gaat skiën. We hebben het wel over uitzonderingssituaties.”
Zuipende vertegenwoordiger
Soms mag de werkgever ook ingrijpen in andere privéaangelegenheden, vindt Knijff. “Bijvoorbeeld bij de vertegenwoordiger voor wie het essentieel is dat hij over een rijbewijs beschikt. Als die het in een weekend op een zuipen zet, gaat rijden en z’n rijbewijs kwijtraakt, kan de werkgever naar de rechter stappen en ontbinding van de arbeidsovereenkomst vragen. Goede kans dat de rechter dat toewijst.” Maar stoppen met roken? “Dat kan je niet van een werknemer verlangen. Wel dat-ie op het werk niet rookt.”
Het verbieden van heftig uitgaan zodat werknemers maandagochtend energiek op het werk verschijnen? En wat als je weet dat je medewerker slecht functioneert door relatieproblemen of een moeilijke zoon? Privéproblemen gaan werkgevers niets aan, roepen werkgevers en deskundigen onmiddellijk. “Dat moet je respecteren,” zegt Saskia van Doorn van Pon Holdings. “Ik kan me voorstellen dat ze anders geen hulp zouden zoeken en langer met de problematiek blijven rondlopen.” Bij Pon kunnen medewerkers zich daarom voor psychische hulp rechtstreeks melden bij de bedrijfsarts, zonder eerst langs hun manager te gaan. Van Doorn: “Wij horen daar niets van. Alleen dat een x aantal mensen er gebruik van maakt, niet wie. Over de Health Check horen we alleen uitslagen per werkmaatschappij, bijvoorbeeld dat zoveel procent overgewicht heeft.”
Gezond gedrag kun je niet opleggen, zegt Tamara Pieterse van verzekeraar Zilveren Kruis Achmea, die Pon ondersteunt bij Pon Fit. “Maar je mag je mensen er best op aanspreken dat ze door privé-omstandigheden minder effectief of inzetbaar zijn. Wat er precies speelt, hoef je niet te weten”. Signaleren, bespreken en doorverwijzen, is het devies. Paul Schreurs: “Bij veel mensen die uitvallen vanwege psychische klachten – een derde van het verzuim – kun je van tevoren signalen zien. Maak het bespreekbaar. En zorg voor beleid in dit soort zaken. Hoe ga je ermee om als een medewerker de zorg voor een partner of ouder krijgt? Wat doe je als iemands vader overlijdt en daar meer tijd voor nodig heeft dan een halve dag vrij? Daar moet een structuur voor zijn. Heb je het vermoeden of aanwijzingen dat er privé iets speelt, verwijs dan door naar professionals. Dat kan psychologische begeleiding zijn, een sportfysiotherapeut, net wat er speelt.” De professional mag de werkgever informeren dat hij een werknemer begeleidt en zeggen hoe hij de voortgang inschat. De diagnose mag hij niet vertellen.
Maar wat als u zich mateloos ergert omdat u weet dat iemand afwezig is door iets in zijn of haar privésituatie en u daardoor het werk op uw afdeling niet afkrijgt? Schreurs: “Daar spreekt wantrouwen uit. Een coachend leider zal zich niet ergeren. Die denkt: hee, waarom zit ’ie thuis, en vragen: wat is er aan de hand, kan ik iets voor je doen? Veel ziekteverzuim is protest. Vind je het niet leuk op je werk, dan blijf je langer thuis. Je moet er dus voor zorgen dat je mensen hebt werken die zich verantwoordelijk voelen, gecommitteerd voelen en hun werk leuk vinden. Dan zitten mensen die op de zwarte piste een been hebben gebroken binnen drie, vier dagen weer achter hun bureau. Ik ben ervan overtuigd dat als je hierin goede faciliteiten creëert, zich dat dubbel en dwars terugbetaalt. Je vergroot de betrokkenheid, krijgt een lager verzuim, minder verloopintentie en een zorgvuldiger – want minder fouten – productiviteit.”
Halve marathon
Tennet, beheerder van het landelijk hoogspanningsnet, kan daarover meepraten. Het bedrijf wil graag gezonde medewerkers en stimuleert hen al jaren om te gaan sporten door sportfaciliteiten aan te bieden tegen gereduceerde prijzen. Om behalve gezondheid ook lol in het werk en samenwerking te vergroten, is Tennet eind vorig jaar ‘Committed Running’ gestart. Het daagde zijn medewerkers uit voor de halve marathon van en bood trainers, trainingsschema’s, kleding, een fysiotherapeut en een deel van de verblijfskosten in Budapest aan. Van zijn medewerkers vroeg het bedrijf negen maanden lang drie keer in de week trainen in eigen tijd en deelname aan de halve marathon.
