De ene na de andere ramp teistert de financiële markten. Er heerst inmiddels zoveel onzekerheid dat bankiers openlijk beginnen te denken dat alle ellende Gods werk is. En dan hebben ze het niet over Goldman Sachs-baas Lloyd Blankfein, die eind 2009 stelde dat bankiers het werk van God doen.
De vergelijking die in de financiële centra wordt getrokken, is die met de plagen uit Bijbelboek Exodus. Volgens het verhaal in Exodus troffen tien rampen Egypte omdat de Farao het volk Israël niet toestond zijn land te verlaten. De plagen van Egypte bestonden onder meer uit: water dat in bloed veranderde, alles vernietigende sprinkhanen, volledige duisternis en de dood van eerstgeborenen. Angstaanjagende, levensbedreigende situaties. De vergelijking met de perikelen in de financiële wereld gaat wellicht wat mank, maar geeft wel aan hoe ernstig de zaken zijn in de ogen van bankiers.
De plagen van de financiële wereld:
1. Angst voor val van de euro
Het heeft even geduurd maar de angst voor ontwrichting van de euro en de gevolgen daarvan voor de EU-lidstaten, is groot. En dus hebben de Eurolanden een noodplan voor de euro gelanceerd, met maatregelen die tot voor kort ondenkbaar waren.
Dat de euro op het randje van de afgrond heeft gebalanceerd, bleek maandagmiddag uit uitspraken van demissionair minister Jan Kees de Jager aan de Tweede Kamer. 'Vrijdagavond ontstond een zeer kwetsbare situatie die leek op de uren voorafgaand aan de val van Lehman Brothers. Plotseling was er een tekort aan liquiditeit voor banken, bedrijven en landen, ook voor landen waarbij u van uw stoel zou vallen als u wist wie het zijn', zei De Jager. Niet alleen een bankencrisis, ook een landencrisis dreigde.
Het pakket maatregelen van de Europese landen behelst een steun die kan oplopen tot 750 miljard euro. Op de financiële markten werd opgelucht adem gehaald na de bekendmaking van de plannen. Een ingrijpende neergang van de euro en een nieuwe systeemcrisis, waarbij mogelijk landen elkaar meesleuren in een val, zoals bij de financiële instellingen werd gezien, lijkt voorlopig afgewend, maar de zorgen blijven. Deskundigen stellen dat de eurolanden met het omvangrijke pakket maatregelen 'tijd kopen' om in Europa orde op zaken te stellen. 'Dit moet markten kalmeren', aldus economen.
Brussel onderzoekt ook nog of de afgelopen periode sprake is geweest van een gecoördineerde aanval tegen de euro door speculanten, die wilden profiteren van een daling van de koers.
2. Griekenland aan rand van afgrond
De aanzet van de ellende met de euro: de immense Griekse staatsschuld en het begrotingstekort dat de pan uit rijst. In Griekenland laait het vuur inmiddels bijna dagelijks weer op. Geen bosbranden of studentenrellen dit jaar, maar weerstand tegen de noodzakelijke hervorming vanwege de schuldencrisis. President Karolos Papoulias van Griekenland waarschuwde vorige week na hevige rellen tegen het regeringsbeleid, dat Griekenland ‘aan de rand van de afgrond' staat. De rellen kostten al drie medewerkers van een bank het leven.
Het scherpe bezuinigingsbeleid dat noodzakelijk is om de Griekse financiële situatie te verbeteren, leidt al weken tot verbeten demonstraties. De machtige Griekse vakbonden krijgen massa’s mensen op de been. Nieuwste bezuinigingstroef – de hervorming van het pensioenstelsel – zet opnieuw kwaad bloed. De oppositie vreest dat de bezuinigingsplannen het Waterloo van de huidige regering zijn. Maar intussen hebben de Grieken wel een begrotingstekort van 12,7 procent (maximum: 3 procent) en staatsschuld van 110 procent (maatstaf: 60 procent) weg te werken.
De vrees van bankiers is natuurlijk gericht op de externe schade die wordt aangericht door de Griekse situatie. De gevolgen voor de hele eurozone, voor de stabiliteit op de markten en de risico's die banken zelf lopen. De Europese steunplannen van maandag brengen voorlopig verlichting, waardoor de rente op Griekse staatsobligaties – schuldpapieren die de overheid uitgeeft om geld te lenen – snel is gedaald. Voor de tienjaarsleningen van 12 procent tot iets meer dan 6 procent en de tweejaarsrente is zelfs onder de 5 procent gezakt. Griekenland kan daardoor geld op de markt lenen en hoeft niet bij Europa of het IMF aan te kloppen.
