Oranje in zaken: de banden van het koningshuis met het bedrijfsleven

Oranje en het bedrijfsleven: ze zijn innig verweven. Door de eeuwen heen participeerde het koninklijk huis in tal van ondernemingen, te beginnen bij de inhalige koopmankoning Willem I. Omkoping, uitbuiting en geheimhouding: een kijkje in de handel en wandel van onze monarchie.

Hij is het gezicht van Oranje in Zaken. Al in zijn studententijd startte hij een koeriersbedrijf en na zijn afstuderen werd hij internetondernemer. Een vorstelijk gesprek over hoe heerlijk het moet zijn om een keer op je snufferd te gaan.

"Een Dutch Prince, bij ons? Daar weet ik helemaal niets van." De voorlichter van Goldman Sachs is in de leer geweest bij de Rijksvoorlichtingsdienst. Hij houdt zich van den domme, terwijl toch menigeen weet dat bij Goldman Sachs prins Johan Friso werkt. Als associate op de afdeling investment banking. "Ik kan u niet helpen. Van Buren, Von Amsberg, Van Oranje: ik kan geen prins vinden, laat staan dat ik kan vertellen op welke afdeling hij werkt."

Dichtklappen

De beroemde bank is niet het enige bedrijf dat als een oester dichtklapt zodra je naar een van zijn koninklijke werknemers vraagt. Bij de Gemeentebelastingen Amsterdam werkt prinses Annette, bij ABN Amro loopt Pieter-Christiaan stage. De woordvoerders weten niet hoe snel ze moeten doorverwijzen naar de RVD. Bij Albert Heijn en Schiphol zijn ze over de werkzaamheden van respectievelijk prinses Marilène en prins Maurits iets mededeelzamer, maar wat hun functies precies inhouden, nee, dat weten ze wonderlijk genoeg zelf niet. Die taakomschrijving ligt in de kluis van de RVD.

Oranje-watcher Fred Lammers glimlacht. Dergelijke reacties kun je verwachten, vindt hij. "Al die bedrijven zijn doodsbenauwd dat ze bij een trouwerij of ander Oranjefeest niet op de eerste rij mogen zitten." Hun handremhouding staat in schril contrast met vroeger. Toen koketteerden ondernemingen openlijk met Oranjebemoeienis. Ook het Koninklijk Huis zelf gaf jarenlang zonder schroom blijk van zijn zakelijke bedrijvigheid, die over het algemeen zeer positief werd gewaardeerd. Maar onder Willem III komt er een einde aan die openheid. Wat de leden van de Oranjefamilie privé en zakelijk allemaal uitspookten, werd nauwkeurig toegedekt. Beatrix heeft dat afschermen, blinderen en verdonkeremanen zelfs tot kunst verheven, vindt Lammers. "Zij vindt dat het Koninklijk Huis iets mystieks en onaantastbaars moet houden."

Volksvlijt

Zo'n houding past niet langer bij deze tijd. Dat vinden ook haar jongens en neefjes. Die trouwen als het ware met de dochters van de buren en werken bij het bedrijf op de hoek, en dat haalt natuurlijk alle glamour van onze monarchie. Maar onze prinsen kunnen toch ook onmogelijk allemaal op het spaarbankboekje van de koningin leven. Alleen Beatrix en haar man, prinses Juliana en prins Bernhard sr. en kroonprins Willem-Alexander krijgen een staatsinkomen. De rest moet het handje ophouden. Bij moeder en tante Trix. En dat voelt niet lekker. Zie de carrièredrift van prins Constantijn, prins Johan Friso en prins Bernhard jr. "Ze hebben allemaal iets van prins Bernhard sr.," zegt Lammers. "Dat was ook zo'n streber. Ik denk dan ook dat het bewijsdrang is. Kom jongens, we laten zien dat we het op eigen kracht ook kunnen. We hebben dat geld van anderen niet nodig."

