Geen producten in de winkelwagen.
Na honderd dagen Obama is het tijd voor een eerste balans. Heeft zijn stijl van leidinggeven ook in Nederland al volgelingen? "Als ik naar de vaderlandse politiek kijk, zie ik niemand die als lichtend voorbeeld voor het bedrijfsleven kan dienen."
Acht jaar lang zetelde George Bush in het Witte Huis. Nu is Barack Obama alweer honderd dagen leider van het machtigste land van de wereld. "Yes, we can!" in plaats van "wie niet voor ons is, is tegen ons".
Het is een belangrijke verandering. Hoop in plaats van angst, vertrouwen en een open houding in plaats van argwaan en vijandbeelden. De charismatische Barack Obama is voor velen het ideaalbeeld van de ‘nieuwe leider': menselijk, begaan, gepassioneerd en authentiek, in plaats van autoritair en afstandelijk. Maar heeft deze politieke aardverschuiving ook al invloed op de manier waarop bedrijven worden bestuurd?
Leiderschapsdeskundigen denken van wel. "De hele wereld houdt natuurlijk de adem in of het Obama lukt zijn positieve verhaal waar te maken", zegt Celeste Wilderom, hoogleraar Management en Organisatiegedrag aan de Universiteit Twente. "Maar als dat inderdaad het geval is, dan denk ik dat hij van grote invloed kan zijn op bestaande leiderschapsstijlen."
Wilderom doet al 20 jaar onderzoek naar leiderschap en organisatiegedrag. Ze spreekt van het ‘trickle down'-effect. "Veel leidinggevenden spiegelen zich aan het gedrag van leiders boven hen. De aanpak en uitstraling van een president of premier is dus wel degelijk maatgevend. Iedereen die voor het eerst een leidinggevende rol krijgt, zoekt houvast bij rolmodellen."
Autoritair
Dat de arrogantie niet langer aan de macht is, is ook zichtbaar in het aantal topmannen dat de afgelopen maanden de laan is uitgevlogen. "Het autoritaire systeem heeft zichzelf opgeblazen", constateert Wilderom. "Ik heb ook nooit begrepen hoe zoveel autoritaire personen zich zolang hebben kunnen handhaven. Dat kon alleen door ja-knikkers om zich heen te verzamelen. Ik ben er verbaasd over dat er daarvan zovelen in bedrijven rondlopen. Zeker in Nederland, waar het onderwijspeil de afgelopen decennia alleen maar is gestegen en we professionals voortbrengen die creatief, innovatief en redelijk onafhankelijk zijn. Ja-knikkers zijn kennelijk bereid om hun onafhankelijkheid op te geven in ruil voor schijnzekerheden en bonussen."
Volgeboekt
In het bedrijfsleven zijn de eerste accentverschuivingen inmiddels merkbaar. Zo viel bijvoorbeeld op dat Gerrit Zalm bij zijn ‘A-team' bij ABN Amro/Fortis heeft gekozen voor bankiers met een vriendelijke uitstraling. Mensenmanagers. En dat is een radicale breuk met het ongenaakbare leiderschap van Rijkman Groenink.
Ook trainingsbedrijven voor topmanagers merken de belangstelling voor een nieuwe vorm van leiderschap. "Tot de zomer is bijna elk uur in mijn agenda volgeboekt", meldt Edwin Vreedeveld, oprichter en partner van trainings- en coachingsbedrijf How Company. "Ik workshop me een slag in de rondte", zegt ook Bas Blekkingh van het bedrijf Authentiek Leiderschap. "Er vindt een verschuiving plaats van ‘ik' naar ‘wij'. Ik zie een kentering. Er staan, vind ik, al wel wat Nederlandse Obama's op binnen het management en raden van bestuur. "
Celeste Wilderom is sceptischer over het bestaan van polder-Obama's. "Ook al zijn we nog zo in de ban van hem, we blijven helaas een land waar je je hoofd niet boven het maaiveld mag uitsteken. We zijn hier gewoon niet zo leiderschapsminded. Als ik naar de vaderlandse politiek kijk, zie ik niemand die als lichtend voorbeeld voor het bedrijfsleven kan dienen."
Bas Blekkingh is optimistischer: "Ik ben best enthousiast over de gemiddelde Nederlandse topmanager. Tex Gunning (topman van Vedior, red.) vind ik bijvoorbeeld iemand die in staat is anderen aan zich te binden. En natuurlijk Herman Wijffels, al is het wel jammer dat hij altijd wordt genoemd. Veel managers tussen de 25 en 35 jaar werken al vanuit een missie. Zij zouden weleens de leiders van morgen kunnen zijn. Tenminste, als er op een juiste manier met ze wordt omgegaan. Nu stuiten ze nog te vaak op een baas die zegt: zeur niet zo over zelfontplooiing, ga aan het werk. Een denkfout, want iemands missie stimuleren kan juist heel goed parallel lopen met de doelstellingen van een bedrijf."