Het was een daverend succes. 160 van de 450 medewerkers namen de uitdaging aan, vrijwel allemaal haalden ze de eindstreep. “Mensen zijn gestopt met roken, de kilo’s vlogen eraf,” zegt Ursela Schennink, hoofd communicatie, die zelf ook meedeed. “Ik ben fitter en gespierder geworden en ik ben dit jaar niet ziek geweest. Mensen die er niet bij zijn geweest, denken: ‘Ik heb iets gemist’.” De kosten waren erg te overzien. Weliswaar ‘vele honderden euro’s’ per deelnemer, zegt manager concernzaken Lex Hartman, ‘maar een dag naar een cursus is veel duurder’. “En het levert een veelvoud op aan atmosfeer en binding in de organisatie. Het is zoveel leuker en effectiever dan dure teambuildingsessies. En dit gebeurt niet eens in de baas z’n tijd.”
Het ziekteverzuim, dat al een dalende tendens vertoonde (van 4,29 procent in 2003 naar 3,46 in 2005), valt door de hardlopers dit jaar waarschijnlijk nog lager uit. Hartman: “Het vermoeden van de bedrijfsarts is dat het ziekteverzuim onder deze groep aantoonbaar lager is.”
Omdat Pon nog geen jaar met Pon Fit bezig is, heeft het nog goed beeld hoe het de verzuimcijfers beïnvloedt. Maar die zijn ‘zeker gereduceerd’, zegt Saskia van Doorn. Bij de medewerker wiens vrouw met een keizersnee beviel, nam Pon twintig uur thuiszorg voor zijn rekening. Zo werden vrouw en baby thuis verzorgd en kon haar man aan het werk blijven.
Het scheelde zeker een week verzuim. Voor de medewerker die na zijn enkelbandoperatie in het gips zat, regelde Pon een chauffeur. Na één week hij was weer aan het werk, anders had het zes weken geduurd.
Kort verzuim meestal privé
Hoe korter het verzuim, hoe minder vaak de ziekte met het werk te maken heeft.
Bij kort verzuim zegt 85% van de mensen dat dit niet door het werk komt. Ongeveer een derde komt door verkoudheid of griep. Van werknemers die twee weken achter elkaar ziek waren, zegt 70% dat de oorzaak niet in het werk ligt. Bij langdurend verzuim (vier maanden of meer) is bijna de helft van het ziekteverzuim niet werkgerelateerd.
Bron: NEA 2005/TNO Kwaliteit van Leven
Hoe is het bij de buren?
In verschillende landen, waaronder Duitsland, wordt onderscheid gemaakt in wel of niet werkgebonden verzuim. Vaak is in die landen bij beroepsziektes en ander werkgebonden (langdurige) uitval de uitkering hoger dan bij ons. Wie thuis van de ladder valt en daardoor niet kan werken, heeft pech en moet vrije dagen inleveren.
Er zijn ook veel landen waar net als in Nederland dit onderscheid niet wordt gemaakt. Bijvoorbeeld in de Scandinavische landen, België, Ierland en Engeland. De uitkering bij langdurig verzuim is bij de laatste drie wel veel lager.
Tips
• Geef medewerkers regelmogelijkhe den. Als werk en privé soepel te combineren zijn, zijn mensen minder geneigd zich ziek te melden.
• Geef managers de vaardigheden
(trainingen) en mogelijkheden (zoals ruimte voor flexibel werken) om hun medewerkers goed te begeleiden.
• Maak beleid voor hoe te handelen bij welke signalen en welk verzuim.
• Maak (dreigende) problemen bespreekbaar en werk samen aan een oplossing.
• Privégedrag verbieden? Dat kan alleen met een hele goede reden, als het van tevoren is vastgelegd de werknemer ervoor wordt gewaar schuwd.
• Bewegen stimuleren? Bied een breed pakket aan sportieve activiteiten aan, zodat iedereen eruit kan pik ken wat hem aanspreekt. Niet ieder een vindt fitness leuk. Wat ook goed werkt: stel een leuk doel in het voor uitzicht (halve marathon in plaats van in Eindhoven). Dan weten mensen waar ze het voor doen.
Top 5 blessuregevoelige sporten
1 Veld- en zaalvoetbal
2 Basketbal
3 Hockey
4 Handbal
5 Karate/taekwondo
Bron: Consument en Veiligheid, 2000-2003