Waarom Oranje zo geheimzinnig over zijn businessbesognes blijft doen, is onduidelijk. Het is toch evident dat het Koninklijk Huis een dikke vinger in het Nederlandse bedrijfsleven heeft. Shell, Unilever, Philips, Fokker, Hoogovens, KLM, Sphinx, ABN Amro, De Schelde, de Twentse textielindustrie: aan alle kleeft een Oranje-etiket. Waar komen al die ex-vriendinnetjes van Willem-Alexander terecht? Lammers: "Máxima wordt zomaar overgeplaatst van een bank in New York naar Brussel. Denk je nou echt dat zij dat puur aan haar kwaliteiten te danken heeft?"
Ons Koninklijk Huis beschikt over miljarden. De basis daarvan is gelegd door Willem I, de eerste Oranje die het predikaat Koning mocht dragen. De koopmankoning is zijn veelzeggende bijnaam. Hij handelde niet voor 's lands schatkist, maar voor eigen gewin. Collega-monarchen spraken er schande van. Een koning die in zaken ging, mon dieu. Maar dat afkeurende gemompel kon de grootste inhaler uit de Oranjegeschiedenis geen snars schelen. Hij moest wel de boer op, vond hij. Geld ontbrak namelijk in de familie. Representatieve buitens waren er door oorlogen en plunderingen nog nauwelijks. Maar dat zou spoedig veranderen.

Willem I was een behoorlijk zakelijk boefje. Hij startte tal van winstgevende ondernemingen, waaronder de Nederlandsche Bank (1814), het Fonds voor de Nationale Nijverheid (1821) en in 1822 de Zuid-Nederlandse Algemene Maatschappij ter Bevordering van de Volksvlijt (Société Générale). Alle bedoeld om kredieten te verstrekken aan nieuwe bedrijven en industrieën. De Société wierp zich bijvoorbeeld op als de mecenas van de stoom- en scheepsmachinebouwer Cockerill, tevens de oprichter van de eerste hoogovens met cokesverbranding. Er kwam een afbeelding van Cockerill en de koning in omloop met als onderschrift: 'Ga onbevreesd door met Uw grote ondernemingen en besef dat de Koning der Nederlanden altijd geld beschikbaar heeft ten gunste van de industrie'. Mooie woorden als je weet dat Willem I bijna de helft van de 60.000 aandelen à 500 gulden van de Société in handen had. Kassa.

Max Havelaar

Bleek een initiatief minder omzetgevoelig, dan wentelde Willem de verliezen af op een wirwar van duistere fondsen en vennootschappen. En het merendeel van zijn initiatieven mislukte. Dat heeft de overheid geweten. Terwijl zijn kluis voller werd, raakte de staatskas door zijn zakelijke avonturen alsmaar leger. In 1840 werd het vermogen van Willem I geschat op dertig miljoen gulden.
Zijn grootste kaskraker was de oprichting van de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM). Met die bank wilde hij de nationale handel bevorderen die sinds de Franse bezetting (1795-1813) min of meer had stilgelegen. Zo fungeerde de NHM onder meer als financierings- en participatiemaatschappij voor de industrie, met name de Twentse textielnijverheid. Maar de voornaamste NHM-melkkoe en de basis van de materiële welstand van de huidige Oranjedynastie graasde op de rijke bodemschatten van Nederlands-Indië.

De bank had namelijk het alleenrecht op de oogsten op Java, en het vervoer van alle handelsgewassen. Zo'n beetje alle kinine, peper en kapok ter wereld kwam er vandaan. Plus een groot deel van de gewonnen rubber, thee, tin, suiker, koffie en olie. Dag vrije handel, reageerden boze particuliere kooplieden. De initialen van NHM stonden synoniem voor Niemand Handelt Meer en onbehoorlijke winsten over de ruggen van duizenden onderdanen in Nederlands-Indië. Multatuli heeft daar nog een lezenswaardig boekje over geschreven: Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij.

Bij elkaar haalde de NHM tot 1870 zo'n 823 miljoen op in de Oost. Met dank aan het Cultuurstelsel, dat boeren verplichtte bij wijze van belasting handelsgewassen op hun allerbeste grond te telen. En in die bank bleef Oranjekapitaal. Ook nadat de NHM in 1964 met de Twentsche Bank fuseerde tot de Algemene Bank Nederland (ABN), en aldus aan de basis kwam te staan van ABN Amro. Een bank ook waar prins Bernhard sr. vlak voor zijn huwelijk in 1936 drie maanden een eigen kantoor had. Opdat hij tijdens zijn inburgeringcursus een beetje aan het Nederlandse zakenleven kon snuffelen. En jawel, vandaag loopt wederom een prins aan dezelfde bank stage: Pieter-Christiaan.