Wensenlijstje
Hoogleraar Wilderom deed in de jaren '90 mee aan GLOBE, een wereldwijd onderzoek naar leiderschap en organisatiegedrag. Zij onderzocht toen onder meer wat werknemers verstaan onder leiderschap. "Communicatief, positief, inspirerend, dynamisch, overtuigend, besluitvaardig, vertrouwen genererend", somt ze delen van het wensenlijstje van toen op, dat volgens haar nog altijd actueel is. "Ik noem deze bundeling van eigenschappen balanced leadership, omdat het gaat om de juiste balans tussen veeleisendheid en persoonlijke aandacht, waardoor een medewerker meer plezier krijgt in zijn werk en beter gaat presteren. Zulk balanced leadership is in mijn ogen zeker aan te leren."
Edwin Vreedeveld: "Bestuurders die nu moeten vertrekken, waren meestal geen echte leiders. Ze handelden vooral vanuit angst. Hun repertoire om mensen in beweging te krijgen bestond uit instructie, bevel en controle. Terwijl leiderschap per definitie inspireert vanuit het besef dat medewerkers je belangrijkste kapitaal zijn.
Ego's
Blekkingh: "Ons bedrijf doet doorlopend onderzoek naar de geluksbeleving van leiders. Wat blijkt? Naarmate succes toeneemt, daalt de gelukscurve van managers. Dat heeft vooral met angst te maken, de basale, menselijke angst om buiten de groep te vallen. Leiders moeten leren vanuit een diepere kern, een persoonlijke missie, te werken, in plaats van zich louter via hun ego's te positioneren. De verkeerde beslissingen die tot de bankencrisis hebben geleid, zijn allemaal het gevolg van doorgeschoten ego's. "
Vreedeveld: "Bush heeft zich nooit kwetsbaar opgesteld, maar Obama zei al na één week als president over een kabinetsbenoeming: ‘I made a mistake'. Leiderschap draait om voorbeeldgedrag en de durf om alles ter discussie te stellen. Daarmee creëer je slagkracht. Voor mij is een leider iemand waarvan anderen denken: wow, dat wil ik ook! Iemand die vanuit passie leeft en werkt."
Blekkingh : "Bestuurders zijn masters in disguise, als geen ander kunnen ze het echte probleem camoufleren. Dat is ook begrijpelijk: openheid kan makkelijk verkeerd uitpakken en hun positie aantasten. Ik zie dat overigens wel veranderen: veel bestuurders durven zich binnen bedrijven steeds kwetsbaarder op te stellen."
Vreedeveld: "De meestgehoorde klacht die wij van het middenmanagement horen, is een gebrek aan complimenten vanuit de top. Goed leiderschap begint met het geven van feedback – ja, óók negatieve – en de bereidheid om als méns te luisteren en niet als robot. Ik maak altijd graag de vergelijking met ouderschap, in mijn ogen de puurste vorm van leiderschap. Iedere ouder wil toch dat een kind zijn of haar talenten maximaal benut? Iedere ceo zou hetzelfde moeten willen. Voorbeeldgedrag en de bereidheid je écht te verdiepen in wat jouw mensen drijft zijn dan absolute vereisten."
Recent onderzoek van de Universiteit Twente toont het rendement van een mensgerichte managementstijl. Gewapend met een videocamera legde hoogleraar Wilderom, samen met enkele promovendi, de afgelopen jaren het gedrag vast van verschillende categorieën managers, van middenmanagers tot schooldirecteuren. Wilderom: "Wat opvalt is dat degenen die als het effectiefst worden gezien, niet alleen goed kunnen luisteren, maar ook communicatief, diplomatiek, ethisch hoogstaand en bescheiden zijn. Ze zijn wel degelijk richtinggevend en veeleisend, maar ook transparant, het is vooraf duidelijk waar ze voor staan."
Overleving
Kunnen alle huidige topbestuurders van het Nederlandse bedrijfsleven op commando een scheut ‘Obama' bij hun leiderschapsstijl doen? "Sommige horken zijn na coaching zeer bekwaam geworden in het tonen van hun menselijke kant", zegt Vreedeveld. "De vraag is alleen: durft iedereen het?"
Blekkingh: "Ik denk dat velen eerst op hun ego's zullen terugvallen omdat we nu in een overlevingsstrategie zitten. Maar bij sessies om meer openheid naar elkaar te betrachten, zie je vaak al na een half uur dat mensen het gevoel hebben eindelijk thuis te komen."
Vreedeveld waarschuwt wel voor ‘cosmetisch leiderschap'. "Ik noem dat ‘peeing in a black pair of pants'. Het voelt lekker warm, maar niemand merkt het. En dan bedoel ik dat er tonnen worden uitgegeven aan het formuleren van een visie en van corporate waarden, maar dat vervolgens wordt vergeten om alles praktisch uit te werken en in de organisatie te verankeren. Iedereen moet er dan een eigen invulling aan geven, maar dat gebeurt niet, omdat de meeste missies alleen bestaan uit woorden, te weinig concreet zijn en onvoldoende insteken op passie."
Celeste Wilderom zoekt nog nieuwe bestuurders en ondernemers voor haar lopend video-onderzoek naar organisatiegedrag. Wie niet bang is een spiegel voorgehouden te krijgen, kan zich bij haar melden: [email protected]