3. Dreiging van nog een crisis
De huidige financiële crisis is nog niet bepaald uitgeraasd. Amerikaanse hypotheekreuzen Freddie Mac en Fannie Mae hebben net gevraagd of de overheid hen aan een nieuw infuus wil leggen. Miljarden hebben ze nodig. De huizenmarkt zit nog in het slop, kredietverstrekking is laag en hoewel banken al weer duizelingwekkende winsten laten zien, blijft het vertrouwen in de financiële stabiliteit weg.
Intussen wordt ook al weer uitgekeken naar een volgende dieptepunt. In Nederland waarschuwt de parlementaire commissie-De Wit voor een nieuwe financiële crisis die nog ingrijpender kan zijn dan de vorige. De commissie deed de afgelopen maanden onderzoek naar de oorzaken van de financiële crisis en sprak met bankiers, politici en toezichthouders. Alle partijen zijn schuldig aan de kredietcrisis, is een van de conclusies.
'Enkele belangrijke factoren die als bron van de crisis in het financiële stelsel hebben gefungeerd zijn nog steeds aanwezig, zowel in structuur van het stelsel, als de cultuur en het gedrag daarbinnen', stelt de commissie. In hun rapport staan aanbevelingen om een nieuwe crisis te voorkomen.
4. Dow 1.000 punten omlaag
Als de financiële markten zich de afgelopen tijd ergens rot van zijn geschrokken, was het de korte crash op Wall Street van vorige week. Handelaren omschreven het als de meest dramatische minuten op de handelsvloer ooit. Beursgraadmeter Dow Jones stuiterde donderdag in een mum van tijd liefst 1.000 punten omlaag, om korte tijd later weer 700 punten bij te schrijven. Een bizarre gril, die het gevolg zou zijn van een klassieke fout: de handelaar die per ongeluk een paar extra nullen had ingevoerd bij een transactie. De menselijke fout werd verergerd door computers die in reactie op de koersdalingen automatisch forse kooporders plaatsten. Dat is tenminste het verhaal.
Het speculeren is inmiddels begonnen. Aan de versie van de menselijke fout wordt weinig geloof gehecht. Wat de werkelijke reden van de mini-crash wel is, blijft onduidelijk. De twee grootste effectenbeurzen van de Verenigde Staten, NYSE Euronext en Nasdaq OMX, slaan hoe dan ook de handen ineen om incidenten zoals deze bizarre koersdaling in de toekomst te voorkomen. In samenwerking met de Amerikaanse beurswaakhond SEC willen ze proberen het vertrouwen van handelaren en bedrijven terug te winnen.
5. Ellende bij Goldman Sachs
Gaat de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs Lehman Brothers achterna? Een ding is duidelijk, de reputatie van de bank – die toch al niet best was – is verder geknakt door het onderzoek door de autoriteiten in de VS naar fraude. Goldman Sachs zou tegen de Amerikaanse huizenmarkt en tegen de eigen klanten hebben gespeculeerd. De mogelijke fraude wordt onetisch genoemd, en crimineel. Maar de kritiek is veel breder. Tot in het Amerikaanse Congres zijn de beschuldigingen te horen dat Goldman Sachs over de ruggen van andere beleggers en de Amerikaanse belastingbetaler miljarden heeft verdiend.
De koers van de bank staat onder druk en klanten wereldwijd twijfelen of zij wel verder willen met Goldman. En dat doet bankiers de rillingen over de rug lopen. Als de bank schuldig wordt bevonden zal dit een stortvloed aan juridische procedures opleveren. Vele banken en particulieren voelen zich misleid. Verdere reputatieschade en strengere regelgeving dreigen. En dat zal belangrijke inkomstenbronnen van Wall Street uit kunnen hollen.
Het bericht, half april, over het fraudeonderzoek naar Goldman Sachs kwam al als een dreun aan op de financiële markten. De bank zelf verloor maar liefst 12,8 procent van zijn waarde en Goldman sleepte de hele beurs mee onderuit. Het is de vraag wat er gebeurt als Goldman daadwerkelijk schuldig wordt bevonden. De val van Lehman Brothers ligt nog vers in het geheugen.
6. Kredietcrisis
Het faillissement van Lehman Brothers maakte inzichtelijk dat de wereld in crisis was. Het ging mis op Wall Street, maar de kiem van de kredietcrisis is in 2000 gelegd, bij de internetcrisis. Zo zal het straks in de geschiedenisboekjes staan. Na het uiteenspatten van de internetzeepbel, verlaagde de FED (het stelsel van centrale banken in de VS) in 2001 stapsgewijs de rente van 6 procent naar 1,75 procent in de hoop het vertrouwen in die markt te herstellen. Ironisch genoeg om een recessie te voorkomen.
Het verhaal is bekend: de lage rente zorgde voor een stroom aan goedkoop geld. Hypotheekverstrekkers namen grote risico's door hypotheken te verstrekken aan mensen met te weinig inkomsten, wat geen probleem was zolang de huizenprijzen bleven stijgen. In 2007 stortte het wankele systeem in. De problemen sloegen over op banken in de hele wereld. Die verloren hun financiële buffers, wantrouwden elkaar en vielen om of werden door overheden gered.
