Geen producten in de winkelwagen.
We leven allemaal met een beetje schaamte. Omdat het een enigszins subtiele en heimelijke emotie is, wordt het gemakkelijk over het hoofd gezien. Maar om Carl Jung te parafraseren: schaamte is een zieletende emotie. In overmaat wordt het giftig en kan het ons een waardeloos gevoel geven. Het idee van schaamte gaat zo ver terug als het verhaal van Adam en Eva: er wordt veel gemaakt van hun schaamte en de noodzaak om hun naaktheid te bedekken nadat ze uit het paradijs zijn gegooid.
Schaamte kan zich op veel plaatsen verstoppen. Het kan worden verborgen achter schuldgevoelens of woede. Het kan zich ook uiten als wanhoop en depressie. Wat de ervaring of reactie ook is, het gaat vaak gepaard met een fysieke reactie. Bijvoorbeeld rode wangen, duizeligheid, tunnelvisie, onvermogen om te focussen, oorsuizen, een beklemmend gevoel op de borst en een onwil om oogcontact te maken, kunnen allemaal wijzen op schaamte.
Een denkbeeldig negatief publiek
Schaamte vertroebelt het gezond verstand, vertekent de waarneming en leidt het tot zelfdestructief gedrag. Het kan ook zweven boven perfectionisme, workaholisme en andere dwanghandelingen, waaronder eetstoornissen.
Als ze zich schamen, voelen mensen zich machteloos en klein. Ze worden gekweld door een publiek dat alleen in hun verbeelding bestaat om te bevestigen dat ze niet goed zijn. De constante innerlijke kritiek zuigt al hun vertrouwen en energie op. Achtervolgd worden door schaamte heeft een zeer negatief effect op iemands psychologische en fysieke welzijn.
Schaamte en schuld zijn twee woorden die vaak door elkaar worden gebruikt, maar ze verwijzen naar verschillende ervaringen. Schaamte komt voort uit een negatieve evaluatie van het zelf en leidt tot gevoelens van ontoereikendheid. In wezen zeggen we tegen onszelf: ‘Ik ben slecht’. Schuld daarentegen komt voort uit een negatieve evaluatie van ons gedrag (‘Ik heb iets slechts gedaan’). Mensen die zich schuldig voelen, zullen zichzelf eerder vergeven. Omdat schaamte ons gevoel van eigenwaarde aantast, is het veel moeilijker te overwinnen.
Vanuit ontwikkelingsoogpunt kan schaamte worden gezien als een complexe emotionele reactie die tijdens de vroege kinderjaren wordt aangeleerd, wanneer kinderen afhankelijk zijn van hun verzorgers. Wanneer peuters voortdurend worden onderworpen aan afkeuring door de ouders in de vorm van harde kritiek, straf of zelfs verwaarlozing, internaliseren ze het idee dat ze onwaardig zijn. Als volwassenen zullen deze mensen zich misschien nooit goed genoeg voelen.
Schaamte overwinnen
Gelukkig zijn er manieren om te genezen van giftige schaamte. Als we bereid zijn om verschillende manieren te verkennen om met de uitdagingen van het leven om te gaan, ontdekken we misschien nieuwe manieren om over onszelf te denken. De uitdaging is om onze geest te ‘herprogrammeren’. Gelukkig kunnen onze hersenen tot op zekere hoogte inderdaad opnieuw worden bedraad.
- Erken dat er een probleem is
Ten eerste moet je je realiseren dat je last hebt van giftige schaamte, wat niet per se gemakkelijk is gezien de vele vermommingen van schaamte. Zelfs als je weet dat je zorgen objectief ongegrond zijn, zal het nog steeds moeilijk zijn om je ervan bewust te worden dat je vatbaar bent voor schaamte. Maar alleen door je probleem toe te geven, kun je voorkomen dat het je definieert.
- Deel het probleem
Gevoelens van schaamte zijn gemakkelijker te verdrijven als je ze deelt met een empathisch persoon. Maar hoewel schaamte een universele ervaring is, praat niemand er graag over. Dit is toch nodig om het genezingsproces op gang te brengen.
- Zoek naar de oorsprong
Probeer beter te begrijpen waar je schaamtegevoelens vandaan komen. Waren er mensen in je leven die je vertelden dat je niet goed genoeg was? Welke situaties zorgen ervoor dat je denkt dat je ‘dom’ bent of jezelf op een buitensporige manier in vraag stelt (‘Waarom heb ik dit gedaan?’)? Door diepere discussies kwam Caroline erachter dat Liam was opgegroeid in een extreem disfunctioneel gezin waar hij altijd de schuld van kreeg. Ondanks dat hij probeerde het perfecte kind te zijn, was hij ervan overtuigd geraakt dat er iets heel erg mis met hem was.
- Herken de tekens
Wanneer je de eerste pijnscheuten voelt, probeer dan te begrijpen wat er aan de hand is voordat je vast komt te zitten in een pijnlijke lus van negatieve zelfpraat. Zoek uit welke negatieve fysieke en emotionele effecten schaamte op je heeft. Waar in je lichaam voel je bijvoorbeeld de schaamte? Wat voor emotionele reacties heb je?
Een andere indicator van schaamte is zeer kritisch zijn over andere mensen. Heel vaak zien mensen die vatbaar zijn voor schaamte hun eigen fouten weerspiegeld in hun omgeving. Als je afgestemd raakt op je innerlijke dialoog en je vermogen tot zelfobservatie vergroot, kun je op een meer constructieve manier op je schaamtegevoelens reageren.
- Leer jezelf te vergeven
Je moet leren wat je doet te scheiden van wie je bent. Als je je realiseert dat je hele identiteit niet op het spel staat als iets wat je doet niet lukt, ben je veel vrijer om risico’s te nemen. Je kunt het perspectief behouden als je innerlijke criticus naar voren komt. Uiteindelijk zul je zelftwijfel zien als een waarschuwingssignaal dat het tijd is om de situatie te herzien.
Vergeven houdt ook in dat je zelfcompassie cultiveert en je omarmt wie je bent in plaats van te worstelen om aan de verwachtingen van anderen te voldoen (reëel of ingebeeld). Je moet jezelf op dezelfde respectvolle manier behandelen als mensen waar je echt om geeft.
- Zoek professionele hulp
Zoals eerder vermeld, betekent het overwinnen van schaamte dat je het erkent en je gevoelens deelt met mensen die je vertrouwt. Dit vereist een mate van kwetsbaarheid die behoorlijk angstwekkend kan zijn. Als je wonden diep genoeg zijn, kun je een coach of psychotherapeut om hulp vragen. Mensen in de helpende beroepen kunnen je heel goed begeleiden in zo’n innerlijke reis.
Schaamte voelen is mens zijn. Iedereen, behalve psychopaten, ervaart schaamte. Toch is het een emotie, zoals ik hierboven heb opgemerkt, waar de meesten van ons niet graag over praten. Maar omdat giftige schaamte zijn kracht ontleent aan verborgen blijven, kunnen we het niet in de schaduw laten etteren. Om ons meest authentieke leven te leiden, moeten we ons realiseren dat we goed genoeg zijn en liefde en acceptatie volledig verdienen.
