Leiderschap leren? Liever de jungle in dan naar een MBA

Leiderschapsprogramma’s in de wildernis zijn gewild. Waarom? ‘Bij een MBA gaat het om vaardigheden, in de natuur kom je tot diepere persoonlijke groei.’

‘Ooit stonden we op het punt een rivier over te steken in het Zuid-Afrikaanse natuurpark Umfolozi’, vertelt Boy van Droffelaar. ‘De gids had de rivier goed bekeken en krokodillenvrij verklaard. Onze rugzakken, met daarin eten voor een week, hadden we al afgedaan en aan de oever neergelegd.’

Olifant

Op dat moment verschijnt een olifant op de andere oever. Van Droffelaar en zijn medereizigers lijken precies op de route van het dier te lopen, potentieel een levensgevaarlijke situatie. ‘De gids besluit dat we onze backpacks laten liggen en ruimte maken voor de olifant. Even later kijken we gespannen toe hoe de olifant de rivier oversteekt en, eenmaal aan de overkant, bijkans bedachtzaam tussen onze rugzakken doorloopt en verdwijnt in het oerwoud.'

We zien hoe de olifant de rivier oversteekt en bedachtzaam tussen onze rugzakken door verdwijnt in het oerwoud.’

Blijvende impact

Van Droffelaar houdt even stil. ‘Zulke ervaringen maken een diepe, blijvende impact’, vervolgt hij dan. Bovendien, zegt hij, zit er een belangrijke leiderschapsles in: ‘Als leider moet je anderen de ruimte geven. Oordeel niet meteen, geef liever vertrouwen aan het proces en observeer hoe iets zich ontwikkelt. Een authentieke leider bezit de gave om sterk aanwezig te zijn, zonder iets te zeggen.’

Een authentieke leider bezit de gave sterk aanwezig te zijn, zonder iets te zeggen.’

WK Voetbal

Deze leiderschapsles uit de natuur zag Van Droffelaar bijvoorbeeld in de praktijk terug tijdens het WK Voetbal in Brazilië in 2014. ‘In de verlenging van Nederland tegen Costa Rica nam sterspeler Arjen Robben het woord om zijn teamgenoten op te peppen – normaal gesproken de taak van de bondscoach of de aanvoerder. Maar Louis van Gaal corrigeerde Robben niet, hij deed een stap opzij en luisterde hoe de aanvaller zijn medespelers aanspoorde ‘hun koppie d’rbij te houden’. Daarmee gaf Van Gaal – heel krachtig – vertrouwen aan het proces.’

Verkapt vakantiereisje

Volgens Van Droffelaar kan iedereen met een beetje aanleg zich ontwikkelen tot authentiek leider. En de natuur kan daarbij enorm helpen, denkt hij. ‘Leiderschap bestaat uit vaardigheden en persoonlijke groei. Een authentiek leider heeft beide nodig. Terwijl MBA-programma’s zich met name richten op leiderschapsvaardigheden, staat bij wildernistrails persoonlijke groei centraal. Zo vormen deze een aanvulling op conventionele leiderschapstrainingen.’

Promotieonderzoek

De 66-jarige executive coach Van Droffelaar bekleedde in het verleden directiefuncties bij AkzoNobel, Vendex, Randstad en SaraLee. De afgelopen 2 jaar werkte hij aan een promotieonderzoek aan de Universiteit van Wageningen. Zijn proefschrift moet het wetenschappelijk fundament leggen onder het nut van wilderniservaringen. ‘Hoewel vrijwel alle deelnemers aan leiderschapsprogramma’s in de natuur waanzinnig enthousiast zijn en zeggen ervan te profiteren tijdens hun werk, ontbreekt tot nu toe een empirische onderbouwing van de methode. En die is wel hard nodig, want veel mensen beschouwen dit soort leiderschapsprogramma’s nog altijd als verkapte vakantiereisjes.’

Veel mensen beschouwen dit soort programma’s nog altijd als verkapte vakantiereisjes.’