De koopmankoning liet een aardig geldbuideltje na. Dolle tijden voor troonopvolger Willem II, zou je denken. Vooral omdat die een rijke vrouw had, de tsarendochter Anna Paulowna, die hem ieder jaar op zijn verjaardag een miljoentje cadeau gaf. Dat had hij ook hard nodig, want Willem II jaste er jaarlijks zes à zeven miljoen doorheen. Zo investeerde Willem II miljoenen aan het opknappen van zijn paleizen, het uitbreiden van zijn kunstverzamelingen en het onderhouden van zijn Securitate. Een leger verklikkers en verspieders naar Russisch voorbeeld. Had hij nodig, die geheime politie. Zijn leven lang bleef hij verwikkeld in schandalen en complotten, en dat maakt een mens gevoelig voor afpersing.

Zangeresje

Na de dood van Willem II schaarden de schuldeisers voor het Oranjehuis bijeen. Ruim vier miljoen moest zijn familie ophoesten. Ook was er vordering van tsaar Nicolaas I voor zijn wanhopige zus Anna Paulowna. Hij kwam wat extra huishoudgeld voor haar opeisen. En hij kreeg zijn deel. Betaald in Oude Meesters. Rembrandt, Rubens, Van Dijck, Tintoretto: ze hangen nog altijd in de Hermitage in St. Petersburg. De rest van de kunstverzameling van Willem II bestond uit vervalsingen en volstrekt waardeloze kitsch. Een groot kunstkenner bleek de vorst niet. Het bracht zijn familie bij de veiling danig aan het blozen.

Prins Hendrik, een broertje van Willem III, dichtte enkele financiële gaten. Hendrik legde veel belangstelling aan de dag voor de zeevaart en dan met name als daar stoom aan te pas kwam. Tegelijk beschikte hij over tal van zakelijke connecties in Rotterdam. Hoboken, Van Ommeren, Pincoffs, Van Stolk: Prins Hendrik ontving ze hartelijk in het Grand Hotel des Pays Bas aan de Boompjes. Zelf had hij een zeer aanzienlijk belang genomen in de scheepswerf De Schelde te Vlissingen en in de havenwerken en droogdokmaatschappij bij Batavia en de opsporing en winning van kostbare delfstoffen in Indië. Zo was hij een van de vennoten in de Billiton maatschappij, een bedrijf dat bekend stond om de winning van tin in Indonesië en bauxiet uit Suriname en in 1970 zou opgaan in Shell, hetgeen het aantal koninklijke aandelen in dat concern nog verder opschroefde. En prins Hendrik had toch al aardig geboerd. Na zijn dood liet hij twintig miljoen na.

In vergelijking met zijn vader bleek Willem III op financieel gebied een bedachtzaam man. Hij was omringd door adviseurs die ervoor zorgden dat hij zijn geld goed besteedde en zijn dochter Wilhelmina in 1890 vijf miljoen kon nalaten. Nog altijd een schijntje van de 34 miljoen van Willem I. Maar ja, dan had hij wat minder vaak naast de koninklijke pot moeten piesen. Het onderhouden van al die buitenechtelijke vruchten rondom zijn jachtdomeinen kostte hem een aardige grijpstuiver.

Behalve voor boerinnetjes had hij vooral een voorkeur voor actrices en zangeressen. Voor een nachtegaal ging hij helemaal voor de bijl: Eleonore d'Ambre. Direct na de dood van zijn vrouw Sophie van Württemberg wilde hij met haar trouwen. Dat ging niet door. Wel bleef hij haar zien en installeerde hij haar in het fraaie landgoed Welgelegen bij Rijswijk, dat hij speciaal voor haar had gekocht. Op een dag bleek zijn mokkeltje daaruit verdwenen. Niet getreurd. Een tweede keus stond al in de startblokken: Emma van Waldeck-Pyrmont. Hij was 62, zij 20. En het werd zomer.