De neerwaartse spiraal is nog altijd niet eindig.
7. Alles verzengende onzekerheid in het VK
Het minderheidskabinet waar de Britten op afstevenen sinds de verkiezingen eind vorige week, heeft tot veel onrust geleid. De vrees voor een instabiele situatie in het Verenigd Koninkrijk is groot. Direct na de eerste voorlopige verkiezingsuitslag vrijdag daalde de rente en viel de pond tot het laagste niveau in ruim een jaar, op 1,463 dollar en 1,157 euro.
De Britten staan voor flinke uitdagingen. Zo is het begrotingstekort is bijna net zo groot als dat van Griekenland en zijn werkloosheidscijfers deprimerend. Bijna driekwart van de Britten wil het liefste emigreren vanwege de benarde economische situatie op het eiland.
De Britse premier maakte de nasleep van de Lagerhuisverkiezingen maandag nog complexer door zijn aftreden als Labourleider bekend te maken.
8. Vulkaanaswolk van IJsland
Een van de gebeurtenissen die bankiers echt aan de plagen van Egypte doet denken, is de aswolk die het vliegverkeer boven Europa al een tijdje teistert. De uitbarsting van de Eyjafjallajökull vulkaan op IJsland zorgt voor een grote strop voor luchtvaartmaatschappijen. Zo zag Air France-KLM het passagiersvervoer in april met 15,9 procent dalen ten opzichte van dezelfde maand een jaar eerder, maakte de luchtvaartmaatschappij maandag bekend. Volgens KLM-topman Peter Hartman heeft de aswolk Air France-KLM tot nu toe 70 miljoen euro gekost. Daar zullen de komende tijd naar verwachting nog honderden miljoenen bij komen. 'Sommige kostenposten weet je al, andere niet', zei Hartman zondag.
De aswolk is nog altijd niet verdwenen. De activiteit van de Eyjafjallajökull vulkaan is de afgelopen dagen zelfs toegenomen. Dat meldde het KNMI zaterdag. Er zijn nog geen tekenen dat er een einde komt aan de uitbarsting. In diverse landen moest de afgelopen dagen het vliegverkeer weer worden stilgelegd door nieuwe aswolken. Bij Air France-KLM kost het stilleggen van het vliegverkeer naar schatting 35 miljoen euro per dag. De Britse prijsvechter easyJet heeft als gevolg van de as de winstverwachting voor heel 2010 vandaag naar beneden bijgesteld. Het concern verwacht nu dat de winst dit jaar uitkomt tussen 100 en 150 miljoen pond (116 tot 175 miljoen euro). Eerder voorspelde easyJet een winst van 175 tot 200 miljoen pond. De aswolk kost het bedrijf naar verwachting 58 tot 87 miljoen euro.
9. Olielek van BP
Net als de aswolk een grote kostenpost en milieuvervuiler: de lekkende oliebron van de Britse oliemaatschappij BP. Uit het olielek op 1.600 meter diepte in de Golf van Mexico stroomt dagelijks 800.000 liter ruwe olie in zee. Diverse pogingen om het lek te dichten zijn mislukt. De kosten zijn inmiddels opgelopen tot 350 miljoen dollar (268 miljoen euro), meldde BP maandag in een verklaring. En het einde is nog niet in zicht. De pogingen om het lek te dichten kosten miljoenen dollars per dag.
Het door BP geleasde booreiland zonk op 22 april, circa 80 kilometer uit de kust van de Amerikaanse staat Louisiana. De honderdduizenden liters olie die dagelijks wegstromen, hebben rampzalige gevolgen voor het milieu, onder meer voor de Amerikaanse kust. Onder druk van de Amerikaanse regering heeft BP toegezegd de milieuschade te vergoeden.
10. Systeemrisico's
Veel van de ellende die de financiële wereld momenteel overspoelt, is aan elkaar gelieerd. Van de crisis op de huizenmarkt naar de krediet- en bankencrisis. Van het begrotingstekort van Griekenland en andere Europese landen tot de gevolgen voor de euro. Duidelijk is dat besmettingsgevaar groot is. De tentakels van banken reiken tot ver in de maatschappij.
De bankiers die de parallel met de Egyptische plagen trokken, vrezen dat het einde van de ellende nog niet in zicht is. Het wordt dan ook tijd dat banken de hand nu eindelijk eens echt diep in eigen boezem steken. Het schrille contrast van de banken die recent nog langs het randje van de afgrond scheerden en nu al weer onwaarschijnlijke winsten oplepelen, is voor de meeste mensen niet te vatten en wijst niet bepaald op structurele verbetering.
Lees ook het boek: Banken, bubbels en bonussen
Volg ook het congres : Toekomst van het provisiemodel