Ont-egoën

Van Droffelaar verwacht zijn eerste onderzoeksresultaten eind dit jaar te publiceren. Maar wetenschappelijk bewezen nut of niet, de vraag naar leiderschapsprogramma’s in de wildernis neemt ondertussen nog steeds toe. De Foundation for Natural Leadership (FNL) organiseerde het afgelopen decennium pakweg honderd leiderschapstrails voor individuen en bedrijven, naar bijvoorbeeld Afrika, de Alpen of Ierland. Dit jaar alleen al organiseert de Nederlandse stichting er naar verwachting zo’n 23. FNL-voorzitter Derk Egeler (53): ‘Er is een versnelling gaande. Mensen lijken ontvankelijker voor deze aanpak.’

Er is een versnelling gaande. Mensen lijken ontvankelijker voor deze aanpak.’

Geen vast programma

Maar wat is die aanpak dan precies? ‘We hebben geen vastomlijnd programma’, zegt Egeler. ‘Onder leiding van een gids en twee facilitators gaan we met een groep lopen in de wildernis. We nemen alleen mee wat we strikt genomen nodig hebben. Geld, mobiele telefoons, horloges en laptops laten we thuis. Afgesloten van de buitenwereld en omgeven door overweldigende natuur scheppen we met elkaar een omgeving van vertrouwen en veiligheid. Dat biedt deelnemers de mogelijkheid zichzelf op een dieper niveau te leren kennen.’

Geritsel in de struiken

Zelf is Egeler sinds zijn 45ste meer dan 20 keer mee geweest. De eerste keren als deelnemer, later als facilitator. Hij heeft nog levendige herinneringen aan zijn eerste trail, in Botswana. ‘Iedereen moet ‘s nachts omstebeurt een uur de wacht houden bij het kamp. Heel spannend, want we zaten in een gebied waar leeuwen, luipaarden en olifanten rondlopen. Daar zit je dan, midden in de nacht. Je hoort gebrul van leeuwen, geritsel in de struiken. Als je met je zaklamp rondschijnt, lichten de ogen van dieren om je heen op. Dat maakt je heel nederig. Het ‘ont-egoot’. Een leeuw maakt geen onderscheid tussen jou en mij.’

Een leeuw maakt geen onderscheid tussen jou en mij.’

Nederig gevoel

Rienk van der Vaart herkent dat nederige gevoel. ‘De natuur leerde me dat je je als leider niet te groot moet opstellen’, zegt de 37-jarige adviseur bij het Lean Management Instituut in Zeist, die eind 2011 deelnam aan een FNL-programma in de Alpen. ‘De grootsheid van de bergen doet je beseffen hoe klein je bent. Het leert je bovendien dat je niet groot hoeft te zijn om een goede leider te zijn. Niet alleen de beren en olifanten overleven in de natuur: veel kleine diertjes zijn ook uiterst succesvol.’

Passie volgen

Voor Jasper Folmer, die deelnam aan hetzelfde programma als Van der Vaart, voelde de trail ‘als thuiskomen’. ‘Ik zat altijd erg in mijn hoofd, werkte heel rationeel en was gewend om lijstjes met plussen en minnen te maken’, vertelt de 37-jarige zelfstandig consultant. ‘In de Alpen herontdekte ik mijn intuïtie en mijn liefde voor de natuur. Rationeel kun je niet verklaren waarom spreeuwen in een grote groep niet tegen elkaar opbotsen. Dat weten ze alleen te voorkomen door hun intuïtie en hun andere zintuigen te gebruiken. De wildernistrail heeft me geleerd veel meer mijn gevoel en mijn passie te volgen, zowel privé als professioneel.’

De wildernistrail heeft me geleerd veel meer mijn gevoel en mijn passie te volgen, zowel privé als professioneel.’

Als een spiegel

Volgens Egeler werkt de natuur als een spiegel voor deelnemers. ‘Ver weg van de bewoonde wereld dringt het diep tot je door dat alles met elkaar verbonden is en dat je zelf ook onderdeel bent van de natuur. Dat inzicht is essentieel voor wie anderen met elkaar wilt verbinden. Uiteindelijk draait leiderschap volgens mij om verbinding en dialoog.’