Charmeoffensief

Emma voelde het: onze monarchie stond er beroerd voor. Politiek gekrakeel in den lande, een ongeïnteresseerde koning, gemorrel van het volk. Tijd voor een charmeoffensief. Met haar roadshows avant la lettre bracht zij het Koninklijk Huis weer terug naar de burgers. "Zij heeft de monarchie gered," meent Fred Lammers, "en de status en de kas van het Koninklijk Huis met veel gevoel voor public relations opgevijzeld." Want het boterde weer tussen Nederland en het Koninklijk Huis als Emma handjesschuddend door het land trok. Overal waar zij kwam, versterkte zij de banden met het bedrijfsleven. Lammers: "Emma was onze eerste vorst die niet via haar adviseurs, maar rechtstreeks met industriëlen in contact kwam."

De sponsors liepen hijgerig achter haar aan. Zolang ze maar naast haar aan tafel mochten zitten en daarbij een fotograaf aanwezig was. Kijk maar eens door de fotoboeken en prentjeskabinetten van grote bedrijven. Een snapshot met Emma ontbreekt niet. Net zo min als later een jachtfoto met prins Hendrik, de man van Koningin Wilhelmina. Want die zette de 'roadshows' voort. Zij wist niet beter. Al als klein meisje werd zij door Emma achter het poppenhuis vandaan gehaald om acte de présence te geven op een van de grand tours van mama.

Wilhelmina fungeert als het vleesgeworden symbool van de Hollandse krenterigheid. Een erfenis van haar moeder. Zuinigheid is ook niet meer uit de genen van de Oranjes verdwenen. Net zoals gevoel voor het aanboren van goudmijnen. In 1890 kreeg Wilhelmina van haar slimme financiële adviseurs een tip. Misschien moest zij eens wat beleggen in de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot Exploitatie van Petroleumbronnen in Nederlands-Indië, een onderneminkje opgericht door de Groninger boer Aeilco Jansz Zylker. Tussen 1893 en 1931 was de Zylkers oliemaatschappij goed voor ongekende dividenden.

Vanaf de fusie in 1907 tussen de Koninklijke en de Shell Transport and Trading Company ging het helemaal hosanna met de Oranje-miljoenen. Volgens Wim Klinkenberg beheert het Koninklijk Huis 5 procent van de Shell-aandelen, en daarmee heeft het een controlerend belang in de oliemaatschappij. Olie en Oranje, ons vorstenhuis heeft er een vettig randje door gekregen.
Wilhelmina bleef investeren. In Amerikaanse bedrijven, waaronder de Cullman Alabama Coal and Coke Company en het olie-imperium Exxon. Zij was kind aan huis bij alle grote ondernemingen in ons land.

Fokker

Lockheed. Alle zakelijke besognes van Oranje worden overschaduwd door dit omkoopschandaal uit 1976. Erger, het steekt direct weer de kop op zodra een Oranje in zaken gaat. Zoals vorig jaar nog, toen prins Bernhard jr. werd beschuldigd van fraude en valsheid in geschrifte. Als mededirecteur van zijn koeriersbedrijf Ritzen Koeriers dat hij had opgericht tijdens zijn studententijd. Tja, dat krijg je als Oranjemannen een koopmanshemd aantrekken. Leden van het Koninklijk Huis moeten boven de partijen staan, heet het, en daarmee kunnen ze eigenlijk geen loopbaan kiezen in de politiek of het bedrijfsleven. Hoe dichter ze bij de troon staan, hoe geringer hun bewegingsvrijheid. Nu zat prins Bernhard letterlijk naast de troon van Koningin Juliana. Maar Nederland stond er na de Tweede Wereldoorlog beroerd voor. De nazi's hadden ons land leeggeroofd en de inkomstenkraan uit Indonesië was dichtgedraaid.

Het Marshallplan bracht redding. De industrie werd weer opgebouwd, maar dan moesten er wel afzetgebieden komen. En wie kon er nou beter een wit voetje voor ons land halen dan ons Koninklijk Huis? Dus daar ging Bernhard. Uit Argentinië sleepte hij een order weg van 200 miljoen gulden voor Werkspoor. Want Evita Perron bleek wel gevoelig voor de charmes van de prins en enkele kleine bonuslettertjes in het contract. Nadien zouden nog talloze handelsmissies van de prins volgen. Andere koningshuizen volgden zijn voorbeeld. De goodwill ambassadeur uit Holland bleek een trendsetter. Bernhard bleek net zo'n goede koopman als Willem I.

Op initiatief van Bernhard werd in 1946 een adviesclub opgericht waar bekende industriëlen, kooplieden, bankiers en professoren economische ditjes en datjes bespraken. Ook zat hij in het bestuur van het Economisch Instituut in Rotterdam, was curator van de Economische Hogeschool en nam zitting in de Raad van Bestuur van Fokker, Hoogovens, de Jaarbeurs en KLM. Bekend is een foto waarop hij de Ceaucescu's tijdens een bezoek aan Roemenië een minimodel Fokker overhandigt. Zo deed Bernhard dat, tijdens koninklijke bezoekjes. Prins en koopman waren bijna niet meer te scheiden.

En toen kwam Lockheed. Einde goodwill ambassadeur. Heel Nederland voelde zich in het gezicht geslagen. Prins Bernhard bleek een flinke som geld te hebben aangenomen in ruil voor bemiddelingspogingen bij de aanschaf van vliegtuigen door de Nederlandse staat. Waarom toch? Hij had toch alle schaapjes op het droge? Nou en of, en zijn allerduurste troetelbeestje woonde in Parijs. Mooier, dat liefje had een dochter van hem gekregen, en er doen verhalen de ronde over nog meer even stille als kostbare nakomelingen. Oranjekoningen en -prinsen: ze zullen het nooit leren.

Prins pils

Sinds Lockheed hangt er over de zakelijke bemoeienissen van Oranje een zwarte sluier. Oranjeparticipaties, aandelen en andere belangen: je komt ze niet te weten. Zelfs de prijs die op het hoofd van onze koningin staat, is onbekend. 5,4 miljard dollar, schat Forbes. Je kunt er in ieder geval leuke dingen mee doen. Net zoals haar moeder heeft zij geen zakeninstinct, zegt Lammers. Ook Claus heeft andere interesses. Wel beschikt zij over een bataljon adviseurs die alle Oranje-miljoenen goed voor haar beleggen, en is zij close met een aantal vermaarde businessbobo's waaronder Martin Schröder van Martinair en Freddy Heineken.

Het bedje van Willem IV is dus gespreid. Gelukkig maar, want als Prins Pils is hij allesbehalve een intellectueel hoogvlieger gebleken. In een televisie-interview met Paul Witteman in 1997 zei hij zich te spiegelen aan koning Willem I en diens "koopmansgeest en inzet voor de voortvarendheid van Nederland." Dat belooft wat. "Ik acht hem totaal niet zakelijk," zegt Lammers. Dat watermanagement ook, lacht hij. Puur een ideetje van zijn vader om hem van zijn hoempapa imago af te helpen. "Hij inspecteert projecten in Cambodja, maar tijdens de wateroverlast in Groningen gaf hij niet thuis. Laat hem de taken van Bernhard sr. overnemen. In de houding staan bij herdenkingen van het verzet. Dat kan geen kwaad."

Laat het serieuze werk maar aan zijn toekomstige vrouw Máxima over. Zij kan eventuele rare plannen van Willem IV tijdig smoren. Zoals zij al op memorabele wijze deed bij de huwelijksaankondiging: "Dat was een beetje dom." En dom, dat lijkt het Argentijnse jetsetmeisje zeker niet. Zij studeerde Economische Wetenschappen, had al vroeg studentenbaantjes bij vooraanstaande banken in Buenos Aires en kan bogen op een aardige carrière in de New Yorkse financiële wereld. Via representative bij de Hongkong Shanghai Banking Corporation werd zij uiteindelijk manager international sales voor Latijns-Amerika bij de Deutsche Bank. Als zodanig moest zij institutionele beleggers zien te interesseren voor obligatieregelingen.

Dat kan nog leuk worden als zij met haar gevoel voor diplomatie en pr Nederland op de kaart gaat zetten. Zoals een vriendin van haar eerder zei: "Nederland heeft geluk dat het zo'n koningin krijgt." Benieuwd welke vliegmaatschappijen binnenkort van en naar ons land vertrekken.
 