Dichter bij jezelf

De gesprekken tijdens de trails zijn minstens zo belangrijk als de lessen van de natuur zelf. Die gesprekken gaan heus niet alleen over de werkvloer, zegt Van der Vaart: ‘Ik heb nog nooit zo open gesproken over de chronische hersenziekte van mijn vader als destijds. Dat heeft een enorme impact gemaakt in het accepteren daarvan – meer dan welke andere begeleiding die ik daarbij ooit heb gehad.’ Van der Vaart denkt ook te weten hoe dat komt. ‘Je stapt uit het zakelijke keurslijf, waardoor je dichter bij jezelf komt. Daarnaast scheppen de facilitators een sfeer van vertrouwen: what happens on the mountain, stays on the mountain. Je krijgt ook geen adviezen, er wordt gewoon naar je geluisterd.’

What happens on the mountain, stays on the mountain. Je krijgt ook geen advies, er wordt gewoon geluisterd.’

Post-fusietraject

Ook voor teams zijn zulke gesprekken uiterst waardevol, weet Egeler uit ervaring. ‘Onlangs hebben we de partners van twee met elkaar gefuseerde financiële instellingen meegenomen in de natuur. Zo’n post-fusietraject zorgt vaak voor grote spanningen. Tijdens de trail leren mensen zichzelf en elkaar op een veel dieper niveau kennen. In 4 dagen kan zo een enorm sterke band ontstaan, waardoor je later veel beter in staat bent onenigheid op te lossen. Toeval of niet: die club loopt nu als een tierelier.’

Check-in

Als partner bij adviesbureau De Transformatie Groep probeert Egeler de sfeer van vertrouwen en veiligheid die tijdens een trail ontstaat na te bootsen. ‘Elke maandag doen we een zogeheten check-in, zoals we tijdens de trails dagelijks doen. Tijdens die rondgang bieden we iedereen de ruimte om persoonlijk succes, twijfels en vragen te delen. Hoe zit je erbij? Hoe voel je je? Daardoor ontstaat betrokkenheid, verbinding en verdieping.’

In de flow

Van der Vaart, die ten tijde van de training nog voor energiegigant RWE werkte, zat bij thuiskomst volledig in de flow. Een voorstel dat hij maakte voor een project in Hongarije werd zo goed ontvangen dat zijn baas hem vroeg de klus te leiden. Van der Vaart: ‘Hij willigde al mijn voorwaarden in en ik kon meteen beginnen. Voor ik het wist vloog ik elke week op en neer naar Boedapest, waar we hard werkten, veel feestvierden en uiteindelijk met een 10 werden beoordeeld. Daarna werd ik gevraagd het leiderschapsprogramma op het RWE-hoofdkantoor op te zetten. Een droombaan, die zomaar op mijn pad kwam. Alles lukte plotseling.’

Een droombaan, die zomaar op mijn pad kwam. Alles lukte plotseling.’

Duurzame idealen

Ook voor Folmer betekende de natuurtrail een omslag in zijn carrière. Hij begon voor zichzelf en richtte onlangs het bedrijf Nature Lab op dat vernieuwingsprogramma's organiseert voor bedrijven in de natuur. ‘Veel organisaties hebben moeite in deze snel veranderende, complexe wereld overeind te blijven en duurzaam te innoveren’, zegt hij. ‘Daarvoor is meer nodig dan de rationele aanpak die MBA’s je aanleren. Ik help bedrijven hun intuïtie, creativiteit en duurzame idealen meer aan te spreken. Dat zit immers ook allemaal in onze natuur.’

Fotografie via Derk Egeler, De TransformatieGroep

Dit verhaal verscheen eerder in de meest recente printeditie van Management Team. Ben je nog geen abonnee? Vraag de huidige editie dan aan als gratis proefnummer.