Koninklijke cv´s:

Prins Willem-Alexander
Geboortedatum: 27 april 1967 te Utrecht
Middelbare school: Diploma Internationaal Baccalaureaat. Atlantic College in Llantwit Major in Wales
Studie: Geschiedenis, Rijksuniversiteit Leiden
Werkzaam: Geen vaste betrekking. Vliegt graag en is sinds 1998 lid van IOC. Heeft speciale interesse voor watermanagement.

Máxima Zorreguieta
Geboortedatum: 17 mei 1971
Middelbare school: Northlands. Duurste privé-school in regio Buenos Aires
Studie: Economische Wetenschap aan de Katholieke Universiteit van Argentinië (UCA). Privé-universiteit te Buenos Aires.
Werkzaam: Representative Hongkong Shanghai Banking Corporation; international sales Dresdner Kleinwort Benson; manager international sales voor Latijns-Amerika bij Deutsche Bank. Thans is zij bezig met een inburgeringcursus Nederland.

Prins Constantijn
Geboortedatum: 11 oktober 1969 te Utrecht
Middelbare school: VWO Eerste Vrijzinnig Christelijk Lyceum (1987)
Studie: Talencursussen in Frankrijk en Italië; Burgerlijk Recht aan de Rijksuniversiteit Leiden (1988-1995)
Werkzaam: Tot september 1999 stage Europese Commissie bij Hans van den Broek. In december 2000 haalde hij zijn MBA op het INSEAD in Fontainebleau. Momenteel oriënteert hij zich op de arbeidsmarkt. Na zijn huwelijk gaat hij weer aan de bak.

Laurentien Brinkhorst
Geboren: 25 mei 1966 te Leiden
Middelbare school: Baccalaureaat Lycée Français Tokio
Studie: Propedeuse Geschiedenis Rijksuniversiteit Groningen; Bachelor of Arts Politieke Wetenschappen aan University of London; Master of Journalism University of California in Berkeley
Werkzaam: Lid van de directie Adamson BSMG Worldwide in Brussel. Verantwoordelijk voor afdeling strategische communicatie.

Prins Maurits
Geboortedatum: 17 april 1968 te Utrecht
Middelbare school: VWO Veluws College Apeldoorn
Studie: Economie Rijksuniversiteit Groningen (1989-1995)
Werkzaam: Senior Manager Operation Passagiers NV Luchthaven Schiphol

Prinses Marilène
Geboortedatum: 4 februari 1970 te Dieren
Middelbare school: VWO Rijnlands Lyceum Wassenaar
Studie: Bedrijfskunde Rijksuniversiteit Groningen (1988-1994)
Werkzaam: Category manager, afdeling commerciële zaken Albert Heijn

Prins Bernhard jr.
Geboortedatum: 25 december 1969 te Nijmegen
Middelbare school: HAVO Veluws College Apeldoorn; Staatsexamen VWO
Studie: Economie Rijksuniversiteit Groningen (1989-1995)
Werkzaam: Mededirecteur Scaramea NV

Prinses Annette
Geboortedatum: 18 april 1972 te Den Haag
Middelbare school: VWO Sint Oelbert Gymnasium Oosterhout
Studie: Psychologie Rijksuniversiteit Groningen (1991-1996)
Werkzaam: Gemeentebelastingen Amsterdam

Prins Pieter-Christiaan
Geboortedatum: 22 maart 1972 te Nijmegen
Middelbare school: Stedelijk Gymnasium Apeldoorn
Studie: Rechten Rijksuniversiteit Utrecht (1992-1999)
Werkzaam: Volgt stageprogramma bij ABN Amro

Prins Floris
Geboortedatum: 10 april 1975 te Nijmegen
Middelbare school: VWO Christelijk Lyceum Apeldoorn
Studie: studeert sinds 1994 rechten Rijksuniversiteit Leiden
 

Bronnen:

William Hoffman, Queen Juliana. The story of the richest woman in the world.
J.G. Kikkert, Geld, macht & eer. Willem I. Koning der Nederlanden en Belgen (1772-1843).
J.G. Kikkert. Koning Willem III (1817-1890). Biografie.
Fred J. Lammers, In gesprek met Prins Bernhard. Prins Bernhard 75 jaar.
Fred J. Lammers, Drie prinsen naast de troon.
M.G. Schenk. De Prins der Nederlanden.